Η Εθνική Πινακοθήκη τιμά τον Γιάννη Μόραλη

του Γιάννη Ασδραχά

Το 1988 στην Εθνική Πινακοθήκη μία ομάδα από νεαρούς φοιτητές ακολουθούσε βήμα-βήμα τον Γιάννη Μόραλη. Ο 72χρονος, τότε εικαστικός, «σύστηνε» στα φυντάνια της Καλών Τεχνών με επιλεκτική διάθεση τα έργα του που βρέθηκαν στους χώρους της πινακοθήκης στο πλαίσιο της αναδρομικής έκθεσης στο έργο του που εκείνο το διάστημα παρουσιαζόταν. Αυτή την περιήγηση παρακολούθησε η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα απομνημονεύοντας τα έργα που ο καλλιτέχνης θεωρούσε μέρος της ιστορίας του.

Με την λήξη εκείνης της έκθεσης ο Γιάννης Μόραλης δώρισε στην Πινακοθήκη έναν σημαντικό αριθμό 113 έργων. Και όταν ερεύνησε λεπτομερώς αυτήν την «προίκα» του καλλιτέχνη στο μουσείο, η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα διαπίστωσε πως ανάμεσά τους βρίσκονταν οι πίνακες στους οποίους είχε σταθεί κατά την ξενάγηση των σπουδαστών ο Γιάννης Μόραλης. Αυτή η κληρονομία που θέλησε ο καλλιτέχνης να προσδιορίζει την παρουσία του βρίσκεται αναρτημένη στους χώρους της «Εθνικής Πινακοθήκης» και στην έκθεση που εγκαινιάστηκε με τίτλο «Τιμή στον Γιάννη Μόραλη».

Πρόκειται για έργα που «είχε μελετήσει για να τα δώσει. Τον αντιπροσώπευαν για να μείνει στην ιστορία της τέχνης, που καλώς ή κακώς εδώ γράφονται», όπως είπε στην χθεσινή παρουσίαση της έκθεσης η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα. Μία έκθεση που προέκυψε ως μία υποχρέωσή της πινακοθήκης στο να τιμήσει τον μεγάλο καλλιτέχνη με μια σημαίνουσα παρουσίαση του συνόλου της δωρεάς του. Τα ζωγραφικά έργα, σχέδια και χαρακτικά που περιέχει η έκθεση συνθέτουν την καλλιτεχνική παραγωγή του Γιάννη Μόραλη που στο σύνολό της αποτελεί μία επαναφήγηση της καλλιτεχνικής του διαδρομής. «Το σώμα των έργων που συγκροτεί τη δωρεά του προς την Εθνική Πινακοθήκη, εκπροσωπεί την αυθεντικότερη, ας μου επιτραπεί να πω, εκδοχή του ζωγράφου» σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης Άννυ Μάλαμα. Και συνεχίζει λέγοντας ότι ο «Μόραλης προτείνει τον Μόραλη που το κοινό θα ήθελε να γνωρίσει και να θυμάται».

Τι έβλεπε ο ίδιος

Ο ζωγράφος που ο ίδιος αναγνώριζε στο έργο του, είναι αυστηρά παραστατικός «Έτσι επιθυμεί να τον καταγράψει η ιστορία της νεότερης ελληνικής τέχνης, παρά το γεγονός ότι στα τέλη της δεκαετίας του ’80 δουλεύει σχεδόν αποκλειστικά πια, για δύο και πλέον δεκαετίες, έχοντας υιοθετήσει πλήρως έναν αφαιρετικότερο τρόπο γραφής.

Ή, αν θέλουμε να είμαστε περισσότερο συγκεκριμένοι, έχει συντάξει μία λιτότερη, ως προς τα εκφραστικά της μέσα, εκδοχή της παραστατικότητας» συμπλήρωσε η Διευθύντρια της «Εθνικής Πινακοθήκης», η οποία και «στάθηκε» σε ορισμένα αξιομνημόνευτα σημεία της προσωπικότητάς του, όπως ως καθηγητής της ΑΣΚΤ ο Γιάννης Μόραλης «καλλιεργούσε την Ελευθερία και την Εξατομίκευση».

Στους μαθητές του δίδαξε και ήθος, και αυτοί τον λάτρευαν. «Είναι λάθος που κάποιοι ισχυρίζονται ότι έβγαζε ‘μοραλάκια’ πρόσθεσε η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, επειδή «κανένας από τους μαθητές του δεν θυμίζει Μόραλη. Καλλιεργούσε την Ελευθερία και την εξατομίκευση». Επίσης είπε για τα τρία πράγματα που δεν θέλησε ποτέ να κάνει στη ζωή του: να γίνει ακαδημαϊκός, διευθυντής και να βγάζει λόγους. «Ήταν ένας αριστοκράτης, όχι από γενιά αλλά από φύση. Μας άφησε μία γλυκεία αύρα».

Στην έκθεση, η δωρεά του καλλιτέχνη «διανθίζεται» με έργα από την τελευταία του περίοδο, τα οποία προέρχονται από ιδιωτικές συλλογές. Καμπύλες και γωνίες συνθέτουν ένα κορίτσι που δένει το σανδάλι του στο ομώνυμο έργο του 1973 που ανοίγει χρονικά αυτή την ενότητα. Με την ίδια τεχνοτροπία μία θηλυκή παρουσία με το ένα χέρι στο μέτωπο και το άλλο στη θέση της καρδίας συνθέτει την «Περίσκεψη», το τελευταίο έργο του καλλιτέχνη του 2007.

