48ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης: Κινηματογράφου επίλογος

του Λουκά Τσουκνίδα

Χίλιοι καλοί χωράνε

Με το πέρας και του φετινού Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης πρέπει κανείς ν’ αναρωτηθεί πιο είναι άραγε το επόμενο βήμα. Η νέα διοίκηση κατάφερε να προσελκύσει ανθρώπους που ίσως δε θα στριμωχνόταν ποτέ για μια «φεστιβαλική» ταινία και η έκφραση «δώσε για όποια ταινία έχει μείνει» ακούστηκε αρκετές φορές στα εκδοτήρια πριν από το κρίσιμο τελευταίο σαββατοκύριακο. Κι αφού το πρόγραμμα του Φεστιβάλ δεν έγινε δα κι εμπορικό η εξήγηση είναι μία: λάιφ-στάιλ επιλογή. Καθόλου κακό από εμπορικής και δημοσίων σχέσεων πλευράς αρκεί να μην επηρεάσει το περιεχόμενο της διοργάνωσης και να μην προκαλέσει στους ιθύνοντες όνειρα μεγαλομανίας, πως μπορεί η Θεσσαλονίκη μια μέρα να γίνει Κάνες. Το μόνο σίγουρο είναι ότι όποιος πλησιάζει στο Φεστιβάλ, σχετικός ή άσχετος, περνάει πλέον πολύ καλά κι αν είναι λίγο τυχερός ή πολύ διαβασμένος, βλέπει και καλές ταινίες.

Τα βραβεία

Το Χρυσό Αλέξανδρο του Φεστιβάλ, κέρδισε (τι έκπληξη) μια κινέζικη ταινία, το «Ώριμο Στάχυ» του πρωτοεμφανιζόμενου Κάι Σανγκ-τζιούν ενώ ο Αργυρός, δόθηκε στο μονόπλανο του ελληνοκολομβιανού Σπύρου Σταθουλόπουλου «PVC-1». Ο εσθονός Βέικο Εούνπου, βραβεύτηκε για τη σκηνοθεσία της ταινίας «Φθινοπωρινός Κύκλος» ενώ βραβείο σεναρίου κέρδισε μια ελληνική ταινία, η «Διόρθωση» του Θάνου Αναστόπουλου.

Τα βραβεία ερμηνείας, δόθηκαν σε μια ελληνίδα κι έναν κολομβιανό. Στην Άννα Λαλασίδου για την παρουσία της στην ελληνογερμανική ταινία «Έλλη» του Αθανάσιου Καρανικόλα κι στον Αλμπέρτο Σορνόσα για το ρόλο του στο «PVC-1» του Σπύρου Σταθουλόπουλου. Το βραβείο καλλιτεχνικού επιτεύγματος πήρε ο γιος του Αλφόνσο Κουαρόν Χόνας, για την ταινία «Η Στιγμή Σου», μια σειρά δηλαδή από φωτογραφίες, με μόνο φωνητικές ερμηνείες να τις υποστηρίζουν.

Η Κριτική Επιτροπή της Διεθνούς Ομοσπονδίας των Κριτικών Κινηματογράφου βράβευσε το «PVC-1» και την «Επιστροφή» του Βασίλη Δούβλη απ’ το ελληνικό τμήμα. Τα βραβεία κοινού απ’ τα διάφορα τμήματα πήγαν στις ταινίες: «Η Διεθνής» των Σίρι Σιρεγιά Εντέρ και Μουχαρέμ Γκιλμέζ για το βαλκανικό, «Ελ Γκρέκο» του Γιάννη Σμαραγδή για το ελληνικό, «PVC-1» για το διεθνές διαγωνιστικό και… «Γιαγκόναν: Οι Σκοτεινές Μέρες του Χαμού» του Γιάγκου Ραυτόπουλου για το digital wave.

Η λάμψη

Πολλοί εκλεκτοί καλεσμένοι, έδωσαν μεγάλη ώθηση στο πρεστίζ του φετινού σινε-πανηγυριού της συμπρωτεύουσας. Τζον Μάλκοβιτς, Ντέιβιντ Στράδερν, Κρις Κούπερ, Ντάνι Γκλόβερ, Σαμ Ρόκγουελ, Τζον Σέιλς, Γουίλιαμ Κλάιν, Αλφόνσο Κουαρόν και η ντίβα Άσια Αρτζέντο τράβηξαν σίγουρα πολλά βλέμματα που παλιότερα προσπερνούσαν τις εκδηλώσεις των «κουλτουριάρηδων».

Φυσικά, πέρα από τις κοσμικές εμφανίσεις τους, οι παραπάνω διάσημοι άνθρωποι του σινεμά, έδωσαν πολλές συνεντεύξεις, πήραν μέρος σε πολλές συζητήσεις και κάποιοι δίδαξαν στις καθιερωμένες πια και αγαπημένες διαλέξεις-masterclass. Ο Κουαρόν κι ο Σέιλς έδωσαν πληθώρα πληροφοριών για επίδοξους σκηνοθέτες, ειδικά ο δεύτερος που κάνει εδώ και χρόνια πραγματικά ανεξάρτητο σινεμά με τους περιορισμούς που συνεπάγεται αυτό σε επίπεδο παραγωγής. Πολλά ενδιαφέροντα είχαν να πουν και οι ηθοποιοί της παρέας, Στράδερν, Κούπερ και Γκλόβερ, για τη δουλειά τους, τις υποχωρήσεις σε επίπεδο καλλιτεχνικών ή εμπορικών επιλογών και τη θέση τους ως πολιτικοποιημένα όντα μέσα, ή στα πέριξ, του σημερινού χολλιγουντιανού στερεώματος (χωρίς απλοϊκότητες και λαϊκίστικες κορώνες ευτυχώς).

Όσο τους παρακολούθησα, με εντυπωσίασαν για ακόμα μια φορά με το πόσο διαφορετικοί είναι από την εικόνα του επώνυμου που φτιάχνουμε στο μυαλό μας, προσγειωμένοι αν και ενθουσιασμένοι με την υποδοχή, και το κυριότερο προσηλωμένοι στα της δουλειάς τους. Αν οι διανοούμενοι είναι κανονικοί άνθρωποι, όπως δήλωσε ο πρόεδρος της επιτροπής Γίρι Μένζελ, τότε τι να πούμε για όσους φέρουν τον τίτλο του σελέμπριτι, τίτλος που συχνά μεταλλάσσεται σε ιδιότητα χωρίς απολύτως κανένα λόγο.

Οι ταινίες

Τα αφιερώματα και τα παράπλευρα τμήματα του Φεστιβάλ είναι εκείνα που τράβηξαν περισσότερο τον κόσμο όσο οι μέρες περνούσαν και οι ψίθυροι μεταξύ των σινεφίλ μετέδιδαν πληροφορίες για τα σίγουρα, τα ρίσκα και τα κουτσάλογα.

Ο ρουμάνος Νάε Καρανφίλ σίγουρα είναι ο κερδισμένος αυτού του Φεστιβάλ, αφού ο κόσμος λάτρεψε τις ταινίες του, ιστορίες σύνθετες, δοσμένες με χιούμορ και ειλικρινές δράμα, πέρα από τη συνήθη βαλκανική μιζέρια. Ήταν προφανές από τις εισηγήσεις του πως είναι άνθρωπος με πολύ χιούμορ αλλά και ιδιαίτερα συνεσταλμένος που νιώθει άβολα κάτω από τον προβολέα. Είναι ό,τι πιο κοντινό σε αμερικάνικο ψυχαγωγικό σινεμά διαθέτουν τα Βαλκάνια, ένας σκηνοθέτης-σεναριογράφος με όραμα και καταφανέστατη ικανότητα να το πραγματοποιήσει. Πόσο εύκολο είναι όμως να βρει τα χρήματα να το κάνει; Η τελευταία του ταινία πάντως είναι εξαιρετική, μια ωδή στους οραματιστές του πρώτου σινεμά, άρτια στην παραγωγή και φτιαγμένη με μαεστρία απ’ όλους τους συντελεστές: «Τα υπόλοιπα είναι σιωπή…»

Σίγουρα λεφτά ήταν και οι ταινίες του Τζον Σέιλς, ενός σκηνοθέτη-σεναριογράφου με τεράστια προσωπική δουλειά στο εκτός-πλαισίου αμερικάνικο σινεμά. Πολύς κόσμος είδε τη δουλειά του, που αποτελείται από τελείως διαφορετικά είδη ταινιών, συχνά όμως με πολιτική χροιά είτε ευθέως είτε υπαινικτικά. Δυστυχώς, η αίθουσα του κεντρικού πολυκινηματογράφου που επιστρατεύθηκε απ’ το Φεστιβάλ κι όπου προβλήθηκαν αρκετές ταινίες του αφιερώματος, είχε κάκιστο ήχο, πράγμα ανεπίτρεπτο για μια τέτοια διοργάνωση.

Απ’ τα υπόλοιπα αφιερώματα είδα λιγότερα πράγματα. Ήξερα τις ταινίες του Λι Τσανγκ Ντονγκ, δε μπόρεσα να γνωρίσω τη δουλειά της Γιασμίν Αχμάντ κι εντυπωσιάστηκα με το «Σίνγκαπορ Σλινγκ» του Νίκου Νικολαΐδη που είδα για πρώτη φορά. Μιλάμε για μια ταινία που 17 χρόνια μετά φαίνεται να μην έχει καμία σχέση με ελληνική, σε τόλμη αλλά και σε τεχνική αρτιότητα. Απ’ το τμήμα του ελληνικού νουάρ, είδα τον «Πανικό» του Σταύρου Τσιώλη μια ταινία με χαρακτήρες, σασπένς και κυνηγητά με αυτοκίνητα που μάλλον κατακεραυνώνει το σημερινό ελληνικό κινηματογράφο των μεγαλεπήβολων αλλά άψυχων ψυχαγωγικών παραγωγών. Το αφιέρωμα στον Γουίλιαμ Κλάιν δεν το είδα όλο αλλά νομίζω ότι πέτυχα τις πιο χλιαρές του δημιουργίες. Θα προσπαθήσω να του δώσω κι άλλη ευκαιρία μιας και άκουσα τα καλύτερα για όσες δεν είδα.

Οι άλλες επιλογές μου γενικά δεν ήταν εντυπωσιακές. Αν διάλεγα κάτι να μνημονεύσω, θα ήταν οι «Άγγελοι από Χιόνι» του Ντέιβιντ Γκόρντον Γκριν, μια ανεξάρτητη αμερικάνικη παραγωγή με εξαιρετικές ερμηνείες και χωρίς ενδοιασμούς, σκοτεινό μα κι αρρωστημένα αισιόδοξο σενάριο. Το ισπανικό τμήμα κέρδισε σίγουρα πολλούς οπαδούς στην πορεία ενώ οι ταινίες του «Focus» ήταν κατώτερες του αναμενομένου.

Ιδιαίτερη αναφορά, θέλω να κάνω στο «Γιαγκόναν ΙΙΙ» του Γιάγκου Ραφτόπουλου, μια ερασιτεχνική προσπάθεια που αντανακλά την «τρέλα» του σινεμά μιας κι έχει γυρίσματα σε 7 διαφορετικές χώρες, εκ των οποίων ένα λεπτό στο Σινικό τείχος (το πώς είναι μια ενδιαφέρουσα ιστορία). Η επιτροπή τον μνημόνευσε για τον «δονκιχωτισμό» του, άλλοι το λένε μεράκι, άλλοι τρέλα. Εγώ λέω ότι θα μπορούσε να είναι καλύτερο, αλλά πόσο μπορείς να ψέξεις κάποιον που ξεκίνησε να κάνει επική περιπέτεια με μηδενικό μπάτζετ; Ελπίζω μόνο να μην επαναπαυτεί κάτω από την ύποπτα κολακευτική ταμπέλα του καλτ και να χρησιμοποιήσει τα 2.000 ευρώ του βραβείου κοινού για κάτι καλύτερο.

Από την καινούργια ελληνική παραγωγή, είχα βάλει στόχο να δω τους «Κλέφτες» του Μάκη Παπαδημητράτου. Δεν έχω πέσει πιο έξω ποτέ στη ζωή μου. Ήλπιζα ότι κάποιος που κέρδισε τόσους επαίνους με μια χαμηλού μπάτζετ ταινία (το «Τσίου» δηλαδή το οποίο δεν έχω δει), και δεν προέρχεται από την τηλεόραση, θα προσπαθούσε πολύ περισσότερο να αποδείξει πως αξίζει χρηματοδότηση και υποστήριξη για τις δουλειές του. Ένα μάτσο αστείες ατάκες, μια μισοδουλεμένη ιδέα, υπερβολικές ερμηνείες χωρίς προφανή λόγο, και ερασιτεχνική τεχνική προσέγγιση που δε συγχωρείται σε καμιά περίπτωση. Η φωτογραφία είναι επιπέδου home video, η ατμόσφαιρα ανύπαρκτη και η παραγωγή πρόχειρη σε βαθμό κακουργήματος. Όταν μια γυναίκα μαστιγώνεται με ένα ζωνάρι και ξαφνικά πεθαίνει, θα έπρεπε τουλάχιστον να έχει κοκκινίλες (αν το αίμα ανέβαζε το μπάτζετ κατά πολύ), στους «Κλέφτες» όμως παραμένει άθικτη σε όλη τη διάρκεια της κακοποίησής της. Αυτό είναι και το σημείο που έβαλα τα γέλια (για λάθος λόγους προφανώς), κι ένιωσα κι εγώ κακοποιημένος. Θλιβερό.

Το φινάλε

Μια Κασσάνδρα θα έλεγε πως αργά ή γρήγορα όσοι αποφάσισαν να ρίξουν λεφτά σ’ ελληνικές παραγωγές θα τ’ αποσύρουν, όπως έγινε με το μπάσκετ στη δεκαετία του ’90. Ίσως ήρθε η ώρα για ένα ελληνικό διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ, ξέχωρο από τα κρατικά βραβεία ποιότητας, όπου οι ταινίες θα επιλέγονται από προκριματική επιτροπή πριν διαγωνιστούν. Έτσι θα ανέβουν τα στάνταρ και ο ανταγωνισμός για όσους ενδιαφέρονται για βραβεία θα γίνει δικαιότερος, αφού οι μεγαλύτερες ελληνικές παραγωγές είναι φτιαγμένες μόνο για το, μικρό έτσι κι αλλιώς, box office. Η αλήθεια παραμένει πάντως ότι οι δυο εσθονικές (χώρα με μηδενική κινηματογραφική παράδοση) παραγωγές, φάνηκαν πολύ πιο άξιες από τις περισσότερες ντόπιες και πολύ πιο προσεγμένες για το μπάτζετ που διέθεταν. Η σύγκριση δε μας ευνοεί διόλου.

Τελειώνοντας, δε θα πω τίποτα για τα πάρτι του φεστιβάλ, τις υπέροχες γυναίκες (για τους άντρες δεν έχω γνώμη) και τα άφθονα ποτά, αφού είναι ανούσιες παράπλευρες απολαύσεις, αναγκαίο κακό για οτιδήποτε θέλει να φέρει τον τίτλο του Φεστιβάλ, που φυσικά σημαίνει γιορτή. Στα σίγουρα όμως, είναι ένα δεκαήμερο που όποιος αποφασίσει να το ζήσει στο φουλ, θα φύγει πραγματικά γεμάτος. Τόσο, που μπορεί να μην ξαναβγεί απ’ το σπίτι του μέχρι την πρωτοχρονιά…

Τα κρατικά βραβεία του Φεστιβάλ

Τα πιο σημαντικά βραβεία της βραδιάς είναι τα εξής:

Το 1^ο Βραβείο ταινίας Μυθοπλασίας Μεγάλου Μήκους

EL GRECO του Γιάννη Σμαραγδή

Το 2^ο Βραβείο ταινίας Μυθοπλασίας Μεγάλου Μήκους

URANYA του Κώστα Καπάκα

Το 3^ο Βραβείο ταινίας Μυθοπλασίας Μεγάλου Μήκους

ΔΙΟΡΘΩΣΗ του Θάνου Αναστόπουλου

Το 1^ο Βραβείο ταινίας Τεκμηρίωσης ή Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων μεγάλου μήκους

ΜΥΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΨΕΜΑΤΑ του Σταύρου Στάγκου

Το 2^ο Βραβείο ταινίας Τεκμηρίωσης ή Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων μεγάλου μήκους

ΠΟΛΥ ΜΙΛΑΣ... ΠΟΛΥ ΚΛΑΙΣ του Δημήτρη Κιτσικούδη

Το Βραβείο Σκηνοθεσίας