Ο κίτρινος στρατιώτης: Συγκινητικός (αλλά επιφανειακός) Μήτσου

Ο Γιάννος είναι ένα απλό χωριατόπαιδο που διακρίνεται για δύο εμφανή γνωρίσματά-του: το έκπαγλο κάλλος-του που αφήνει άφωνους όσους τον συναντούν και την αγαθότητά-του που δεν περνά απαρατήρητη, αν και περιορίζεται στη λοξή ματιά του κόσμου και σε μερικές ποιητικές εκδοχές της γλώσσας και της ζωής. Όταν ξεσπά ο Β’ παγκόσμιο πόλεμος βρίσκεται στο μέτωπο και διαδοχικά στην Τουρκία, στη Μέση Ανατολή, όπου βιώνει την δριμύτητα των συρράξεων, και στην Ιταλία στο κυνήγι των Γερμανών. Ο έρωτάς-του με μια κοσμοπολίτισσα Λιβανέζα, πλούσια και κοσμογυρισμένη, ο θάνατος που σφύριζε πάνω από τα κεφάλια-του και θέριζε φίλους και γνωστούς, η αλαφροΐσκιωτη οπτική-του που στολίζει με φράσεις και κοιτάγματα τον κόσμο. 

Για ένα μεγάλο διάστημα ο Μήτσου αναπλάθει τον πόλεμο… Εθνικός παλμός; Όχι, βέβαια. Αντιπολεμικό μένος; Ναι, φυσικά, αλλά προς τι η λογοτεχνική αυτή απόπειρα; Τι κομίζει, εννοώ, στον αναγνώστη του σήμερα; Δεν με πείθει αυτή η επιφανειακή εξήγηση, ότι δηλαδή ο πόλεμος ξανά και ξανά στο στόχαστρο. Επομένως, πέρα από τις σκηνές του πολέμου, που ήταν ελάχιστα φρικτές και εν μέρει συγκινητικές, πέρα από την ιδιαίτερη ματιά του νεαρού όμορφου αλλά αγαθού πρωταγωνιστή που παίρνει πιο ελαφρά την απάνθρωπη κατάσταση, διάβαζα για να φτάσω στο βάθος του πηγαδιού. 

Κάποια στιγμή ο Γιάννος τραυματίζεται βαριά, σώζεται και μετά τον πόλεμο επιστρέφει στην Ελλάδα “ανάπηρος πολέμου”. Η ομορφιά-του θυσιάστηκε σε έναν αγώνα, που τον μεταμόρφωσε σε έναν άλλο άνθρωπο. Ο παλιός ο Γιάννος πέθανε, όπως είπε η αδελφή-του όταν τον είδε στο χωριό, και τώρα σε μια Ελλάδα που μπαίνει στη δίνη του Εμφυλίου ζει ένας άλλος Γιάννος. 

Τελικά, προς το τέλος το μυθιστόρημα έδειξε το προς τι όλη αυτή η εκτενής αφήγηση. Ο Γιάννος αρραβωνιάζεται κομμουνίστρια και ως εκ τούτου δεν παίρνει την αναπηρική σύνταξη που δικαιούνταν. Έτσι, μεταμορφώνεται σε εκδικητή… Ο αναγνώστης διαβάζει όλες τις περιπέτειές-του, με υπομονή και επιμονή, για να συνειδητοποιήσει πόσες θυσίες για την πατρίδα δεν αναγνωρίστηκαν ποτέ και ότι οι αρμόδιοι καθορίζουν ιδεολογικά τις “αμοιβές” και χρωματίζουν με τα γυαλιά της μικρόνοιάς-τους την ελλαδική πραγματικότητα. Ο πόλεμος είναι άδικος αλλά ακόμα πιο άδικη είναι η ιστορία που καθορίζεται από συμφέροντα και ιδεοληψίες. Κανείς δεν θα πάρει τίποτα απ’ όσα δικαιούται, αν δεν προσαρμοστεί/συμβιβαστεί/γονατίσει μπροστά στα κελεύσματα μιας άξενης κοινωνίας. 

Παρά τη συγκίνηση του τέλους, νομίζω ότι γρήγορα θα ξεχάσω όσα διάβασα και δύσκολα θα συγκρατήσω τις (αρκετές) καλές στιγμές του βιβλίου, που είναι η συμπαθής γλώσσα, η πρωτότυπη οπτική γωνία από έναν αφελή, ο καλοδουλεμένος ρυθμός στην αφήγηση. Διάβασα ένα μυθιστόρημα χωρίς να σκοντάψω σε συγγραφικούς λάκκους, αλλά δεν μπόρεσα να σταθώ εντέλει για πολύ να στοχαστώ πάνω στο χαλί στο οποίο τόση ώρα περπατούσα.