Πριν ο επισκέπτης μπει στον κόσμο του Γιάννη Μόραλη δύο έργα -ένα ορειχάλκινο γλυπτό και ένας πίνακας ζωγραφικής με θέμα τον ίδιο τον καλλιτέχνη- φωτογραφίζουν την εικόνα του μέσα σε ένα διαφορετικό τρόπο έκφρασης. Πρόκειται για τον πίνακα του Δήμου Σκουλάκη αφιερωμένο στον δάσκαλό του. Και το γλυπτό είναι του Γιάννη Παππά με τον Γιάννη Μόραλη να κρατά την παλέτα και το πινέλο του.

Η σφραγίδα στην ιστορία

Φωτογραφίες των εγκαινίων του «Μοντ Παρνες» από το 1961, δημοσιεύματα του τύπου της εποχής συνοδεύουν την σύνθεση του Γιάννη Μόραλη που κάποτε βρισκόταν σε κεντρικό σημείο του ξενοδοχείου.

Στο μεσαίο επίπεδο βρίσκονται έργα που δημιούργησε ο καλλιτέχνης για να συνοδεύσουν ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη. «Δεν εικονογραφείται η ποίηση. Αυτό που κάνω είναι να δίνω στα ποιήματα το δικό μου συναίσθημα», σημείωνε ο Γιάννης Μόραλης με αφορμή αυτήν την συνεργασία του. Δίπλα εξώφυλλα δίσκων του Μάνου Χατζηδάκι, του Σταύρου Ξαρχάκου και εκδόσεις που έντυσε με το έργο του ο δημιουργός συνθέτουν την παρουσία του σε χώρους εκτός του καμβά.

Σε λουλακί φόντο ξεχωρίζει σε περίοπτη κεντρική θέση, στην κύρια αίθουσα της έκθεσης, το «Επιτύμβιο». Δημιουργία του 1958, με θεματολογία εμπνευσμένη από την κλασσική αρχαιότητα, έχει στο κέντρο του τρείς γυναικείες φιγούρες γυμνές με βλέμματα απλανή. Το έργο περιστοιχίζουν οι έξι εκδοχές της «Επιτύμβιας Σύνθεσης» που εικονίζει μία νεαρή γυναίκα τη στιγμή που της σκεπάζει το σώμα ένας Άγγελος. Κάθε του εκδοχή βαδίζει σταδιακά προς την αφαίρεση, έως ότου εξαφανιστούν εντελώς τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά.

Αναδρομή

Αποτυπώσεις περιοχών και δρόμων της Αθήνας πάνω σε χαρτί είναι τα αρχαιότερα έργα του καλλιτέχνη. Λάδια από την εποχή που έζησε στη Ρώμη και το Παρίσι. Όπως τα πορτραίτα φίλων και συναδέλφων, όπως του γλύπτη Γιάννη Παππά και του ζωγράφου Θεοδόσιου Χριστοδούλου. Και το γυμνό γυναικείο σώμα με τα κοσμήματά του δίπλα του, με χρονολογία 1939.

Σκαριφίματα σε φτηνό χαρτί και σε πακέτα από τσιγάρα την περίοδο που υπηρέτησε στον στρατό, κατά την διάρκεια του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου. Το πορτραίτο της κομψής συζύγου του Μαρίας Ρουσέν, αλλά και του ζευγαριού με τον ζωγράφο να κρατά τα σύνεργά του. Οι διάσημες «Δύο Αδελφές» του 1946. Η δεκαετία του 1950 έχει ως σταθμούς του καλλιτεχνικού του έργου την πανελλήνια έκθεση στο Ζάππειο το 1952 και καταλήγει στην πρώτη του ατομική έκθεση στην αίθουσα τέχνης «Αρμός», το 1959.

Μορφές και γυμνά πορτραίτα που βρίσκονται στην έκθεση ανήκουν σε αυτήν την περίοδο. Η έκθεση καταλήγει την δεκαετία του 1960 με την δεύτερη έκθεση του καλλιτέχνη στην αίθουσα τέχνης του Χίλτον και τους πειραματισμούς του με την αφαιρετική παραστατικότητα.

«Συνειδητά παραστατικός, ο Γιάννης Μόραλης, λάτρης του μέτρου, αφομοίωσε με τον δικό του τρόπο το μάθημα του μοντερνισμού, συνδυάζοντάς το με μια σύγχρονη ανάγνωση της παράδοσης και ιδιαίτερα της αρχαίας τέχνης. Επίγονος της Γενιάς του '30, διεκδικεί τον τίτλο ενός κλασικού του 20ού αιώνα», υπογραμμίζει η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα. Την έκθεση συνοδεύει πολυτελής δίγλωσσος κατάλογος (Ελληνικά Αγγλικά).

Info:
Έκθεση «Τιμή στον Γιάννη Μόραλη»
Εθνική Πινακοθήκη Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, Μιχαλακοπούλου 1 & Βασ. Κωνσταντίνου 50
Διάρκεια: Έως τις 29 Αυγούστου.