Γ. Μετζικώφ: Θεατρικοί ρόλοι ζωντανεύουν στην Εθνική Πινακοθήκη

του Γιάννη Ασδραχά 

«Πολύ με συγκινεί μια λεπτομέρεια/ στην στέψιν, εν Βλαχέρναις, του Ιωάννη Καντακουζηνού και της Ειρήνης Ανδρονίκου Ασάν/ Όπως δεν είχαν παρά λίγους πολυτίμους λίθους (του ταλαιπώρου κράτους μας ήταν μεγάλη πτώχεια) φόρεσαν τεχνητούς/ Ένα σωρό κομμάτια από υαλί, κόκκινα, πράσινα ή γαλάζια/ Τίποτε το ταπεινόν ή το αναξιοπρεπές δεν έχουν κατ' εμέ/ τα κομματάκια αυτά από υαλί χρωματιστό».
 
Αυτά τα πενιχρής αξίας χρωματιστά γυαλιά, των στίχων του Κωνσταντίνου Καβάφη –από το ποιήμα «Από υαλί χρωματιστό»- άξιζαν όσο βαρύτιμα πετράδια τις στιγμές της τελετής. Η επιδεξιότητα του άγνωστου αυτοκρατορικού ράφτη, να δώσει την αίσθηση ότι οι υαλόμαζες λαμπυρίζουν το πορφυρό κόκκινο του ρουμπινιού και το βαθύ πράσινο του σμαραγδιού, μόνο για την περίσταση της στέψης, έχει μία εκλεκτή συγγένεια με έναν ομότεχνο του στις μέρες μας. Μόνο που αυτός δεν ντύνει μόνο αυτοκράτορες αλλά ξωτικά και μάγισσες, βασιλείς και πρίγκιπες, θεούς και δαίμονες, ήρωες και υπάνθρωπους. Πλάσματα της ιστορίας παντρεμένα με την αχλή του μύθου. Και τέκνα της φαντασίας που πέρασαν από το κατώφλι της πραγματικότητας.

Είναι ο ενδυματολόγος Γιάννης Μετζικώφ, αυτός ο μάγος της τέχνης του που γνωρίζει σαν αλχημιστής τις συνταγές να μετατρέπει το ρούχο και την σκηνή σε ζώντα οργανισμό, αλλά και να διατηρεί τις ισορροπίες έτσι ώστε να μην υπερβαίνει το κουστούμι τον ηθοποιό, αλλά να λειτουργεί ως ευκολοχείριστο εργαλείο του ρόλου του. 

Την Τετάρτη 15 Σεπτεμβρίου η Εθνική Πινακοθήκη ανοίγει μία πύλη που φανερώνει πώς ντύνει με ύλη την φαντασία του ο καλλιτέχνης. Οι αίθουσες του χώρου θα πάρουν ψυχή από τους ρόλους που έντυσαν εκατόν είκοσι κοστούμια και σχεδόν ισάριθμες μάσκες. Ένα υλικό που στο σύνολο του αναδύει την αίσθηση από την διαδρομή ενός τετάρτου του αιώνα του Γιάννη Μετζικώφ. Ένας κόσμος που ορίζουν οι διαστάσεις της σκηνής και κατατίθεται στο κοινό με τίτλο «Θεατρικά ενδύματα και προσωπεία από τη σκηνή στο μουσείο».

Οι απαρχές αυτού του κόσμου δεν βρίσκονται στην Σχολή Καλών Τεχνών όπου μαθήτευσε ο Γιάννης Μετζικώφ κάτω από τις νουθεσίες του δασκάλου του Γιάννη Μόραλη. Εκείνην την εποχή επεξεργάστηκε την φόρμα και διασαφήνισε την κατεύθυνση του πηγαίου ταλέντο του. Οι ρίζες βρίσκονται πίσω, στα παιδικά χρόνια του καλλιτέχνη σε ένα χωριό της Κρήτης.

Όπως ο ίδιος θυμάται, κατασκεύαζε κόσμους και τους βίωνε παραληρηματικά. Ένα από τα πρώτα ξυπνήματα του ως καλλιτέχνη που θυμάται είναι ένα καλοκαιρινό πρωινό, όταν η μητέρα του έβαψε μπλε ένα κουρέλι. Είχε ακουμπήσει το βαμμένο ύφασμα σε μια ξερολιθιά για να στεγνώσει. Ανάμεσα στις πέτρες βρισκόταν ένα ξέξασπρο κρανίο ζώου. Οι μπογιές κύλησαν και χύθηκαν από τις κόχες των ματιών. «Βρέθηκα έκπληκτος μπροστά σε μια θεατρική μάσκα και μόλις έξι χρονών» θυμάται.

