Σοφία Βάρη: Μοντέρνα τέχνη στην Άνδρο

του Γιάννη Ασδραχά

Είναι περισσότεροι οι Αθηναίοι που θα αναγνώριζαν την εικόνα του γλυπτού που βρίσκεται στο μέσο του σιντριβανιού της πλατείας Κοτζιά από όσους θα ήξεραν την υπογραφή της δημιουργού του. Το έργο που βρίσκεται πάνω από μία δεκαετία στην καρδιά της πρωτεύουσας με τίτλο «Θησέας» σμίλεψε η κοσμοπολίτισσα, με την ακρίβεια του όρου, ελληνίδα εικαστικός Σοφία Βάρη.

Μία καλλιτέχνης με «βαρύ» βιογραφικό, με έργα σε δημόσιους χώρους των μητροπόλεων του πλανήτη, και σύζυγος εδώ και τρεις δεκαετίες ενός από τους σπουδαιότερους εικαστικούς της εποχής μας, του Φερνάντο Μποτέρο. Η Σοφία Βάρη, αν και ακολούθησε ατραπούς που την οδήγησαν μακριά από την Ελλάδα από τα πρώτα χρόνια της νιότης, δεν έπαψε ποτέ η εικαστική της γραφή να τροφοδοτείται από την γενέθλιά της γη. Η απόρροια αυτού του νόστου αποκρυσταλλώνεται τόσο από την έμπνευση όσο και τη φόρμα του έργου της.

Το καταστάλαγμα της δουλειάς της παρουσιάζει η καλλιτέχνης στη φετινή έκθεση του Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Άνδρου, έναν χώρο που το περιβάλλον του –όπως η ίδια διασαφηνίζει– θεωρεί φορτισμένο με αναμνήσεις που συνέβαλαν στην εικαστική της διαμόρφωση.

Σε μία έκθεση που εκτός από τα χαρακτηριστικά πολύμορφα και με πολλές αναγνώσεις γλυπτά παρουσιάζει και μία ενότητα με σχέδια, ακουαρέλες, ελαιογραφίες, ανάγλυφα και κολλάζ καθώς και αντικείμενα, προσφέροντας ένα πλήρες «λεξικό» της εργογραφίας της που συντελεί στο να σχηματίσει ο επισκέπτης μία πλήρη εικόνα της εικαστικής της ενασχόλησης.

Για την έκθεση, τα έργα αλλά και τις εμπειρίες και τα διδάγματα μίας ζωής μίλησε πριν από λίγες μέρες η Σοφία Βάρη, με αφορμή την παρουσίαση του φετινού εικαστικού γεγονότος του καλοκαιριού. Δίπλα της ο Διευθυντής του μουσείου σύγχρονης τέχνης, Κυριάκος Κουτσομάλλης, και η πρόεδρος του μουσείου και του ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, Φλορέτ Καραδόντη.

«Είναι δύσκολο να παρουσιάσεις τη Σοφία Βάρη, γνωστή περισσότερο σε όλο τον κόσμο μέσα από σημαντικές εκθέσεις στις μητροπόλεις του πλανήτη παρά στην Ελλάδα» είπε παίρνοντας πρώτος τον λόγο ο Κυριάκος Κουτσομάλλης. Για το ταλέντο της τόνισε ότι ήταν «διακριτό από τα εφηβικά της χρόνια», ενώ κάτι που τη χαρακτηρίζει είναι πως «εφαρμόζει τον κανόνα και τη συγκίνηση». Στάθηκε επίσης σε μία φράση που επαναλαμβάνει η εικαστικός: «τα συναισθήματα μου αντικατοπτρίζονται στο βλέμμα των άλλων».

Η Σοφία Βάρη βρέθηκε τη δεκαετία του ‘60 στο Παρίσι, μέσα σε έναν αναβρασμό κινημάτων, όπου εύκολα μπορούσε ένας καλλιτέχνης να χάσει τον προσανατολισμό του. «Το να παραμείνει πιστός κάποιος σε ό,τι πιστεύει για την τέχνη δεν είναι εύκολο. Αυτό που έκανε η Βάρη ήταν ότι πήρε στοιχεία και τα συνδύασε στο έργο της» είπε ο διευθυντής του μουσείου, ενώ συμπλήρωσε πως εκείνη την εποχή στη πόλη του φωτός η καλλιτέχνης συναναστράφηκε με τον Μαρκ Σαγκάλ, τον Χέντρι Μουρ και άλλους, οι οποίοι και την κατεύθυναν.

«Η έκθεση στην Άνδρο προσφέρει αισθητική απόλαυση και νύξη για προβληματισμό» είπε κλείνοντας ο διευθυντής του μουσείου. Η Φλορέτ Καραδόντη, συγκινημένη, είπε ότι «Καλωσορίζουμε τη Σοφία Βαρή στην Άνδρο, ένα νησί που γνωρίζει καλά. Την έδενε μία άκρατη φιλία με τον Βασίλη και την Ελίζα Γουλανδρή την οποία και υπεραγαπούσαν». Η καλλιτέχνης πήρε τον λόγο. Μίλησε με σωστά ελληνικά, με μία αδιευκρίνιστα ξενική προφορά. Φρόντισε η ίδια να προλάβει τις εντυπώσεις λέγοντας «μπορεί να έχω χάσει την προφορά μου αλλά είμαι ελληνίδα από πάνω έως κάτω».

Θυμήθηκε ότι το ζευγάρι των ιδρυτών του μουσείου τους γνώρισε στα 17 της χρόνια. «Με την Ελίζα και τον Βασίλη ήμασταν αγαπημένοι και κάθε φορά που είχα δυσκολία ήταν κοντά μου. Δεν τους ξεχώριζα, τους αγαπούσα το ίδιο. Τώρα που μιλώ έχω την εντύπωση ότι είναι δίπλα μου» είπε χωρίς να κρύψει τη συγκίνηση της. Όσο για την έκθεση αποκάλυψε: «ήθελα να γίνει εδώ και χρόνια αλλά το κρατούσα κρυφό».

Θεωρεί ότι είναι διαφορετικό να δείχνεις αυτό που κάνεις στην πατρίδα σου και παρ’ ότι πρόκειται για ένα οικείο περιβάλλον έχει «περισσότερο άγχος» επειδή υπάρχει μία κυτταρική σχέση: «εδώ είναι ο τόπος μου, το αίμα μου» τόνισε. Η δουλειά που θα παρουσιάσει θα είναι στο μεγαλύτερο σύνολό της έργα από μάρμαρο με μινιμαλιστική διάθεση. Ένα υλικό που την συγκινεί και όπως είπε ακόμα και όταν βλέπει «τα ανεπεξέργαστα μπλοκ του μαρμάρου αισθάνομαι ότι είναι από μόνα τους ένα αριστούργημα».

Ανάμεσα στα έργα θα βρίσκεται ένα γλυπτό μνημειακών διαστάσεων, το οποίο θα παρουσιάζει στο εσωτερικό του μουσείου. «Δεν ήθελα να βάλω κάτι στους εξωτερικούς χώρους, επειδή πρέπει κατά τη γνώμη μου να υπάρχει αρμονία σε σχέση με το περιβάλλον και το γλυπτό» είπε. Για τη νέα της δουλειά με τα κολλάζ χρησιμοποιεί την απόχρωση μπλε κοβαλτίου «που κάθε φορά που πιάνω τη παλέτα μου θυμίζει την Ελλάδα. Είναι μία μελωδία από χρώμα». Όσο για τη συνολική αίσθηση της έκθεσης, θα είναι «όμορφη ελληνική με ισορροπία και αρμονία».

Ένα σπουδαίο κεφάλαιο στη ζωή της είναι ο γάμος της με τον σπουδαιότερο καλλιτέχνη της εποχής μας, τον κολομβιανό Φερνάντο Μποτέρο. «Γνώρισα ένα θηρίο της δουλειάς. Μέρα νύχτα δουλεύει, δεν υπάρχουν για αυτόν γιορτές ή αργίες. Μόνη διακοπή από την εργασία του είναι ταξίδια και αποκλειστικά αυτά που γίνονται για δουλειά. Είναι 82 χρονών και σκέφτεται ακόμα για να βελτιώσει την τεχνική του. Η δουλειά του είναι το μεγαλύτερο πάθος του».

Ο κανόνας που ακολουθεί ο επί 36 χρόνια σύντροφός της και ακολουθεί και η ίδια είναι ότι στην εργασία σου δεν χρειάζεται να περιμένεις την έμπνευση. «Πρέπει να λειτουργείς σαν να πηγαίνεις στο γραφείο σου. Δουλεύοντας έρχεται και η έμπνευση».

Επίσης, παρά τη συζυγική τους σχέση ο Μποτέρο είναι ο πιο σκληρός κριτής που είχε. Θυμήθηκε ένα περιστατικό όταν είδε το πήλινο πρόπλασμα ενός γλυπτού και της είπε «ακολούθησες την ευκολία». Αμέσως άρπαξε ένα μαχαίρι και το έκοψε. «Μετά από αυτό συνέχισα να δουλεύω χωρίς να πω λέξη. Αυτή την αντίδρασή μου την θαύμασε». Ακόμα κάτι που ξεχωρίζει είναι πως ποτέ δεν τοποθέτησε το έργο της σε διαφορετικό επίπεδο από το δικό του.

Μίνι βιογραφικό της Σοφίας Βάρη

Η Σοφία Βάρη γεννήθηκε στην Αθήνα και το πατρικό της όνομα είναι Κανελλοπούλου. Το Βάρη είναι ψευδώνυμο το οποίο προέρχεται από τη περιοχή της Αττικής, που γεννήθηκε και όπου υπήρχε το πατρικό κτήμα της μητέρας της. Τις εγκύκλιες σπουδές τις πραγματοποίησε στην Ελβετία, την Αθήνα και το Λονδίνο. Με την τέχνη άρχισε να ασχολείται από το 1958 φοιτώντας στην École des Beaux – Arts του Παρισιού. Μετά το γάμο της το 1960 και την γέννηση της κόρης της Ιλεάνας το 1962 εγκαθίσταται στο Παρίσι. Την πρώτη της έκθεση ζωγραφικής θα κάνει το 1968 στο Λονδίνο. και το 1970 οργανώνει το πρώτο δικό της εργαστήριο. Το 1978 ξεκινά να ασχολείται με την γλυπτική. Εκείνη τη χρονιά γνωρίζεται με τον Φερντάρντο Μποτέρο. Από την αρχή της δεκαετίας του ‘90 ασχολείται συστηματικά με γλυπτική μεγάλων διαστάσεων και έργα της τοποθετήθηκαν στην Φλωρεντία, Παρίσι, Νέα Υόρκη, Μόντε Κάρλο, Πεκίνο, Μαδρίτη, Κολομβία κ.α.