Σερενάτα: Ο έρωτας στα χρόνια της Ιστορίας
Μετά το Σπίτι στον Βόσπορο, ο Τούρκος Ζουλφί Λιβανελί γράφει ένα ακόμα μυθιστόρημα με ψήγματα Ιστορίας, που όμως δεν "κρατάει" τον αναγνώστη όσο το πρώτο.
Το πρώτο βιβλίο του Λιβανελί που διάβασα ήταν το «Σπίτι στο Βόσπορο» και ενθουσιάστηκα με την ήπια γραφή του, η οποία μεταφέρει γνήσια συγκίνηση και ανθρωπιά στον αναγνώστη. Κι όντως η πρόθεση του συγγραφέα να μιλήσει για ανθρώπινα συναισθήματα, για το πώς η καρδιά μαλακώνει όταν βρίσκεται μπροστά σε τραγικές καταστάσεις, που ωστόσο είναι απίθανα καθημερινές, φαίνεται και σ’ αυτό το έργο.
Ο υπερ-ογδοντάχρονος Μαξ Βάγκνερ, αμερικανός καθηγητής γερμανικής καταγωγής, έρχεται το 2001 στην Κωνσταντινούπολη προσκεκλημένος του Πανεπιστημίου και τον υποδέχεται η επί των δημοσίων σχέσεων του ιδρύματος Μάγια Ντουράν. Ο καθηγητής κερδίζει το ενδιαφέρον της κατά πολύ νεότερης ξενίστριάς του, ειδικά όταν αρχίζουν να μπαίνουν στο παιχνίδι μυστικές υπηρεσίες, ντόπιες και ξένες, που τον παρακολουθούν από κοντά. Όταν μάλιστα πηγαίνει σε μια παραλία του Εύξεινου Πόντου να αφήσει στεφάνι στη Νάντια και να παίξει βιολί μέσα στο καταχείμωνο, η περιέργεια της αφηγήτριας αυξάνεται και ψάχνοντας ανακαλύπτει ότι αυτός έφυγε από τη Γερμανία το 1939 και έφτασε στην Ισταμπούλ, όπως και πολλοί άλλοι Γερμανοί και Εβραίοι καθηγητές, για να γλιτώσει από το ασφυκτικό περιβάλλον του ναζισμού.
Ο Λιβανελί φέρνει στο προσκήνιο πτυχές της Ιστορίας, όχι μόνο του μεσοπολέμου και της γερμανικής μανίας εναντίον των Εβραίων, αλλά και της ουδέτερης στάσης της Τουρκίας (υπόγεια φιλογερμανικής), που έχτισε το πανεπιστημιακό της σύστημα σε γερμανικές βάσεις. Αλλά και η Μάγια ανακαλύπτει το δικό της παρελθόν, καθώς η μία της γιαγιά ήταν Αρμένισσα και δεινοπάθησε από τις διώξεις των Τούρκων, ενώ η άλλη ήταν Τουρκάλα της Κριμαίας και σώθηκε την τελευταία στιγμή από τον θάνατο. Κάπου μάλιστα ακούγονται και οι διώξεις των Τούρκων εναντίον των Ελλήνων το ’55. Το τουρκικό έθνος, λέει ο Λιβανελί, είναι ένα αμάλγαμα πολλών εθνοτήτων, θρησκειών, πολιτισμών, που κατασκευάστηκε από τον Κεμάλ, αφήνοντας πίσω το κουφάρι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Κι ενώ η ανάγνωση κυλάει με φυσιολογικούς ρυθμούς, το βιβλίο του Λιβανελί δυστυχώς με απογοήτευσε τόσο επειδή δεν είχε τη στόφα του προηγούμενου, όσο και επειδή αφηγηματικά έπασχε από απλοϊκότητα και αφέλεια. Κι αυτό γιατί, παρ' όλο που ο συγγραφέας προσπάθησε να χρησιμοποιήσει ένα-δυο δομικά τεχνάσματα, όπως ότι το κείμενο γράφεται από τη Μάγια ενώ πετάει για την Αμερική ή τον εγκιβωτισμό της ιστορίας του Μαξ και της Νάντια, όπως καταγράφηκε στο μαγνητόφωνο της Μάγια, παρατηρούνται πολλά προβλήματα.
Το πιο σημαντικό είναι ότι η αφήγηση γίνεται τόσο επίπεδη, τόσο φλύαρη, τόσο σχοινοτενής, σαν να πρέπει η αφηγήτρια να εξηγήσει τα πάντα. Αυτό κάνει την εξιστόρηση των γεγονότων και των σκέψεων να τραβάει, να πλατειάζει, να χάνει την αφαιρετική της πυκνότητα, με αποτέλεσμα να κάνει τον αναγνώστη να πλήττει και κυρίως να εξασθενεί τη δύναμη της, να αποδυναμώνει τις κορυφώσεις και να απλουστεύει επικίνδυνα τα σημεία που θα έπρεπε να λείπουν ή να είναι πιο περιεκτικά.
Το καλύτερο κομμάτι του μυθιστορήματος είναι η αφήγηση του Μαξ Βάγκνερ, που εξιστορεί τις μάταιες προσπάθειες να σώσει την εβραία σύζυγό του. Το κεφάλαιο αυτό βρίθει συγκίνησης και τραγικότητας, καθώς δραματοποιεί το πραγματικό γεγονός που συνέβη το 1941. Το πλοίο Struma ανέλαβε να μεταφέρει έναντι αδράς αμοιβής εκατοντάδες Εβραίους από τη Ρουμανία στην Παλαιστίνη. Κι όταν το σαπιοκάραβο έφτασε στον Βόσπορο, χαλασμένο και γεμάτο άρρωστους και πεινασμένους ανθρώπους, δεν έγινε δεκτό ούτε από την Τουρκία, για να τα έχει καλά με τους Γερμανούς, ούτε από τη Βρετανία, που έλεγχε την Παλαιστίνη, για να μη χαλάσει τις σχέσεις της με τους Άραβες. Έτσι, έμεινε ακυβέρνητο στα ανοικτά της Σιλέ και εντέλει τορπιλίστηκε από σοβιετικό υποβρύχιο. Ο καθηγητής Βάγκνερ έβλεπε τόσο κοντά τη σωτηρία της γυναίκας του, Νάντια, αλλά τελικά βυθίστηκε σε βαθύ πένθος με την απώλειά της και έφυγε από την Τουρκία ως ανεπιθύμητο πρόσωπο για την Αμερική.
Ο Τούρκος πεζογράφος αποδεικνύει ακόμα μια φορά ότι η αφήγηση με απλά υλικά μπορεί να διατηρήσει τη λογοτεχνία σε υψηλά επίπεδα και δεν χρειάζονται πάντα μοντερνιές ή μεταμοντερνιές για να θέλξει τον ανήσυχο αναγνώστη.
Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος
Ζουλφί Λιβανελί, Σερενάτα, μετ. Θ. Ζαράγκαλης, εκδόσεις Πατάκη, 2013, σελ. 511, τιμή: 18,90 €
Ο υπερ-ογδοντάχρονος Μαξ Βάγκνερ, αμερικανός καθηγητής γερμανικής καταγωγής, έρχεται το 2001 στην Κωνσταντινούπολη προσκεκλημένος του Πανεπιστημίου και τον υποδέχεται η επί των δημοσίων σχέσεων του ιδρύματος Μάγια Ντουράν. Ο καθηγητής κερδίζει το ενδιαφέρον της κατά πολύ νεότερης ξενίστριάς του, ειδικά όταν αρχίζουν να μπαίνουν στο παιχνίδι μυστικές υπηρεσίες, ντόπιες και ξένες, που τον παρακολουθούν από κοντά. Όταν μάλιστα πηγαίνει σε μια παραλία του Εύξεινου Πόντου να αφήσει στεφάνι στη Νάντια και να παίξει βιολί μέσα στο καταχείμωνο, η περιέργεια της αφηγήτριας αυξάνεται και ψάχνοντας ανακαλύπτει ότι αυτός έφυγε από τη Γερμανία το 1939 και έφτασε στην Ισταμπούλ, όπως και πολλοί άλλοι Γερμανοί και Εβραίοι καθηγητές, για να γλιτώσει από το ασφυκτικό περιβάλλον του ναζισμού.