Το δώρο από αυτήν την παρατήρηση της καλά φυλαγμένης εικόνα στο μνημονικό του καλλιτέχνη είναι η μεταμόρφωση της εικόνας. Αυτό το ταλέντο της μεταμόρφωσης εξασκεί μέχρι σήμερα ο Γιάννης Μετζικώφ. Παντρεύοντας ετερόκλητα πολλές φορές υλικά για να δημιουργήσει την πανοπλία του ρόλου, το κουστούμι.

Τα μέρη αυτής της σύνθεσης δεν τα αναζητά στους αυτονόητους ειδικούς χώρους, αλλά ψάχνοντας σε πιθανά και απίθανα μέρη που θα τον οδηγήσει το αισθητήριο του. Εξερευνώντας εξονυχιστικά εδώ και στα ταξίδια του καταστήματα, παζάρια και παλαιοπωλεία. Φανερώνοντας ασήμαντους για πολλούς θησαυρούς που γίνονται η ύλη που θα δημιουργήσει την οπτική ταυτότητα για την Κλυταιμνήστρα, την Εκάβη, την Ιοκάστη, την Μήδεια, την Ηλέκτρα, την Ιφιγένεια, την Λαίδη Μάκβεθ, την Θεοφανώ, την Σαλώμη…

Ρόλοι που υποδύθηκαν κορυφαίοι ηθοποιοί που στάθηκαν μέσα στην φορεσιά τους ευθυτενής σε σκηνές από την Επίδαυρο, την Μέριδα και την Αγία Πετρούπολη. Και ακολοθούσαν τις σκηνοθετικές οδηγίες των Γιάννη Κακογιάννη, Μίνου Βολανάκη, Ανδρέα Βουτσινά, Νίκου Κούνδουρου, Σπύρου Ευαγγελάτου, Κώστα Τσιάνου, Γιάννη Χουβαρδά, Ζουζού Νικολούδη κ.ά.

«Το κοστούμι αντιπροσωπεύει για τον Μετζικώφ μιαν αυτόνομη μορφή Τέχνης είναι ηδονικός Ελπήνωρ του χρώματος, της υφής, της λάμψης, της μεγαλοπρέπειας -ας μην ξεχνάμε πως είναι ένας έξοχος ζωγράφος- βρίσκει σε αυτούς τους ρόλους το άλλοθι για να απογειώσει την φαντασία του». Σημειώνει η καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης και διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα στο λεύκωμα “Μετζικωφ” (εκδόσεις Φιλιππότη).

Την «αρχιτεκτονική» αυτού του θεατρικού κόσμου της ένδυσης και του προσωπείου ανέλαβε ο τεχνοκριτικός Τάκης Μαυρωτάς που σημειώνει «Ο Γιάννης Μετζικώφ ανήκει στους εξαιρετικά επινοητικούς δημιουργούς: ζωγράφος, γλύπτης και σκηνογράφος, μοίρασε τη δημιουργική του δράση με περίσσια σύνεση, κατακτώντας το προσωπικό του ιδίωμα με λογισμό και με όραμα. [...] Οι ήρωές του, με τα πρωτόφαντα κοστούμια και τις ευφάνταστες μάσκες, θαρρείς ότι προκαλούν στην ψυχή του θεατή την πεποίθηση ότι νικούν τη μοίρα της ανθρώπινης θνητότητας».

Παράλληλα με τα κουστούμια, τα προσωπεία. Δημιουργίες που βαπτίστηκαν στην θεατρική σκηνή όπως και άλλες που έφτιαξε ο καλλιτέχνης για ικανοποιήσει τις δικές του ανησυχίες. Κατασκευές με κρυφές ή ευδιάκριτες αναφορές σε πολιτισμούς και εποχές. Με υλικά χωρίς περιορισμούς που ακόμα και τα πιο ευτελή χρίζονται πολύτιμα από τον δημιουργικό του οίστρο.

Στην έκθεση όπως διευκρινίζει ο Γιάννης Μετζικώφ έκανε μία επιλογή ώστε να παρουσιαστούν όχι τα ωραιότερα, ούτε τα σημαντικότερα. Όπως καταθέτει η Μαρία Λαμπράκη Πλάκα ο καλλιτέχνης αφήνει ελεύθερη την έμπνευσή του να σχεδιάζει μια "φαντασία, ένα όχημα φυγής προς το παρελθόν ή προς το μέλλον, αποκαλύπτοντας τις πολλαπλές δυνατότητες του ταλέντου του. Ενός ταλέντου εύπλαστου, εύστροφου, ικανού να μεταμορφώνεται αδιάκοπα, χωρίς ποτέ να χάνει την ταυτότητά του".

Info:
Εκθεση με κουστούμια και μάσκες του Γιάννης Μετζικώφ με τίτλο «Θεατρικά ενδύματα και προσωπεία από τη σκηνή στο μουσείο»
Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου
Διάρκεια: 15 Σεπτεμβρίου- 15 Οκτωβρίου