Τίτλοι τέλους: Η επιστροφή του Αστυνόμου Χαρίτου

Πιάνω το νέο βιβλίο του Μάρκαρη με τη χαρά που έχει κανείς όταν συναντά έναν παλιό γνωστό του. Πιάνω το νέο βιβλίο του Μάρκαρη με την επιφύλαξη ότι θα συναντήσω τα ίδια και τα ίδια τα οποία διάβασα και στα προηγούμενα έργα του. Για να δούμε ποιο θα κυριαρχήσει…

Καταρχάς, η υπόθεση: η επίθεση της Χρυσής Αυγής στην κόρη του αστυνόμου Χαρίτου, Κατερίνα, μεταφέρει την αστυνομική δράση σε πολιτικά χωράφια. Και μια αυτοκτονία που… μυρίζει άσχημα ανάβει τη μίζα της αστυνομικής μηχανής, χωριστός δρόμος που κάπου θα συναντήσει τον πρώτο. Μια δολοφονία ενός φροντιστηριάρχη από τους “Έλληνες του ’50” είναι και το βασικό έναυσμα της υπόθεσης, με όπλο μάλιστα του ’50, όπως το λούνγκερ που χρησιμοποίησε ο δολοφόνος στον “Βασικό μέτοχο” (2006). Οι υπόλοιπες δολοφονίες έρχονται να συσσωρεύσουν στοιχεία…

Θέλω να σταθώ σε ορισμένα μοτίβα και πρόσωπα που ίσως περνάνε απαρατήρητα στη μαρκαρική εργογραφία. Από τη μια, η γυναίκα του Χαρίτου, Αδριανή, είναι ένας καλοδουλεμένος τύπος: κλασική Ελληνίδα, με τη δεσποτική μορφή της μέσα στο σπίτι, με την εξαίσια μαγειρική της, με τις αγωνίες της μητέρας και της συζύγου για όσα ενσκήπτουν στην κόρη της και στον άνδρα της, με τα λαϊκά σχόλια πάνω στην καθημερινότητα, με την καθημερινή γκρίνια και τη συζυγική μουρμούρα που υποδέχεται τον αστυνόμο σαν γυρίσει σπίτι. Στο πρόσωπό της ο Μάρκαρης έφτιαξε έναν Έλληνα, που βγαίνει από τα σπίτια μας οικείος και απλός, στερεοτυπικός και αναγνωρίσιμος, για να συνοδεύσει την αστυνομική δράση με κεντρόφυγα σχόλια.

Το ίδιο ολοκληρωμένος παρουσιάζεται μπροστά μας και ο Ζήσης, ο φίλος του αστυνόμου, ο οποίος πέρασε πολλά, από διώξεις έως βασανισμούς, εξαιτίας της κομμουνιστικής του ιδεολογίας. Τώρα πλέον απόμαχος και σακατεμένος, ώριμος και κατασταλαγμένος βλέπει νηφάλια την πραγματικότητα, χάρη στην πείρα με την οποία τον στόλισε η ζωή, διαβάζει τα γεγονότα με βάση το πολιτικό τους στίγμα και δίνει τις εξωθεσμικές (μερικές φορές διδακτικές) συμβουλές, που δεν θα μπορούσε να σκεφτεί ο Χαρίτος. Συν τοις άλλοις, αναγνωρίζει τα λάθη των Αριστερών, αλλά παραμένει απέναντι στο σύστημα και σχολιάζει με σοφία και σύνεση το κοινωνικό γίγνεσθαι που αλλάζει και σαπίζει.

Είναι το τρίτο τουλάχιστον έργο, στο οποίο τα αίτια των δολοφονιών χάνονται στο μακρινό παρελθόν και οι αυτουργοί, ηθικοί ή φυσικοί, είναι μεγάλοι σε ηλικία που χρωστάνε στα θύματα μια τιμωρία. Στον προαναφερθέντα “Βασικό μέτοχο”, εκτός από την επίθεση (πλοιοπειρατεία αυτή τη φορά) πάλι εναντίον της Κατερίνας, έχουμε ένα σάψαλο που βάζει να σκοτώνουν τιμωρώντας τον καπιταλισμό και τους υπηρέτες του. Στο “Παλιά πολύ παλιά” (2008) η υπέργηρη δολοφόνος εκδικείται όσους εκμεταλλεύτηκαν τους Ρωμιούς της Πόλης κατά τους διωγμούς της δεκαετίας του ’50. Έτσι, φαίνεται ότι ο Μάρκαρης αποδίδει τα εγκλήματα σε μια άλλης εποχής ηθική, που μπορεί να είναι νομικά καταδικαστέα αλλά δεν παύει να έχει τη δική της ηθική.

Σ’ αυτό το βιβλίο πρόσεξα για πρώτη φορά την ερασιτεχνική μέθοδο που ακολουθεί ο παλιομοδίτης αστυνόμος Χαρίτος: για να σχηματίσει το προφίλ των θυμάτων, ακολουθεί παραδοσιακές μεθόδους ανάκρισης και τυχαίες συζητήσεις που φωτίζουν τη ζωή και τον περίγυρο των θυμάτων. Αντίθετα, ένας πιο σύγχρονος νους θα έψαχνε διεξοδικά για την οικογένειά τους και το παρελθόν της, όπως θα μπορούσε εύκολα αυτή να ανευρεθεί στο διαδίκτυο και σε άλλα αρχεία. Βασικά ζητήματα για τους πατεράδες των θυμάτων, οι οποίοι ήταν εθνικόφρονες πολεμιστές και Αριστεροί μαχητές του Εμφυλίου, ανακαλύπτονται αργά και τεθλασμένα, ενώ θα μπορούσαν να βρεθούν γρήγορα και ολοκληρωμένα με μια πιο ενδελεχή έρευνα. Φυσικά, αυτό κάνει το αστυνομικό μυθιστόρημα να εξελίσσεται πιο κλιμακωτά, αλλά συνάμα εξασθενίζει την αληθοφάνεια και την αστυνομική επάρκεια.

Ωστόσο, διαβάζω τον Μάρκαρη ακόμα μια φορά σαν να κωπηλατώ σε μια ατάραχη λίμνη. Ξέρω τα κατατόπια, δεν περιμένω συνταρακτικές ανατροπές, παρακολουθώ τα πρόσωπα με τις συνήθειές τους, τον Χαρίτο με τα λεξικά του, την Αδριανή με την κουζίνα της, την Αθήνα με τα προβλήματά της, κι έτσι το μυαλό ακουμπά απλά και ανώδυνα σε μια κυλιόμενη ανάγνωση, χωρίς προσκόμματα. Η περιέργεια, βασικός κινητήριος μοχλός κάθε αστυνομικού έργου, υπάρχει και εδώ και κρατά το ενδιαφέρον ακμαίο όσο προχωρά η ανάγνωση. Κι η συγκίνηση στο τέλος μαζί με ένα μήνυμα κοινωνικής αλλαγής, που έρχεται καθώς το μυθιστόρημα δεν επιβάλλει τιμωρίες, βαφτίζει την περιέργεια σε ιερά νάματα.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος