O εικαστικός Γιάννης Γίγας μιλά στο in2life

της Ιωάννας Γκομούζα

Στο βυζαντινότροπο εικονοστάσι του, οι ήρωες δεν φέρουν φωτοστέφανο αλλά το βίωμα του μετανάστη, του αγωνιστή, του καλλιτέχνη. Είναι το στοιβαγμένο πλήθος μέσα στο κήτος του υπερωκεάνιου που θα τους βγάλει στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, με κουτσουρεμένο κιόλας το όνειρο για μια καλύτερη ζωή από τις κακουχίες, την εκμετάλλευση και το φόβο. Είναι οι μικροί λούστροι που απεργούν ακολουθώντας τον Ρεθυμνιώτη συνδικαλιστή Λούη Τίκα κι ακούν την ηγετική μορφή των Wobblies Μπιγκ Μπιλ Χέιγουντ.

Κάποιες φορές θα τους δεις με την αξίνα να παλεύουν στα σπλάχνα των αμερικανικών ορυχείων με τα συντρίμμια από ένα δυστύχημα, αλλά και με τη μοναξιά. Παιδιά να δουλεύουν στις στοές ως πορτιέρηδες και να ονειρεύονται μέσα στο αφόρητο σκοτάδι παραδείσια πτηνά. Κι άλλοτε να στέκονται ενωμένοι στο… σπήλαιο της γέννησης του αγώνα των Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου, υπό το άγρυπνο βλέμμα του «αγγέλου των ανθρακωρύχων», της θρυλικής Μάδερ Τζόουνς.

Πάνω στο βαμβακερό χαρτί, οι πυκνές, πολυπρόσωπες συνθέσεις του Γιάννη Γίγα ξεδιπλώνουν αφηγήσεις για φυσιογνωμίες από το χθες που στέλνουν τα δικά τους μηνύματα στο σήμερα. Πυξίδα για να τις «διαβάσεις»: Μια πλειάδα από αναφορές στον κόσμο της Ιστορίας και της Τέχνης που συμπλέκονται, το φως που αναδίδουν τα χρώματα της αυγοτέμπερας και το λεξιλόγιο της βυζαντινής τέχνης και του κόμικ.

Ένα ζεστό απόγευμα του Ιούλη στη γκαλερί ΑΔ, τον ακούω να αναδεικνύει τις λεπτομέρειες που ξεχειλίζουν απλόχερα από κάθε γωνιά τους. Τη μορφή του Φώτη Κόντογλου ως σκαπανέα-διασώστη στη σύνθεση «Δυστύχημα σε ανθρακωρυχείο» - άλλωστε ο Μικρασιάτης ζωγράφος και αγιογράφος είχε εργαστεί ως ανθρακωρύχος. Το κόμικ «Krazy Cat» στα χέρια ενός μικρού «Λούστρου στο Ντένβερ στα 1900», έργο του σκιτσογράφου Χέριμαν, τον οποίο «αν και μουλάτος, τον αποκαλούσαν Έλληνα». Τις φυλλωσιές που σαν φτερά αγγέλου πλαισιώνουν τον «περήφανο Πατρίκιο Λουμούμπα, τον πρώτο δημοκρατικά εκλεγμένο πρωθυπουργό του Κονγκό που τελικά δολοφονήθηκε».

«Όταν ξεκίνησα να ζωγραφίζω δεν χρησιμοποιούσα αυτό το ιδίωμα που έχει αναφορές στη βυζαντινή τέχνη, γιατί δεν το είχα διδαχθεί. Στη Σχολή Καλών Τεχνών όμως έτυχε να έχω έναν εξαιρετικό καθηγητή στην αγιογραφία, τον Κωνσταντίνο Ξινόπουλο», θα μου πει εξηγώντας τις καταβολές της γραφής του. «Με ενδιέφερε ούτως ή άλλως η μοντέρνα προσέγγιση, ο σουρεαλισμός, το νταντά, ο εξπρεσιονισμός και επειδή μεγάλωσα με τα κόμικ, τη λαϊκή τέχνη και παρατηρώντας τις επιγραφές στο δρόμο τα χρησιμοποιούσα. Όλα αυτά είναι πάρα πολύ κοντά στην βυζαντινή τεχνική. Η βυζαντινή τέχνη έχει χαρακτηριστικά οικουμενικά και αυτό τη βοηθά να γίνει κατανοητή. Το σχέδιο, την πτυχολογία της άλλωστε τη βλέπουμε και πιο πριν. Στις τοιχογραφίες στους μακεδονικούς τάφους, στα φαγιούμ. Η ελληνική τέχνη έχει μία διαχρονία και μελετώντας, έβλεπα ότι αυτή η παράδοση είναι το μοντέρνο των τελευταίων 2.500 χρόνων».

«Εδώ και 3-4 χρόνια ασχολούμαι με τον Λούη Τίκα, έναν έλληνα ήρωα του αμερικανικού συνδικαλιστικού κινήματος των αρχών του 20ού αιώνα, στην “εποχή των ηρώων και των μαρτύρων”. Παρακολουθώ τη διαδρομή του Τίκα που φτάνει στην Αμερική το 1906 και αρχικά δουλεύει ως λούστρος. Την πρώτη του εμπειρία σε σχέση με τις άθλιες συνθήκες ζωής των παιδιών που δούλευαν όλη τη μέρα με 5 σεντς μεροκάματο. Την κατεδάφιση όλων των ονείρων και των υποσχέσεων, του αμερικάνικου ονείρου δηλαδή. Και την πορεία του σε μια επαναστατική προσέγγιση και στον συνδικαλισμό. Ένας νέος άνθρωπος από το Ρέθυμνο που αποφάσισε να ηγηθεί μιας απεργίας των λούστρων κι έφτασε να γίνει ο ηγέτης μιας μεγάλης απεργίας 12.000 ανθρακωρύχων και η εξέχουσα μαρτυρική μορφή στη σφαγή του Λάντλοου».

«Η δουλειά αυτή είναι η εξέλιξη μιας άλλης που έχει ξεκινήσει από το 2000. Πρόκειται για ένα αφιέρωμα σε πρόσωπα τα οποία εκφράζουν αξίες διαφόρων πολιτισμών, όπως ο Γκάντι, ο Τολστόι, ο Λουμούμπα. Η αρχική πρόταση ήταν αυτές οι μορφές του κόσμου να “συναντηθούν” σε μια πλατεία της Αθήνας κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων. Ωστόσο, η πρώτη εμφάνιση της σειράς “Πρόσωπα” έγινε στη VIP αίθουσα του ΟΛΠ με τα έργα να αιωρούνται ψηλά, περιμετρικά στο χώρο. Έχει ενδιαφέρον βέβαια ότι κάτω από αυτό το “εικονοστάσι” και τη φιγούρα του Γκάντι περνούν εκείνες τις ημέρες μέλη της βασιλικής οικογένειας της Αγγλίας».

«Η πορεία μου στη ζωγραφική δεν έχει να κάνει τόσο με τις εικαστικές αναζητήσεις. Δεν με ενδιαφέρει να καινοτομήσω. Αυτό που πραγματικά κάνω είναι να λέω ιστορίες που με ενδιαφέρουν, πολιτικές αλλά βέβαια και ανθρώπων γιατί εκφράζουν τον αγώνα, την προσπάθεια απελευθέρωσης του κόσμου της εργασίας από τη σκλαβιά. Πιστεύω ότι η κατανόηση του χθες έχει να κάνει με το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας σήμερα και το τι θα δούμε αύριο».

«Μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ζούμε σκληρές συνθήκες ιμπεριαλισμού, προτεκτορατοποίησης και καταστροφής των υποδομών που θα μπορούσαν να οδηγήσουν τη χώρα στην έξοδο από την κρίση. Αν δεν αντιδράσουμε, αν δεν διδαχτούμε από την Ιστορία, επιλέγουμε τη σκλαβιά. Το ζήτημα είναι να λέμε τις ιστορίες του παρελθόντος και να ξέρουμε που κατάληξαν, ποια είναι η νοοτροπία των αφεντικών. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ροκφέλερ, αυτός ο μανιακός προτεστάντης, από τη μία απαιτούσε οι εργάτες να ξοδεύουν στα σαλούν του για να πίνουν και από την άλλη χρηματοδοτούσε τον αγώνα των πουριτανικών ενώσεων κατά του αλκοόλ».

«Ο ρόλος της τέχνης είναι να φτιάχνει κόσμους που αντιστέκονται στη σκλαβιά, στο σκοτάδι. Ο αγώνας για έκφραση και ελευθερία, αυτός είναι ο στόχος του καλλιτέχνη όπως τον καταλαβαίνω εγώ. Ο Banksy, που κάνει τα γκράφιτι, έχει πει ότι γνώρισε πάρα πολλούς νέους που είναι έτοιμοι να υποφέρουν για την τέχνη τους για να γίνει αναγνωρίσιμη, αλλά ήταν ελάχιστα διατεθειμένοι να καθίσουν να τη μελετήσουν και να τη μάθουν. Καλλιεργείσαι. Μιλάνε για ταλέντο. Εγώ πιστεύω ότι ταλέντο έχουν όλοι οι άνθρωποι, η ψυχή είναι το ταλέντο».