Η ώρα του αστεριού: Αφτιασίδωτη, καθαρή λογοτεχνία

Πριν το διαβάσω:

Γιατί το διάλεξα; Επειδή διαφημίστηκε ως η απόλυτη κυρία των βραζιλιάνικων γραμμάτων, ως μια από τις καλύτερες συγγραφείς της πορτογαλόφωνης λογοτεχνίας, ως ένα κλασικό διαμάντι που δεν απασχόλησε ως τώρα το ελληνικό κοινό… Ίδωμεν λοιπόν.

Καθώς το διάβαζα:

Με κατέλαβε εξ αρχής η πυκνή γραφή που είναι γεμάτη με εμβριθείς ατάκες, με λέξεις στοχαστικές, με φράσεις που με ωθούσαν κάθε τρεις και λίγο να σηκώνω το μολύβι για να τις σημειώσω.

“Όλα στον κόσμο ξεκίνησαν από ένα ναι. Ένα κύτταρο είπε ναι σε ένα άλλο κύτταρο και γεννήθηκε η ζωή”.

Κάθε φράση αποπνέει φιλοσοφικότητα, κάθε φράση συνδυάζει την πεζή ποίηση με τον στοχασμό. Έτσι, το μικρό βιβλιαράκι των 88 καθαρών σελίδων προμήνυε μια ανάγνωση πυκνή, αργή, που να σταματά σε κάθε παράγραφο, να βρίσκει σαμαράκια σε κάθε στροφή ώστε να με αναγκάσει να σταθώ και να σκεφτώ.

Από ένα σημείο και μετά αυτή η εμμονή στη φράση αποκαλύπτει μια σκόπιμη δυστοκία στην ανάπτυξη πλοκής. Ο αφηγητής γνώρισε μια Νορντεστίνα, μια κοπέλα δηλαδή από ένα φτωχό μέρος της Βραζιλίας κι αποφάσισε να γράψει γι’ αυτήν, αν και δεν ξέρει τίποτα κι ούτε έχει αποφασίσει προς τα πού θα πάει την πέννα του. Πολλές σελίδες είναι αφιερωμένες στην πράξη της γραφής, που θα συλλάβει και θα απλώσει στο χαρτί τη νεαρή κοπέλα, αλλά τίποτα δεν δείχνει πόσο πετυχημένη θα είναι αυτή η απόπειρα. Για αρκετό διάστημα μένω στις περιεκτικές φράσεις που εγκυμονούν τον έρωτα ή τη δράση…

“Το βιβλίο αυτό είναι σιωπή. Το βιβλίο αυτό είναι ερώτημα”

Ο λόγος λοιπόν τέμνεται πάνω σε τρεις άξονες: Τον αυτοαναφορικό - ένας συγγραφέας στοχάζεται τι να γράψει, τον θρησκευτικό - μια αποκαλυπτική γραφή προοιωνίζει τι θα γίνει σαν μελλοντική προφητεία, και τον κοινωνικό - η φτωχή Νορντεστίνα που αγωνίζεται σε αντίξοες συνθήκες. Η πλοκή θα δείξει πώς αυτοί οι τρεις κισσοί θα συμπλακούν μεταξύ τους σε ένα πρασινωπό μεγαλείο.

Τελικά η λεπτεπίλεπτη Μαρραμπέα, όπως αποκαλύπτεται ότι είναι το όνομά της, τα φτιάχνει με τον Ολίμπικο, έναν τελείως διαφορετικό χαρακτήρα, φιλόδοξο αρριβίστα, που θέλει να ανέβει κοινωνικά. Τελικά, τη χωρίζει και τα φτιάχνει με τη φίλη της, αναδεικνύοντας ακόμα περισσότερο πως η νεαρή κοπέλα είναι ό,τι πιο αθώο, ανυπεράσπιστο, “μια ποδοπατημένη αθωότητα, μια ανώνυμη δυστυχία”, όπως γράφει η ίδια η Λισπέκτορ. Φυσικά μέσα σ’ αυτήν την αγαθοσύνη, που γίνεται ενίοτε αφέλεια, κρύβεται μια “υπερηχητική” δύναμη, αν και κανείς δεν μπορούσε να καταλάβει ότι “ξεπερνούσε με την ύπαρξή της το φράγμα του ήχου”.

Μου θύμισε την ιδανική Λένι στο “Ομαδικό πορτρέτο με μία κυρία” του Μπελ, που με άδολη ανυποψίαστη αφέλεια λειτουργεί αν-ιστορικά και γι’ αυτό αθώα· μου θύμισε την Λάιλα στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Ρόμπινσον, που μαθαίνει τον κόσμο από την αρχή μέσα στην παραδείσια αθωότητά-της. Πρόκειται για ηρωίδες που δεν έχουν τίποτα ιδιαίτερο και εκκωφαντικό, τίποτα εκθαμβωτικό και φανταχτερό, αλλά κερδίζουν με την καθαρότητα του προσώπου τους τον αναγνώστη.

Αφού το διάβασα:

Κάπου μέσα μου συνειδητοποιώ ότι ένα τέτοιο βιβλίο είναι καθαρή λογοτεχνία, αφτιασίδωτη, φιλοσοφημένη, κρατημένη από τη δύναμη της πέννας και τη διαύγεια της ηρωίδας.

Πατριάρχης Φώτιος