Έντιμος Πενία: Η επιμελήτρια της «συνάντησης κορυφής» μιλά στο in2life

του Γιάννη Ασδραχά

«Αυτό που χαρακτηρίζει μία εποχή πενίας είναι ότι δεν υπάρχει πίττα για να μοιράσεις. Υπάρχει μόνο η τέχνη που ευτυχώς αυτή δεν μοιράζεται». Αυτά τα λόγια μας είπε η Ελένη Κυπραίου, διευθύντρια επί δεκαετιών της ιστορικής αίθουσας τέχνης «Νέες Μορφές» και επιμελήτρια της έκθεσης που ανοίγει ξανά το σπίτι του σημαντικού Έλληνα καλλιτέχνη Γιώργου Μπουζιάνη (1885-1959) με τίτλο «Έντιμος Πενία».

Η έκθεση παρουσιάζει έργα κορυφαίων Ελλήνων καλλιτεχνών στο μικρό σπίτι στον δήμο της Δάφνης όπου έζησε αμέσως μετά τον ερχομό του από την Γερμανία ο ρομαντικός καλλιτέχνης. «Προσκεκλημένοι» μέσα από το έργο τους είναι σημαντικοί καλλιτέχνες που συμπορεύτηκαν μαζί του τις «στερημένες» μόνο ως προς την πλησμονή των αγαθών δεκαετίες του 1950 και του 1960.

Πρόκειται για έργα που σε κάποιες περιπτώσεις δεν έχουν ξαναπαρουσιαστεί στο μεγάλο κοινό και υπογράφουν γλύπτες και ζωγράφοι, προσωπικότητες που καθόρισαν με το έργο τους την διαμόρφωση του ελληνικού εικαστικού γίγνεσθαι (Τσαρούχης, Καπράλος, Κατράκη, Διαμαντόπουλος, Βακαλό, Γουναρόπουλος, Μαραγκόπουλος, Πικιώνης, Τάσσος και βεβαίως Μπουζιάνης).

Οι καλλιτέχνες πλαισίωναν τον Γιώργο Μπουζιάνη αλλά και την εποχή του, η οποία δίνει το στίγμα της με ένα ντοκουμέντο αναμνήσεων που θα προβάλλεται στο χώρο. Ο τίτλος «Έντιμος Πενία» προκύπτει παραφράζοντας τη φράση του Αντισθένη «Αρχή παιδεύσεως η των ζωγράφων επίσκεψις», δηλαδή αρχή της μάθησης, η προσεκτική σπουδή των ζωγράφων.

Αναφέρεται στους ανθρώπους και τις αντιδράσεις τους σε δύσκολους καιρούς. Σε εποχές όπου «οι πόλεις χάνονται, όταν δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τους καλούς από τους κακούς» Και ποιοι είναι οι καλοί που διέπονται από τη λεγόμενη «Έντιμο Πενία»; Σε αυτό το ερώτημα απαντά η Ελένη Κυπραίου λέγοντας «αυτοί που η πορεία του φυσικού τους βίου διακρίνεται από απλότητα, σκληραγωγία, αυτοδιάθεση. Που προσπαθούν να είναι αυτάρκεις, απελευθερωμένοι από τις μεταβολές της τύχης και άλλων απειλητικών προς αυτούς δυνάμεων. Με κέντρο βάρους της ηθικής στο άτομο, πέρα από θεσμούς, κανόνες, παρορμήσεις, δόξες και απολαύσεις». Μιλήσαμε με την Ελένη Κυπραίου, που μας φώτισε τη σχέση εκείνης της εποχής με τη σημερινή, αλλά και το πώς έγινε η επιλογή των έργων που απαρτίζει την έκθεση.

Η πενία της τέχνης ποια αντανάκλαση έχει με την εποχή μας;

Αντανακλάται απολύτως, και αυτός είναι και ένας σκοπός της έκθεσης. Παρόμοια εποχή με αυτήν που διαγράφεται σήμερα ήταν και αυτή των δεκαετιών του 1950 και του 1960. Όμως τότε οι άνθρωποι δεν έκαναν καμία έκπτωση στο έργο τους παρότι ήταν φτωχοί. Είχαν αξιοπρέπεια, ενώ υπήρχε αλληλεγγύη και διάλογος, που λείπουν από τις μέρες μας.

Γιατί είναι σπάνιες αυτές οι αρετές στην εποχή μας;

Πρώτα από όλα έχω μία μεγάλη εμπειρία από όλες τις γενιές καλλιτεχνών: εργάστηκα ως διευθύντρια της αίθουσας τέχνης «Νέες Μορφές» για 22 χρόνια και παρουσίαζα οκτώ εκθέσεις το χρόνο. Στις μέρες μας συμπάθεια και υποστήριξη υπάρχει μόνο σε νέους που βρίσκονται στη γραμμή εκκίνησης. Και σε όσους έχουν κάνει καριέρα. Υπάρχει ένα αστείο που κυκλοφορεί στο χώρο των εικαστικών, πως «καλός καλλιτέχνης είναι ο νεκρός καλλιτέχνης». Αυτό που χαρακτηρίζει μία εποχή πενίας είναι ότι δεν έχει πίττα να μοιράσεις - υπάρχει μόνο η τέχνη που ευτυχώς αυτή δεν μοιράζεται.

Ποιες είναι οι αλλαγές στον ελληνικό εικαστικό χώρο;

Μέχρι τη δεκαετία του ‘70 η τέχνη ανθούσε στην Ελλάδα από αυτούς που αγαπούσαν την τέχνη. Δεν υπήρχε το «χρηματιστήριο της τέχνης» όπως σήμερα. Πρώτα εκτιμούσαν το έργο και μετά τον καλλιτέχνη. Σήμερα αγοράζουν τα έργα με άλλους ρυθμούς. Τώρα που το χρήμα χάνεται πιστεύω πως ο κόσμος θα στραφεί στο σπουδαίο, και γιατί υπάρχει ο κανόνας πως «μόνο το καλό ωφελεί». Είναι σημαντικό και σπουδαίο να εισπράξεις κάτι στα δικά σου μέτρα, όχι οικονομικά αλλά πνευματικά.

Υπήρχαν κριτήρια στην επιλογή των έργων στην έκθεση;

Στην έκθεση παρουσιάζεται μία συνομιλία που φωτίζει 50 χρόνια από όλα τα κινήματα της τέχνης, καθώς επίσης και την διάσταση της Ελληνικότητας στην τέχνη αλλά και την πολιτική κατάσταση εκείνης της εποχής στον τόπο μας. Για παράδειγμα αναγνωρίζουμε το σουρεαλιστικό κίνημα σε ένα έργο του Βακαλό από το 1935 και μία ιδιαίτερη συνομιλία με έργα του Μπουζιάνη με το ροζ σπίτι και την αυτοπροσωπογραφία του Πικιώνη. Ένα έργο που παραλληλίζει τον αρχιτέκτονα και τον διανοούμενο που ήταν ο Πικιώνης και τον καλλιτέχνη και διανοούμενο που ήταν ο Μπουζιάνης. Επίσης ένας υπέροχος πίνακας του Γουναρόπουλου. Τα γλυπτά είναι των Απάρτη, Καπράλου, Κλουβάτου.

Ποια ήταν η σχέση του Μπουζιάνη με τους καλλιτέχνες της έκθεσης;

Ήταν άμεσοι φίλοι του. Η σχέση του μαζί τους καταγράφεται στο υλικό του αρχείου που περιέχει την αλληλογραφία του Μπουζιάνη. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε τηλέφωνο και η επικοινωνία γινόταν μέσω σημειωμάτων που ο ίδιος κρατούσε.

Πόσα έργα φιλοξενεί η έκθεση;

Συνολικά παρουσιάζονται 45 ζωγραφικά έργα και γλυπτά σε ένα μικρό χώρο μόλις 50 τετραγωνικών. Ίσως αυτό να λειτουργεί ως μία αντίστιξη με τις σημερινές ανάγκες. Ο μεγάλος Γιώργος Μπουζιάνης είχε μία οικία που το σπίτι με όλες του τις λειτουργίες και το ατελιέ δεν ξεπερνούσε τα 50 τ.μ. στο Κατσίποδη όπως λεγόταν η περιοχή της Δάφνης τότε.

Τα έργα από πού προέρχονται;

Από ιδιωτικές συλλογές, το Μουσείο Μπενάκη, το Ιδρυμα Τάσσου και τη Συλλογή Τσακίρογλου- Εστία Νέας Σμύρνης, το Μουσείο Καπράλου, το Ιδρυμα του Τάσσου κ.α.

* Η έκθεση «Έντιμος Πενία» πραγματοποιείται ένα χρόνο μετά την εναρκτήρια έκθεση του Νέου Πολιτιστικού Κέντρου Δάφνης στην κατοικία του ζωγράφου και αποτελεί συνέχεια της περσινής εκδήλωσης στο σπίτι-μουσείο του ζωγράφου Γιώργου Μπουζιάνη. Την παρουσίαση, τον σχεδιασμό και τα οπτικοακουστικά της έκθεσης επιμελήθηκε ο Φοίβος Κυπραίος.

Ομαδική έκθεση «Έντιμος Πενία»
Πολιτιστικό Κέντρο Δάφνης - Μουσείο Γ. Μπουζιάνη (Γ. Μπουζιάνη 27-31)
Από 29 Νοεμβρίου εώς 31 Ιανουαρίου 2012.(Ημέρες / ώρες Δευτ.-Παρ. 5-8 μ.μ. Σάβ., Κυρ. 10 π.μ.-2 μ.μ.)