Ο ζωγράφος Χρήστος Παλλαντζάς μιλά στο in2life

συνέντευξη στον Γιάννη Ασδραχά

Υπάρχουν κάποιες απρόσμενες και στιγμιαίες συναντήσεις με ξεχωριστά πρόσωπα, που οι πέντε δέκα λέξεις που ανταλλάσσονται χαράσσονται στον αξιακό κώδικα ο οποίος ακολουθεί τη ζωή μας. Τις κουβαλάμε για πάντα, όχι ως νουθεσίες, αλλά ως συμβατά με τη κοσμοθεωρία μας εργαλεία. Μία τέτοια συνάντηση μας αφηγήθηκε ο εικαστικός Χρήστος Παλλαντζάς, ο οποίος μας μίλησε με αφορμή την μεγάλη έκθεση του που παρουσιάζεται και πήρε πρόσφατα παράταση, στους χώρους της γκαλερί «Ευριπίδης» και στην έκθεση του με τίτλο «εἰ ἦς ὧδε Κύριε…».

Η μνήμη του γύρισε στην πρώτη του ατομική έκθεση, στη Γκαλερί «Σκουφά» πριν από 23 χρόνια. Η 82χρονη τότε Άννα Σικελιανού, σύζυγος του μεγάλου έλληνα ποιητή, βρέθηκε στον χώρο τέχνης, και όταν την ρώτησε ο καλλιτέχνης πως της φάνηκε το έργο του, πήρε την απάντηση «Δεν ξέρω να σας μιλήσω για τη ζωγραφική, αυτό που διακρίνω στα έργα σας είναι ότι είναι βιωματικά. Θα σας πω όμως ότι είμαι 82 ετών και κάθε πρωί σκουπίζω το πεζοδρόμιό μου, προσπαθώντας να το κάνω κάθε φορά καλύτερο. Κάνετε αυτό στη ζωή σας και δεν θα χαθείτε». Αυτή τη συμβουλή κράτησε και πορεύεται ο καλλιτέχνης όλα τα χρόνια, όπως μας είπε, προσπαθώντας, όπως πρόσθεσε, «να βελτιώνομαι όχι μόνο σαν ζωγράφος, αλλά και σαν άνθρωπος, τείνοντας σε μια ολοκλήρωση μέσα από την καλλιτεχνική δημιουργικότητα ως διαδικασία».

Ο Χρήστος Παλλαντζάς, σημαντικός εκπρόσωπος της ελληνικής παραστατικής ζωγραφικής, καταθέτει στους χώρους της γκαλερί την προσωπική του ερμηνεία με ένα σύνολο έργων αφιερωμένα σε μία από τις αισθήσεις που ταλανίζει ολοκληρωτικά τη ζωή του ανθρώπου: αυτό της απώλειας. Γυμνά σώματα, άνδρες και γυναίκες, σε απρόσμενες στάσεις, μεταδίδουν στον θεατή τα στάδια της απώλειας σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη τεχνοτροπία του και τη χρήση του χρώματος. Όπως εξηγεί και ο ίδιος στον κατάλογο της έκθεσης, πρόκειται για ένα αφιέρωμα σε ό,τι «δεν ήλθε στην ώρα του, σ' εκείνο το κενό πού αφήνει η απώλεια (προσώπων, καταστάσεων, πραγμάτων ή και της ψυχής) και επιτρέπει στον καλλιτέχνη να μπορεί να ξεδιπλώσει με την δημιουργικότητα του όλη τη μετουσίωση, σαν υποκατάστατο ικανό να παρηγορήσει και να θεραπεύσει την ψυχή. Μια προσπάθεια αναζήτησης της γαλήνης και της ηρεμίας της ψυχής μέσα από την διαδικασία αναβίωσης του χαμένου χρόνου».

Ειδικότερα για τον καλλιτέχνη, σημειώνει στον κατάλογο της έκθεσης η Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα: «Με αριστοτεχνικό τρόπο, ο Χρήστος Παλλαντζάς εντάσσει και συνδέει τις φιγούρες του με τον χώρο του εργαστηρίου. Μέσα από τα σκιερά ημίφωτα αναδύονται με λαμπερά χρώματα τα στοιχεία του περιβάλλοντος που λούζονται στο φως. Ο Χρήστος αγαπάει το γενναιόδωρο χρώμα. Ολόκληρη η επιφάνεια των πινάκων του, που συνήθως είναι μεγάλοι, αφού τα γυμνά του είναι τις περισσότερες φορές φυσικού μεγέθους, πάλλονται από χρώμα. Τα λευκά σεντόνια είναι γεμάτα ιριδισμούς, οι τοίχοι του εργαστηρίου, τα πατώματα, τα χαλιά του παρέχουν ισάριθμες ευκαιρίες για χρωματικά επεισόδια.»

Μιλήσαμε με τον καλλιτέχνη και μας μετέφερε την όσμωση του με το αίσθημα της απώλειας, το προσωπικό καλλιτεχνικό του ιδίωμα αλλά και την πορεία του.



Γιατί επιλέξατε ως τίτλο την φράση «εἰ ἦς ὧδε Κύριε…» από το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο;
Από μικρό παιδί, μια από τις φαντασιώσεις μου ήταν να βρεθώ στο συμβάν της Αναστάσεως του Λαζάρου, όπως αυτό περιγράφεται στο κατα Ιωάννη ευαγγέλιο, διότι ήθελα να δω αν πράγματι συνέβη. Η φράση «ΕΙ ΗΣ ΩΔΕ» είναι η φράση που λένε (εκφέρουν) οι αδελφές του Λαζάρου την στιγμή που ο Χριστός φτάνει στη Βυθινια και κοινές τρέχουν για να τον προϋπαντήσουν. Θεωρώ ότι πέρα από την προσωπική μου εμμονή και παιδική μου φαντασίωση,τούτη η εποχή με ό,τι συμβαίνει στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης, την οποία θεωρώ πρωτίστως ηθική, αποτελούν το κατάλληλο ντεκόρ, όπου μπορεί να ακουμπήσει η φράση αυτή, προσδοκώντας μια ανά(σ)ταση.

Με αφορμή τη παρούσα έκθεση, δημιουργήσατε μία συνομιλία με έργα από μία παλαιότερη περίοδο και πρόσφατες δουλειές. Σε αυτή την απόσταση του χρόνου από τη μία καλλιτεχνική φάση στην άλλη, πώς προσδιορίζεται την ωριμότητα;
Δεν μπορώ να καταλάβω την έννοια καλλιτεχνική ωριμότητα. Στην ιστορία της τέχνης υπαρχουν καλλιτέχνες των οποίων τα νεανικά τους έργα είναι αξεπέραστα. Για μένα λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη η αγωνία η οποία πηγάζει από ένα διαρκές «γιατί» και «πώς» που με χαρακτηρίζει για οτιδήποτε με περιβάλει. Το 1993, στην πρώτη μου ατομική έκθεση στην αίθουσα Σκουφά μια μέρα πέρασε η Άννα Σικελιανου, σύζυγος του ποιητή. Την παρακάλεσα να μου πει τη γνώμη της για τα έργα μου. Μου απάντησε «Δεν ξέρω να σας μιλήσω για τη ζωγραφική, αυτό που διακρίνω στα έργα σας είναι ότι είναι βιωματικά. Θα σας πω όμως ότι είμαι 82 ετών και κάθε πρωί σκουπίζω το πεζοδρόμιό μου προσπαθώντας να το κάνω κάθε φορά καλύτερο. Κάνετε αυτό στη ζωή σας και δεν θα χαθείτε.» Αυτή την συμβουλή έκλεισα μέσα μου από εκείνη την ημέρα και με αυτή πορεύομαι όλα αυτά τα χρόνια, προσπαθώντας να βελτιώνομαι όχι μόνο σαν ζωγραφος αλλά και σαν άνθρωπος, τείνοντας σε μια ολοκλήρωση μέσα από την καλλιτεχνική δημιουργικότητα ως διαδικασία.

Ήταν προσωπική σας ανάγκη να εστιάσετε στο απευκταίο αίσθημα της απώλειας ή προέκυψε ως ένα πείραμα στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής σας αναζήτησης;
Η απώλεια είναι κάτι που όλοι μας λίγο ή πολύ βιώνουμε κατα τη διάρκεια της ζωής μας. Μικρές ή μεγάλες απώλειες είναι μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης. Όμως, η απώλεια είναι αυτή που μπορεί να δώσει μια πιο ουσιαστική ερμηνεία στην έννοια της ζωής. Για μένα, πάντα υπάρχει μια προσωπική εμπειρία που με οδηγεί στην αναζήτησή μιας γαλήνης με μέσο την καλλιτεχνική δημιουργικότητα, όχι σαν εκτόνωση αλλά σαν μια βαθύτερη ερμηνεία σε ψυχικό επίπεδο.

Σε έναν καλλιτέχνη, πώς μετουσιώνεται στο έργο του το ψυχικό κενό που δημιουργείται από την έλλειψη αγαπημένων καταστάσεων ή πράξεων;
Ο Μάνος Χατζηδάκις έλεγε ότι η τέχνη θα ασχολείται πάντα με τρία πράγματα. Τη ζωή, τον έρωτα και το θάνατο. Θεωρώ ότι όλες οι μορφές τέχνης ακούμπησαν σε αυτήν την τριάδα για να απαντήσουν στο πανανθρώπινο ‘’πώς και γιατί βρεθήκαμε σ’ αυτόν τον κόσμο’’. Η καλλιτεχνική δημιουργικότητα, το έργο τέχνης δηλαδή είναι, πέρα από την αποπλάνηση που εμπεριέχει και μέσα από την διαμεσολάβηση της ερμηνείας του φαντασιακού, το μέσο πρόσβασης στο βαθύτερο ανθρώπινο και ουσιαστικό.

Οι στιγμές των πρωταγωνιστών σας φαντάζουν στα μάτια του θεατή ακαθόριστες στο χωρόχρονο. Ανήκουν – κατά την προσωπική μου άποψη- σε αυτά τα κενά της καθημερινότητας που το σώμα, αποστασιοποιημένο από το περιβάλλον, βυθίζεται στην εσωτερικότητα – προσφέροντας εντέλει ένα λεξιλόγιο προς ανάγνωση στον επισκέπτη. Υπάρχει πίσω από κάθε άτομο μία ιστορία ή κάποια στιγμή που θέλετε να μεταφέρετε στον θεατή της έκθεσης μέσω της στάσης του σώματος;
Πάντα υπάρχει κάτι πολύ προσωπικό που γνωρίζω ή μου έχουν εμπιστευτεί, που αναγνωρίζω ή ανακαλύπτω στους ανθρώπους που στέκονται απέναντι μου για να τους ζωγραφίσω. Στη ζωγραφική μου, αυτό που με ενδιαφέρει είναι να καταφέρω να εκφράσω ένα συναισθημα. Τα πρόσωπα απέναντι μου, με οτιδήποτε εμπεριέχουν και φέρουν, με καθοδηγούν στο να ερμηνεύσω αυτά τα συναισθήματα. Στο έργο τέχνης, ο χώρος είναι ένα στοιχείο που θεωρώ ότι παίζει καθοριστικό ρολο στην ένταση ενός συναισθήματος και στο είδος της ζωγραφικής που με ενδιαφέρει, ιδιαίτερο ρόλο παίζουν το φως και η σκιά. Με αυτά τα μέσα και τον τρόπο που οργανώνεται η ζωγραφική επιφάνεια με οποιαδήποτε υπερβολή ή έλλειψη σε σχέση με την πραγματικότητα, προσπαθώ να προσεγγίσω τον ψυχισμό του ανθρώπου απέναντι μου.

Είστε ένας από τους αντιπροσωπευτικούς καλλιτέχνες της ελληνικής παραστατικής τέχνης. Το να επιμένεις ή να είσαι συνεπής στις ουσιώδεις αξίες της ζωγραφικής, έχει οφέλη όπως και τίμημα;
Το τίμημα δεν είναι άλλο από αυτό που πληρώνει οποιοσδήποτε στοχάζεται και προσπαθεί να τείνει προς την ολοκλήρωσή του. Και γεωργός να ειναι αυτός ο άνθρωπος, το ίδιο τίμημα θα πληρώσει και το ίδιο όφελος θα εισπράξει. Εγώ ασχολήθηκα με τη ζωγραφική γιατί μου άρεσε από μικρός και δεν σας κρύβω ότι και ιατρική ήθελα να σπουδάσω και η αρχιτεκτονική με ενδιέφερε πολύ, όμως κατέληξα στη ζωγραφική. Η εμμονή μου στο είδος της παραστατικής, όπως λέτε, τέχνης συμβαίνει επειδή το χρώμα ως ύλη και το σχέδιο ως αλφάβητο μου ασκούσε πάντα μια πολύ έντονη γοητεία. Στη ζωγραφική αυτή οφείλω την διαδικασία ανάπτυξης της αντίληψης μου και την οργάνωση της σκέψης μου.

Θα είναι τακτικότερη από εδώ και στο εξής η εκθεσιακή σας παρουσία ή ο χρόνος είναι απαραίτητο συστατικό έκφρασης για την καλλιτεχνική σας φύση;
Η μακρόχρονη απουσία πολλές φορές είναι και θέμα συγκυριών. Για το ειδος όμως της ζωγραφικής που υπηρετώ, ο χρόνος είναι απαραίτητο συστατικό. Τα έργα τέχνης που αφορούν την δημιουργία της εικόνας και δεν μεταχειριζονται τεχνικά μέσα, απαιτούν ώρες δουλειάς. Επίσης τα υλικά των χρωμάτων και συγκεκριμένα του λαδιού είναι δύσκολα και απαιτούν σεβασμό στη μεταχείριση τους. Σκεφτείτε ότι σε όλη αυτή την διαδικασία ειναι παρούσα και μια ανθρώπινη ύπαρξη απέναντι μου. Είμαι άνθρωπος που δουλεύω πολλές ώρες και πάντα προσπαθώ να κερδίζω τον χρόνο μου.