Οι κιβδηλοποιοί: Πολυφωνική λογοτεχνία… ετών 90

Υπάρχει συχνά μια μεγάλη απόσταση, ένα χάσμα μεταξύ της αναγνωστικής συγχρονικής απόλαυσης και της ιστορικής αξίας ενός έργου. Τι εννοώ; Εννοώ πως ένα μυθιστόρημα μπορεί να αποτέλεσε σταθμό για την εποχή του, να ανέτρεψε καθιερωμένες αντιλήψεις, να εισήγαγε καινοτόμες αφηγηματικές μεθόδους, αλλά να διαβάζεται σε μεταγενέστερες εποχές με μειωμένο ενδιαφέρον και με περιορισμένη αναγνωστική ένταση. Συμβαίνει κάτι τέτοιο με τους “Κιβδηλοποιούς”, ένα έργο που κλείνει φέτος 90 χρόνια ζωής;

Το έργο ξεκινάει με μια ευφυή σκυταλοδρομία προσώπων που εξελίσσεται σε γαϊτανάκι οπτικών γωνιών. Ο νεαρός Μπερνάρ φεύγει από το σπίτι του, επειδή μαθαίνει ότι είναι νόθος, πηγαίνει στο σπίτι του φίλου του Ολιβιέ, του οποίου ο αδελφός Βενσάν έχει αφήσει έγκυο τη Λωρά, η οποία παντρεύεται τον Φελίξ Ντουβιέ και είναι φίλη του Εντουάρ. Εδώ σταματάμε γιατί ο Εντουάρ είναι συγγραφέας, ανταγωνιστής με τον μεγάλο Ρομπέρ ντε Πασαβάν, άνθρωπος που παρατηρεί τους άλλους, κρατάει ημερολόγιο και θα ήθελε να γράψει ένα έργο με τίτλο “Οι κιβδηλοποιοί”.

Από εκεί και πέρα ένας ιστός από πρόσωπα, σχέσεις, συναντήσεις και διαλόγους δημιουργεί έναν λαβύρινθο διασυνδέσεων, που μερικές φορές θέλεις έναν χάρτη ή έναν μίτο για να μη χαθείς. Το έργο διακρίνεται από θεατρική πολυφωνία, η οποία στηρίζεται στο γεγονός ότι κάθε χαρακτήρας ξέρει ένα ποσοστό της αλήθειας και βλέπει με την υποκειμενική αντίληψή του, που άλλοτε είναι ακριβής κι άλλοτε όχι. Και μέσα στο θεατρικό πολύπτυχο παρεμβάλλεται το ημερολόγιο του Εντουάρ, που εγκαθιδρύει την τεχνική της αβύσσου στην καρδιά των μοντερνιστικών πειραμάτων και νεωτερισμών.

Ο Ζιντ στην προσπάθειά του να ξεπεράσει τον προηγούμενο, πανταχού παρόντα και ασφυκτικό ρεαλισμό, συμμαχεί με τον παππού του, τον ρομαντισμό (σε μικρές δόσεις, ειδικά όταν σκηνοθετούνται οι διαπροσωπικές σχέσεις), αλλά φυσικά ακολουθεί τον μοντερνιστικό δρόμο της πολυπρισματικής αφήγησης και της θόλωσης της φωτογραφικής απεικόνισης της πραγματικότητας. Κι επιπλέον γράφει ένα αυτοαναφορικό κείμενο, ένα έργο που σχολιάζει τον εαυτό του και τη λογοτεχνία, είναι ταυτόχρονα μυθοπλασία και σχόλιο στη μυθοπλασία. Οι παρατηρήσεις των χαρακτήρων για τη φύση της λογοτεχνίας αίρουν τα στεγανά μεταξύ μύθου και πραγματικότητας, αφού τα πρόσωπα είναι πλαστά αλλά μιλάνε σαν να είναι έξω από το μυθιστόρημα και το σχολιάζουν.

Συχνά ο αναγνώστης νιώθει ότι το έργο τον ξεπερνά• νιώθει ότι το βάρος της πολυπλοκότητας και η ευρύτητα των διαπροσωπικών σχέσεων, που αφηγηματικά προβάλλονται σαν ένα πυκνό δίχτυ, είναι πάνω από τις αντοχές της ανάγνωσης. Γι’ αυτό τέτοια έργα δεν γίνονται εύκολα αποδεκτά και δεν αφήνουν την ελαφρά ανάγνωση να τα αλώσει.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος