Έφυγε από τη ζωή η σπουδαία ελληνίδα γλύπτρια Χρύσα
Την τελευταία της πνοή άφησε η διεθνούς φήμης ελληνίδα γλύπτρια Χρύσα, που αποτέλεσε προάγγελο του μινιμαλισμού και σπουδαία εκπρόσωπο της σύγχρονης τέχνης.
του Γιάννη Ασδραχά
Την τελευταία της πνοή άφησε χθες τα ξημερώματα σε ηλικία 83 χρονών η σπουδαία ελληνίδα εικαστικός Χρύσα Βαρδέα, που κηδεύτηκε την Τρίτη στις 12.00 στο πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών. Ο θάνατος της οφείλεται σε πολλαπλά προβλήματα υγείας που την είχαν καθηλώσει για ενάμιση μήνα σε μονάδα εντατικής θεραπείας.
Εδραιώθηκε στο διεθνές καλλιτεχνικό σύμπαν με το όνομα Chryssa. Το δημιουργικό της φάσμα περιλαμβάνει έργα ζωγραφικής και γλυπτικής. Πρωτοποριακή στη δουλεία της, χρησιμοποίησε για πρώτη φορά σε εικαστική «γραφή» σωλήνες νέον αλλά και εικόνες της ποπ κουλτούρας όπως διαφημίσεις. Έργα της βρίσκονται σε σημαντικά μουσεία, πινακοθήκες και συλλογές σε ολόκληρο τον κόσμο.
Γεννήθηκε στου Ζωγράφου το πρώτο χρόνο της δεκαετίας του 1930. Ήταν η μικρότερη από τρεις αδελφές. Οι οικογενειακές της ρίζες προέρχονται από την ισχυρή οικογένεια Μαυρομιχαλαίων της Μάνης. Είχε την ατυχία να πεθάνει ο πατέρας της πριν καν τον γνωρίσει. Συνέπεια της απώλειας του στυλοβάτη της οικογένειας ήταν η δυσχερής οικονομική κατάσταση. Όπως η ίδια είχε πει σε συνέντευξη της «δεν προέρχομαι από πλούσια οικογένεια (αλλά από) οικογένεια με υψηλό μορφωτικό επίπεδο».
Από την εφηβεία της φάνηκε η κλίση της αλλά και η διέξοδος της προς της ζωγραφική. Τελείωσε το σχολείο και φοίτησε στη σχολή της τότε κοινωνικής πρόνοιας και στη συνέχεια εργάστηκε ως κοινωνική λειτουργός σε παράρτημα του οργανισμού στην Αθήνα. Πρόσφερε τις υπηρεσίες της στη Ζάκυνθο όταν χτυπήθηκε από το καταστροφικό χτύπημα του εγκέλαδου το 1953. Απογοητεύτηκε από την αντιμετώπιση της κατάστασης από το κράτος και αποφάσισε να αλλάξει κατεύθυνση στη ζωή της και να γίνει ζωγράφος.
Μυήθηκε στον κόσμο της ζωγραφικής με δάσκαλο τον Άγγελο Προκοπίου. Τα έργα της έπεισαν ένα σημαντικό έλληνα κριτικό της εποχής ότι ήταν ένα σπουδαίο ταλέντο που χρειαζόταν την κατάλληλη υποστήριξη για να ανθίσει. Εκείνος ήταν που παρότρυνε την οικογένεια της να την αφήσει να ταξιδέψει στο Παρίσι με σκοπό να σπουδάσει καλές τέχνες στην Ακαδημία «Γκραντ Σωμιέρ» για ένα χρόνο. Η διαίσθηση του τεχνοκριτικού ήταν σωστή: Στη πόλη του φωτός η Χρύσα συντονίστηκε με τον παλμό της σύγχρονης τέχνης και συνδέθηκε φιλικά με τους Αντρε Μπρετον, Μαχ Ερνστ κ.α.
Ένα χρόνο μετά αφήνει το Παρίσι και ταξιδεύει για την Αμερική όπου και συνεχίζει τις σπουδές της στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια. «Είχα μια τεράστια περιέργεια για την Αμερική» έλεγε η ίδια και πρόσθετε ότι αισθάνθηκε ότι θα ήταν πολύ πιο εύκολο στις ΗΠΑ να «αγγίζει» την ελευθερία της έκφρασης από ό,τι στις ευρωπαϊκές χώρες.
Το έργο του Τζάκσον Πόλοκ που αντίκρισε στην Αμερική για πρώτη φορά είχε μια απελευθερωτική επιρροή στην έκφραση της και την ενέπνευσε να πειραματιστεί με καθαρές μορφές.
Το 1955 μετακομίζει στη Νέα Υόρκη οπού και δημιουργεί σε ένα κενό χώρο του Μπρούκλιν το εργαστήριό της. Στην πόλη θα ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής της, 47 χρόνια συνολικά. Το 1957 «ορκίζεται» πολίτης των ΗΠΑ ενώ έχει αρχίσει και καθιερώνεται στους καλλιτεχνικούς κύκλους με το μονώνυμο Chryssa. Η έμπνευση της πήρε πνοή από τον ρυθμό της ζωής της μεγαλούπολης. Αλλά και τα χιλιάδες φώτα από τις διαφημίσεις της «Times Square» που βρίσκεται στη καρδία της Νέας Υόρκης άνοιξαν νέους ορίζοντες στην έμπνευση της.
«Τα Κυκλαδίτικα Βιβλία» είναι ο τίτλος του πρώτου μεγάλου έργου που παρουσίασε το 1957. Πρόκειται για απέριττους γλυπτούς όγκους από γύψο που θυμίζουν σε φόρμα τα ευρήματα από τον πολιτισμό των ελληνικών νησιών. Η σημαντική αμερικανίδα τεχνοκριτικός Barbara Rose χαρακτήρισε αυτή τη δουλειά ως προάγγελο του μινιμαλισμού.
Η πρώτη της ατομική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1961 στη γκαλερί της Betty Parsons. Την ίδια χρονιά της ζητήθηκε να συμμετάσχει σε έκθεση στο Μουσείο «Γκούγκενχαιμ» της Νέας Υόρκης.
Σημαντικός σταθμός στη δουλεία της είναι το έργο «Οι Πύλες της Times Square» που φιλοτέχνησε μεταξύ 1964 και 1966 και παρουσίασε στη γκαλερί «Albright Knox». Πρόκειται για μία σύνθεση από δύο γιγάντια Α τα οποία σχηματίζουν πύλες. Για τη δημιουργία της χρησιμοποίησε υλικά όπως ανοξείδωτο ατσάλι, πλέξιγκλας και γαλάζια φώτα νέον. Η εικαστικός συνέδεσε τη λαμπρότητα που διαχέεται από το έργο με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και την απαστράπτουσα Νέα Υόρκη της εποχής της. Σήμερα το έργο θεωρείται ως σταθμός της αμερικανικής σύγχρονης τέχνης. Η Χρύσα στη μετέπειτα δουλεία της δημιούργησε πολλές παραλλαγές με βάση τα γράμματα, τα σημεία στίξης ή άλλα σημεία και σύμβολα.
Εμπνεύστηκε από την Ειρήνη Παππά, και στην ερμηνεία του ρόλου της ως Κλυταιμνήστρα στο φίλμ «Ιφιγένεια»: Το έργο που προέκυψε μεταφράζει την ανθρώπινη αγωνία και θλίψη με το γράμμα «S». Πρόκειται για των μεγάλων διαστάσεων γλυπτό «Κλυταιμνήστρα» - έργο του 1967- στην σκιά του οποίου συναπαντιούνται καθημερινά οι Αθηναίοι επειδή βρίσκεται στο περίβολο του Μεγάρου Μουσικής.
Επίσης με έργο της Χρύσας συναντιούνται και οι επιβάτες του μετρό στον σταθμό «Ευαγγελισμός». Πρόκειται για το εμπνευσμένο από την Chinatown του Μανχάταν έργο της «Mott Street» (1983) που αποτελείται από διασταυρούμενα φύλλα αλουμινίου, διάτρητου σε μορφή κυψέλης και αναπαριστά τα κινεζικά ιδεογράμματα. Το 1992 επέστρεψε στην Αθήνα όπου και δημιουργήσε εργαστήριο / studio στον Νέο Κόσμο, αλλά επέστρεψε και πάλι στις ΗΠΑ.
Έχει εκθέσει έργα της σε πάρα πολλά διάσημα μουσεία και γκαλερί στον κόσμο όπως το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA) στην Νέα Υόρκη, το Minneapolis' Walker Art Center (1968), το Whitney (1972), το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Μόντρεαλ (1974), το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Παρίσι(1979), στην Εθνική Πινακοθήκη στην Αθήνα, στα Ινστιτούτα Σύγχρονης Τέχνης της Βοστώνης και του Λονδίνου και έχει συμμετάσχει σε διάφορες εκθέσεις όπως οι Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1963,1969) και της Βενετίας (1972).
