Mario Airo: Ποίηση με σωλήνες, νέον και λέιζερ

συνέντευξη στην Ιωάννα Γκομούζα

Γίνεται ένας σωλήνας, σαν μονοκοντυλιά στον αέρα, να θρέψει ως άλλο βάζο έναν κρίνο; Ένα κομμάτι ξύλο οξιάς να ταξιδέψει το νου στον βιολετί ορίζοντα καθώς ξημερώνει; Μπορείς να φανταστείς πώς μέσα από υλικά βουβά, σκληρά και άψυχα - μια λάμπα νέον και μια ορειχάλκινη μπάρα – θ’ «ακούσεις» τον ήχο του νερού και την κίνηση που διαγράφει ένα ψάρι όταν πηδά έξω από την υδάτινη επιφάνεια;

Δείχνει μια μαεστρία ιδιοσυγκρασιακή ο τρόπος που ο Μάριο Αϊρό κάνει το απλό, το καθημερινό και βιομηχανικό υλικό να αναδίδει ποίηση. Μέσα στη γαλήνη της γκαλερί των Ζαν Μπερνιέ και Μαρίνας Ηλιάδη στο Θησείο, στιγμιότυπα και ήχοι θα έρθουν στη σκέψη σου καθώς περιπλανιέσαι ανάμεσα στα γλυπτά, στα σχέδια και στις φωτογραφίες του.

«Η τέχνη πρέπει να ασχολείται με τις δυνατότητες. Πρέπει να τις κάνει πραγματικότητα. Η τέχνη έχει αυτή τη δύναμη: να ανοίγει το μυαλό μας έτσι ώστε να μπορούμε να δούμε τον κόσμο με διαφορετικά μάτια» θα μου έλεγε αργότερα ο 55χρονος Ιταλός.

Εικαστικός, καθηγητής στο IUAV της Βενετίας, συνιδρυτής του σημαντικού για την εικαστική σκηνή του Μιλάνου στις αρχές της δεκαετίας του ’90 Via Lazzaro Palazzi και επιμελητής εκθέσεων, ο Αϊρό χρησιμοποιεί το φως, τις προβολές και γλυπτικά αντικείμενα για να δημιουργήσει περιβάλλοντα που μιμούνται το τοπίο. Μέσα από τα έργα του επιδιώκει να αναδημιουργήσει το φαινόμενο της αντίληψης και έτσι να ανακαλέσει εικόνες στη φαντασία μας.

Η δουλειά που δείχνει στην Αθήνα, οι ιστορίες που τον ιντριγκάρουν δημιουργικά και τα έργα τέχνης που τον επηρέασαν, ο ρόλος της τέχνης αλλά και το ελληνικό νησιωτικό τοπίο ως αφετηρία έμπνευσης έπεσαν στο τραπέζι σ’ αυτή τη συζήτηση.

Ποια ιδέα διατρέχει αυτή τη σειρά έργων σας;
Είναι πιο δύσκολο να ξεχωρίσεις ένα λάιτ μοτίφ από το να το δεις ανάμεσα στα διαφορετικά έργα της έκθεσης. Πιστεύω ότι τα ερωτήματα πίσω από όλα τα έργα είναι σχεδόν τα ίδια και η διαδικασία δημιουργίας τους επίσης είναι παρόμοια. Τα ερωτήματα είναι τα βασικά: Τι είναι ένα έργο τέχνης, τι είναι η εικόνα, πώς οι εικόνες μας ξελογιάζουν, πώς γίνεται να παίρνουμε ζωντανά συναισθήματα και εμπνευσμένες ιδέες καθώς τα συναντούμε… Γενικά, νομίζω ότι προτιμώ μια εικόνα που είναι απροσδόκητη και ότι με ελκύει η γλωσσική εφεύρεση για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Ο τίτλος της έκθεσής σας «The gap between» είναι εμπνευσμένος από ένα απόσπασμα μιας διάσημης δήλωσης του Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ: «Η ζωγραφική αφορά την τέχνη όσο και τη ζωή. Τίποτα δεν μπορεί να γίνει από μόνο του. Προσπαθώ να δράσω στο χάσμα μεταξύ αυτών των δύο». Ποιο είναι λοιπόν αυτό το χάσμα και πώς το προσεγγίζετε;
Η δήλωση του Ράουσενμπεργκ αναφέρεται/αντιδρά στην έννοια της αυτονομίας της τέχνης και στην αυτοαναφορική στάση σχετικά με τη δημιουργία της. Μιλά λοιπόν για τη ζωγραφική ως ένα συνδυασμό και των δύο. Η ζωγραφική δεν πρέπει να ασχολείται μόνο με τη γλώσσα της τέχνης - πρέπει να υπάρχει μια παρακίνηση για να δημιουργήσεις ένα έργο. «Τίποτα δεν μπορεί να γίνει από μόνο του». Προσπαθεί να αναπτύξει αυτή τη γλώσσα φέρνοντάς τη κοντά στη ζωή. Δεν πρέπει να σκεφτόμαστε μόνο τους πίνακές του, αλλά συνολικά την πρακτική του: Τα δρώμενα, τις συνεργασίες του με μουσικούς και χορευτές. Εδώ βρίσκει τον χώρο στον οποίο η τέχνη μπορεί να συμμετέχει στη ζωή, να γίνεται μέρος της και όχι απλά ένα συγκεκριμένο αυτόνομο πεδίο γνώσης.

Από πού αντλείτε την έμπνευση για τα έργα σας;
Τα καλύτερα έργα τέχνης είναι ένας πολύ ιδιαίτερος συνδυασμός υλικών, τεχνικών, ιδεών και εφευρετικότητας. Είναι τόσο τέλεια που μοιάζουν φυσικά, σαν να υπήρχαν πάντα με αυτή τη μορφή. Προσπαθώ διαρκώς να βρω τον τέλειο συνδυασμό ανάμεσα στα διαφορετικά στοιχεία, να εφευρίσκω νέες φόρμες που να είναι οι πιο φυσικές γι’ αυτό το συγκεκριμένο υλικό και για την ιδέα με την οποία ασχολούμαι. Τα πάντα πρέπει να ανθίσουν, να φθάσουν στο καλύτερό τους σημείο. Νομίζω ότι το να κάνεις τέχνη είναι λιγάκι σαν να είσαι γυμναστής: Το σώμα σου πρέπει να είναι εξασκημένο από την πειθαρχία έτσι ώστε οι κινήσεις σου να ρέουν όσο πιο φυσικά γίνεται. Είναι σαν έναν δεύτερο δέρμα. Η φαντασία πρέπει να ρέει ελεύθερη και συγχρόνως να είναι ακριβής και συγκεκριμένη. Η γλώσσα δεν πρέπει να εκβιάζει την εφευρετικότητα, η οποία πρέπει να δουλεύει συνθετικά και φυσικά. Δεν μπορούμε να προσομοιώσουμε μια πραγματική πράξη της φαντασίας: Η ικανότητά της είναι να είναι παρούσα σε διαφορετικά θέματα συγχρόνως, χωρίς αντιφάσεις.

Ποια είναι τα θέματα, οι ιστορίες γενικότερα που βρίσκετε συναρπαστικές και σας ενδιαφέρουν ως καλλιτέχνη;
Θυμάμαι τα όνειρα των εφηβικών μου χρόνων: Ο συγγραφέας Ρομπέρτο Μπολάνιο ζούσε στην Πόλη του Μεξικού και, όταν ο Αλιέντε πήρε την εξουσία, αποφάσισε να επιστρέψει στη Χιλή για να συμμετέχει στην αλλαγή, στην οικοδόμηση νέων μορφών κοινωνικής ζωής, που θα ταίριαζαν καλύτερα στην ανθρωπότητα απ’ ό,τι ο καπιταλισμός. Εκείνη την περίοδο υπήρχε μια ισχυρή πεποίθηση ότι ήταν δυνατόν να συμβάλλουμε στην οικοδόμηση ενός νέου τρόπου ζωής μέσα από τις πράξεις μας, ακόμα κι αν ήταν απλά ποιητικές ή καλλιτεχνικές δράσεις. Η τέχνη ήταν το πρότυπο αναφοράς ώστε να πετύχουμε νέες δυνατότητες για τη ζωή μας. Η τέχνη ήταν ο μετρ της ελευθερίας και των νέων δυνατοτήτων.
Από αυτή την άποψη, όλες οι καλλιτεχνικές πρακτικές μπορούν να είναι προφητικές. Προσπαθώ να είμαι ενήμερος για τις εξελίξεις στη μουσική, ιδιαίτερα για τη free jazz και τις crossover περιπέτειές της – με ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο συνδυασμός του αυτοσχεδιασμού και της σύνθεσης. Επίσης προσπαθώ να παρακολουθώ τις εξελίξεις στο μυθιστόρημα, ιδιαίτερα τους συγγραφείς που ζουν στις ΗΠΑ, όπου έχουν ειδικά μαθήματα στα πανεπιστήμια σχετικά με τη δημιουργική γραφή. Διδάσκουν ενδιαφέροντες συγγραφείς εκεί και η σκηνή είναι ζωντανή.

Το φως και το τοπίο είναι πολύ σημαντικά στη δουλειά σας. Γιατί σας γοητεύουν τόσο; Μιλήστε μας για τα μέσα και τις καλλιτεχνικές πρακτικές σας.
Πάντα σκεπτόμουν το έργο τέχνης ως πομπό: Τα φώτα σε σχέση με τον χώρο δημιουργούν πραγματικά μια ατμοσφαιρική κατάσταση. Είναι σαν ένα τύμπανο, ένας ήχος και πιάνει κατευθείαν τις αισθήσεις μας και μας εμπλέκει στον κόσμο του έργου. Η κατανόηση, η ανάλυση πρέπει να έρχεται μετά τις εντυπώσεις και τα συναισθήματα που προκαλεί το έργο.

Η δουλειά σας αναδίδει μια έντονη αίσθηση ποιητικότητας που βγαίνει από τα καθημερινά αντικείμενα και το φυσικό τοπίο. Πώς προσδιορίζετε τον ρόλο του καλλιτέχνη στις μέρες μας;
Η τέχνη πρέπει να ασχολείται με τις δυνατότητες. Πρέπει να τις κάνει πραγματικότητα. Ο Αλιγκιέρο Μποέτι έγραφε σ’ ένα από τα έργα του: «mettere al mondo il mondo». Είναι δύσκολο να το μεταφράσω αυτό καθώς αστειεύεται με τη λέξη κόσμος. Λέει: «να βάζεις στον κόσμο τον κόσμο» αλλά σημαίνει επίσης «να γεννάς τον κόσμο». Η τέχνη έχει αυτή τη δύναμη: Να ανοίγει το μυαλό μας έτσι ώστε να μπορούμε να δούμε τον κόσμο με διαφορετικά μάτια. Αλλά μπορεί ακόμα να δημιουργήσει νέες φόρμες ή νέους συνδυασμούς φορμών έτσι ώστε να εμπλουτίσει τον κόσμο αναπτύσσοντας τις ίδιες του τις δυνατότητες.

Κατά τη γνώμη σας τι κάνει ένα έργο τέχνης σπουδαίο; Υπάρχουν κάποιοι καλλιτέχνες ή έργα τα οποία βρίσκετε ότι σας έχουν επηρεάσει;
Υπάρχουν πολλά έργα τέχνης που πραγματικά αγαπώ και τα οποία άλλαξαν τη ζωή μου. Θυμάμαι όταν πήγα στο Έμμεν για να επισκεφθώ το έργο «Διακεκομμένος κύκλος» του Ρόμπερτ Σμίθσον. Νοίκιασα ένα ποδήλατο για να πάω στην αμμώδη σπηλιά όπου βρίσκεται. Περπατώντας στο σπήλαιο, ανεβαίνοντας τον σπειροειδή λόφο και πηγαίνοντας ψηλότερα από τον ορίζοντα, κάθε στιγμή ήταν σημαντική και ο Σμίθσον ήθελε να ζήσουμε αυτή την εμπειρία ως νόημα. Είναι τόσο ισχυρό όσο το να βλέπεις τη Madonna del Parto (την Παναγία του Τοκετού) του Πιέρο ντε λα Φραντσέσκα στο Μοντέρκι: Ανοίγει απαλά το ρούχο της για να μας δείξει το θαύμα στο σώμα της. Αυτό το άνοιγμα είναι σαν μια αποκάλυψη.

Βρεθήκατε στην Αθήνα για τα εγκαίνια της έκθεσής σας. Τι συναισθήματα και εντυπώσεις σας δημιουργεί η ελληνική πρωτεύουσα;
Έχω έρθει στην Αθήνα πολλές φορές πριν από αυτή και πάντα τη βρίσκω πολιτιστικά δραστήρια και ζωντανή. Οι Έλληνες που συνάντησα μου φάνηκαν περίεργοι και ανοιχτόμυαλοι και κάναμε ωραίες και μεστές συζητήσεις. Και τι να πω για την πόλη; Είναι εκπληκτική. Είμαι Ιταλός και όπως ο αυτοκράτορας Αδριανός νιώθω τις ρίζες του πολιτισμού μου παντού εδώ. Φανταστείτε ότι ο πατέρας μου κατάγεται από τον Τάραντα, μια από τις κύριες ελληνικές αποικίες, κοντά στην περιοχή όπου ζούσε ο Πυθαγόρας.

Αν δημιουργούσατε ένα έργο στην Ελλάδα όπως αυτά της σειράς «En Plein Air» (σ.σ. πρόκειται για φωτογραφικά στιγμιότυπα από «συμβιωτικές» παρεμβάσεις του με λέιζερ στο φυσικό τοπίο), τι θα διαλέγατε ως σκηνικό και γιατί;
Δύσκολη ερώτηση, δεν γνωρίζω την Ελλάδα τόσο καλά ώστε να διαλέγω τόπους. Έχω βρεθεί εδώ μόνο για εκδρομές. Η θάλασσα και τα νησιά θα μπορούσαν να έχουν πραγματικά ενδιαφέρον. Ειδικά, η ιδέα του νησιού, το γεγονός ότι είναι ένας μικρός κόσμος, πλήρης από μόνος του, μέσα σε έναν μεγαλύτερο, θα μπορούσε να είναι ένα καλό σημείο εκκίνησης για ένα πρότζεκτ. Θα σκεφτόμουν κύτταρα και οσμωτικές ανταλλαγές.