Ο Λιβανελί φέρνει στο προσκήνιο πτυχές της Ιστορίας, όχι μόνο του μεσοπολέμου και της γερμανικής μανίας εναντίον των Εβραίων, αλλά και της ουδέτερης στάσης της Τουρκίας (υπόγεια φιλογερμανικής), που έχτισε το πανεπιστημιακό της σύστημα σε γερμανικές βάσεις. Αλλά και η Μάγια ανακαλύπτει το δικό της παρελθόν, καθώς η μία της γιαγιά ήταν Αρμένισσα και δεινοπάθησε από τις διώξεις των Τούρκων, ενώ η άλλη ήταν Τουρκάλα της Κριμαίας και σώθηκε την τελευταία στιγμή από τον θάνατο. Κάπου μάλιστα ακούγονται και οι διώξεις των Τούρκων εναντίον των Ελλήνων το ’55. Το τουρκικό έθνος, λέει ο Λιβανελί, είναι ένα αμάλγαμα πολλών εθνοτήτων, θρησκειών, πολιτισμών, που κατασκευάστηκε από τον Κεμάλ, αφήνοντας πίσω το κουφάρι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Κι ενώ η ανάγνωση κυλάει με φυσιολογικούς ρυθμούς, το βιβλίο του Λιβανελί δυστυχώς με απογοήτευσε τόσο επειδή δεν είχε τη στόφα του προηγούμενου, όσο και επειδή αφηγηματικά έπασχε από απλοϊκότητα και αφέλεια. Κι αυτό γιατί, παρ' όλο που ο συγγραφέας προσπάθησε να χρησιμοποιήσει ένα-δυο δομικά τεχνάσματα, όπως ότι το κείμενο γράφεται από τη Μάγια ενώ πετάει για την Αμερική ή τον εγκιβωτισμό της ιστορίας του Μαξ και της Νάντια, όπως καταγράφηκε στο μαγνητόφωνο της Μάγια, παρατηρούνται πολλά προβλήματα.
Το πιο σημαντικό είναι ότι η αφήγηση γίνεται τόσο επίπεδη, τόσο φλύαρη, τόσο σχοινοτενής, σαν να πρέπει η αφηγήτρια να εξηγήσει τα πάντα. Αυτό κάνει την εξιστόρηση των γεγονότων και των σκέψεων να τραβάει, να πλατειάζει, να χάνει την αφαιρετική της πυκνότητα, με αποτέλεσμα να κάνει τον αναγνώστη να πλήττει και κυρίως να εξασθενεί τη δύναμη της, να αποδυναμώνει τις κορυφώσεις και να απλουστεύει επικίνδυνα τα σημεία που θα έπρεπε να λείπουν ή να είναι πιο περιεκτικά.
Το καλύτερο κομμάτι του μυθιστορήματος είναι η αφήγηση του Μαξ Βάγκνερ, που εξιστορεί τις μάταιες προσπάθειες να σώσει την εβραία σύζυγό του. Το κεφάλαιο αυτό βρίθει συγκίνησης και τραγικότητας, καθώς δραματοποιεί το πραγματικό γεγονός που συνέβη το 1941. Το πλοίο Struma ανέλαβε να μεταφέρει έναντι αδράς αμοιβής εκατοντάδες Εβραίους από τη Ρουμανία στην Παλαιστίνη. Κι όταν το σαπιοκάραβο έφτασε στον Βόσπορο, χαλασμένο και γεμάτο άρρωστους και πεινασμένους ανθρώπους, δεν έγινε δεκτό ούτε από την Τουρκία, για να τα έχει καλά με τους Γερμανούς, ούτε από τη Βρετανία, που έλεγχε την Παλαιστίνη, για να μη χαλάσει τις σχέσεις της με τους Άραβες. Έτσι, έμεινε ακυβέρνητο στα ανοικτά της Σιλέ και εντέλει τορπιλίστηκε από σοβιετικό υποβρύχιο. Ο καθηγητής Βάγκνερ έβλεπε τόσο κοντά τη σωτηρία της γυναίκας του, Νάντια, αλλά τελικά βυθίστηκε σε βαθύ πένθος με την απώλειά της και έφυγε από την Τουρκία ως ανεπιθύμητο πρόσωπο για την Αμερική.
Ο Τούρκος πεζογράφος αποδεικνύει ακόμα μια φορά ότι η αφήγηση με απλά υλικά μπορεί να διατηρήσει τη λογοτεχνία σε υψηλά επίπεδα και δεν χρειάζονται πάντα μοντερνιές ή μεταμοντερνιές για να θέλξει τον ανήσυχο αναγνώστη.
Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος
Ζουλφί Λιβανελί, Σερενάτα, μετ. Θ. Ζαράγκαλης, εκδόσεις Πατάκη, 2013, σελ. 511, τιμή: 18,90 €