Κληροδότησε τα έργα στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη και το νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Αθήνας.
Την τελευταία της πνοή άφησε χθες τα ξημερώματα σε ηλικία 83 χρονών η σπουδαία ελληνίδα εικαστικός Χρύσα Βαρδέα, που κηδεύτηκε την Τρίτη στις 12.00 στο πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών. Ο θάνατος της οφείλεται σε πολλαπλά προβλήματα υγείας που την είχαν καθηλώσει για ενάμιση μήνα σε μονάδα εντατικής θεραπείας.
Εδραιώθηκε στο διεθνές καλλιτεχνικό σύμπαν με το όνομα Chryssa. Το δημιουργικό της φάσμα περιλαμβάνει έργα ζωγραφικής και γλυπτικής. Πρωτοποριακή στη δουλεία της, χρησιμοποίησε για πρώτη φορά σε εικαστική «γραφή» σωλήνες νέον αλλά και εικόνες της ποπ κουλτούρας όπως διαφημίσεις. Έργα της βρίσκονται σε σημαντικά μουσεία, πινακοθήκες και συλλογές σε ολόκληρο τον κόσμο.
Γεννήθηκε στου Ζωγράφου το πρώτο χρόνο της δεκαετίας του 1930. Ήταν η μικρότερη από τρεις αδελφές. Οι οικογενειακές της ρίζες προέρχονται από την ισχυρή οικογένεια Μαυρομιχαλαίων της Μάνης. Είχε την ατυχία να πεθάνει ο πατέρας της πριν καν τον γνωρίσει. Συνέπεια της απώλειας του στυλοβάτη της οικογένειας ήταν η δυσχερής οικονομική κατάσταση. Όπως η ίδια είχε πει σε συνέντευξη της «δεν προέρχομαι από πλούσια οικογένεια (αλλά από) οικογένεια με υψηλό μορφωτικό επίπεδο».
Από την εφηβεία της φάνηκε η κλίση της αλλά και η διέξοδος της προς της ζωγραφική. Τελείωσε το σχολείο και φοίτησε στη σχολή της τότε κοινωνικής πρόνοιας και στη συνέχεια εργάστηκε ως κοινωνική λειτουργός σε παράρτημα του οργανισμού στην Αθήνα. Πρόσφερε τις υπηρεσίες της στη Ζάκυνθο όταν χτυπήθηκε από το καταστροφικό χτύπημα του εγκέλαδου το 1953. Απογοητεύτηκε από την αντιμετώπιση της κατάστασης από το κράτος και αποφάσισε να αλλάξει κατεύθυνση στη ζωή της και να γίνει ζωγράφος.
Μυήθηκε στον κόσμο της ζωγραφικής με δάσκαλο τον Άγγελο Προκοπίου. Τα έργα της έπεισαν ένα σημαντικό έλληνα κριτικό της εποχής ότι ήταν ένα σπουδαίο ταλέντο που χρειαζόταν την κατάλληλη υποστήριξη για να ανθίσει. Εκείνος ήταν που παρότρυνε την οικογένεια της να την αφήσει να ταξιδέψει στο Παρίσι με σκοπό να σπουδάσει καλές τέχνες στην Ακαδημία «Γκραντ Σωμιέρ» για ένα χρόνο. Η διαίσθηση του τεχνοκριτικού ήταν σωστή: Στη πόλη του φωτός η Χρύσα συντονίστηκε με τον παλμό της σύγχρονης τέχνης και συνδέθηκε φιλικά με τους Αντρε Μπρετον, Μαχ Ερνστ κ.α.
Ένα χρόνο μετά αφήνει το Παρίσι και ταξιδεύει για την Αμερική όπου και συνεχίζει τις σπουδές της στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια. «Είχα μια τεράστια περιέργεια για την Αμερική» έλεγε η ίδια και πρόσθετε ότι αισθάνθηκε ότι θα ήταν πολύ πιο εύκολο στις ΗΠΑ να «αγγίζει» την ελευθερία της έκφρασης από ό,τι στις ευρωπαϊκές χώρες.
Το έργο του Τζάκσον Πόλοκ που αντίκρισε στην Αμερική για πρώτη φορά είχε μια απελευθερωτική επιρροή στην έκφραση της και την ενέπνευσε να πειραματιστεί με καθαρές μορφές.
Το 1955 μετακομίζει στη Νέα Υόρκη οπού και δημιουργεί σε ένα κενό χώρο του Μπρούκλιν το εργαστήριό της. Στην πόλη θα ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής της, 47 χρόνια συνολικά. Το 1957 «ορκίζεται» πολίτης των ΗΠΑ ενώ έχει αρχίσει και καθιερώνεται στους καλλιτεχνικούς κύκλους με το μονώνυμο Chryssa. Η έμπνευση της πήρε πνοή από τον ρυθμό της ζωής της μεγαλούπολης. Αλλά και τα χιλιάδες φώτα από τις διαφημίσεις της «Times Square» που βρίσκεται στη καρδία της Νέας Υόρκης άνοιξαν νέους ορίζοντες στην έμπνευση της.
«Τα Κυκλαδίτικα Βιβλία» είναι ο τίτλος του πρώτου μεγάλου έργου που παρουσίασε το 1957. Πρόκειται για απέριττους γλυπτούς όγκους από γύψο που θυμίζουν σε φόρμα τα ευρήματα από τον πολιτισμό των ελληνικών νησιών. Η σημαντική αμερικανίδα τεχνοκριτικός Barbara Rose χαρακτήρισε αυτή τη δουλειά ως προάγγελο του μινιμαλισμού.
Η πρώτη της ατομική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1961 στη γκαλερί της Betty Parsons. Την ίδια χρονιά της ζητήθηκε να συμμετάσχει σε έκθεση στο Μουσείο «Γκούγκενχαιμ» της Νέας Υόρκης.
Σημαντικός σταθμός στη δουλεία της είναι το έργο «Οι Πύλες της Times Square» που φιλοτέχνησε μεταξύ 1964 και 1966 και παρουσίασε στη γκαλερί «Albright Knox». Πρόκειται για μία σύνθεση από δύο γιγάντια Α τα οποία σχηματίζουν πύλες. Για τη δημιουργία της χρησιμοποίησε υλικά όπως ανοξείδωτο ατσάλι, πλέξιγκλας και γαλάζια φώτα νέον. Η εικαστικός συνέδεσε τη λαμπρότητα που διαχέεται από το έργο με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και την απαστράπτουσα Νέα Υόρκη της εποχής της. Σήμερα το έργο θεωρείται ως σταθμός της αμερικανικής σύγχρονης τέχνης. Η Χρύσα στη μετέπειτα δουλεία της δημιούργησε πολλές παραλλαγές με βάση τα γράμματα, τα σημεία στίξης ή άλλα σημεία και σύμβολα.
Εμπνεύστηκε από την Ειρήνη Παππά, και στην ερμηνεία του ρόλου της ως Κλυταιμνήστρα στο φίλμ «Ιφιγένεια»: Το έργο που προέκυψε μεταφράζει την ανθρώπινη αγωνία και θλίψη με το γράμμα «S». Πρόκειται για των μεγάλων διαστάσεων γλυπτό «Κλυταιμνήστρα» - έργο του 1967- στην σκιά του οποίου συναπαντιούνται καθημερινά οι Αθηναίοι επειδή βρίσκεται στο περίβολο του Μεγάρου Μουσικής.
Επίσης με έργο της Χρύσας συναντιούνται και οι επιβάτες του μετρό στον σταθμό «Ευαγγελισμός». Πρόκειται για το εμπνευσμένο από την Chinatown του Μανχάταν έργο της «Mott Street» (1983) που αποτελείται από διασταυρούμενα φύλλα αλουμινίου, διάτρητου σε μορφή κυψέλης και αναπαριστά τα κινεζικά ιδεογράμματα. Το 1992 επέστρεψε στην Αθήνα όπου και δημιουργήσε εργαστήριο / studio στον Νέο Κόσμο, αλλά επέστρεψε και πάλι στις ΗΠΑ.
Έχει εκθέσει έργα της σε πάρα πολλά διάσημα μουσεία και γκαλερί στον κόσμο όπως το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA) στην Νέα Υόρκη, το Minneapolis' Walker Art Center (1968), το Whitney (1972), το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Μόντρεαλ (1974), το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Παρίσι(1979), στην Εθνική Πινακοθήκη στην Αθήνα, στα Ινστιτούτα Σύγχρονης Τέχνης της Βοστώνης και του Λονδίνου και έχει συμμετάσχει σε διάφορες εκθέσεις όπως οι Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1963,1969) και της Βενετίας (1972).
Κληροδότησε τα έργα στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη και το νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Αθήνας.
