Καλοκαιρινές εκθέσεις στα νησιά

του Γιάννη Ασδραχά

Ένα πτερωτό Ουρί κινείται παράλληλα με αεροπλάνα, τραίνα και πλοία, στα μέσα της μεγάλης σύντομης θερινής φυγής. Διαφέρει όμως ως προς τα υλικά σαγήνης του. Αν ο προφήτης θέλει το σώμα αυτών των αιθέριων πλασμάτων να είναι μία μυστική μίξη από ζαφορά, μόσχο, ήλεκτρο και καμφορά, το πνεύμα από το Ουρί της εποχής μας που ταξιδεύει στα πελάγη και τις οροσειρές είναι πλασμένο με τέχνης έργα, σχηματίζοντας μία πολύμορφη εικόνα που προσαρμόζεται σε μέρη ζηλευτά. Με αποχρώσεις από μία παλέτα των υλικών που περιέχει την πρώτη ύλη της ζωγραφικής, της γλυπτικής της φωτογραφίας. Με αποδέκτη κάθε ταξιδευτή ή κάτοικο.

Αυτήν την εβδομάδα λόγω της αναγκαστικής καλοκαιρινής «αγρανάπαυσης» της εικαστικής Αθήνας και Θεσσαλονίκης, τον δυναμισμό της διαδέχεται η ελληνική περιφέρεια. Με κυρίαρχο σκηνικό το γαλάζιο, το πανόραμα των τεχνών στα νησιά, προσφέρει μία περιήγηση στον κόσμο των τεχνών από όλα τα πεδία έκφρασης.

-Άνδρος: Με τον ενθουσιασμό ενός νεοφώτιστου, και την μεστωμένη πείρα των 80 χρόνων, ο Κώστας Τσόκλης «αυτοβιογραφείται» όχι με λέξεις αλλά με τις έννοιες που προκύπτουν μέσα από ένα παλίμψηστο εικόνων. «Φαίνεται πως ήρθε ο καιρός να κάνω αυτό που δεν αποφάσιζα», σημειώνει ο ίδιος, ήτοι «να διηγηθώ εκείνα που αποκόμισα από τη ζωή και την τέχνη καθώς και αυτά που θυσίασα για αυτές, γιατί ήταν πάντα μέσα μου σαν δύο αντίπαλοι που υποχρεώθηκαν να συνυπάρξουν, χωρίς ποτέ να κατορθώσουν να κρύψουν την αντιζηλία τους». Αυτή η αυτοβιογραφία του καλλιτέχνη παρουσιάζεται στο Ίδρυμα Π. & Μ. Κυδωνιέως στην Άνδρο, στο πλαίσιο των θερινών «Πλόων» που φέτος συμπληρώνουν δέκα έξι χρόνια συνεχόμενης παρουσίας.

"1930 Tsoklis 2010..." είναι ο τίτλος της έκθεσης που δεν πρόκειται για μία αναδρομική παρουσίαση έργων όπως είθισται σε παρόμοιες περιπτώσεις. Αντίθετα, προχωρά πέρα από τα αναμενόμενα, δηλαδή την επιλεκτική έκθεση έργων από την μακρόχρονη πορεία του Κώστα Τσόκλη. Στους χώρους του ιδρύματος -που ακόμα και τα διαμερίσματά του μετατράπηκαν σε εκθεσιακό χώρο- παρουσιάζονται εκτός από εμβληματικά έργα της πορείας του στον χρόνο, αποσπάσματα δημοσιευμένων κειμένων που αφορούν τον καλλιτέχνη. Διαμορφωμένα στην παρουσίασή τους μέσα από το εικαστικό πρίσμα του Κώστα Τσόκλη. Αποτελώντας, όπως σημειώνεται, τον «πλαισιωτικό και ταυτοχρόνως τον οργανικό χαρακτήρα των ενδεικτικών έργων ή των ενοτήτων που αυτά αποδεικνύουν».

Επίσης ενταγμένο στον εικαστικό χωροχρόνο της έκθεσης είναι το μεγάλο κλιμακοστάσιο που ενώνει τους δύο ορόφους της γκαλερί. Τις επιφάνειές του επέλεξε ο καλλιτέχνης για να παρουσιάσει την επιτοίχια σύνθεση, που «ιστοριογραφεί» την ανέκδοτη αυτοβιογραφία του.

Η έκθεση όμως δεν περιορίζεται στο οπτικό, με βλέμμα που ατενίζει το παρελθόν. Σε ειδική αίθουσα ο Κώστας Τσόκλης αποκαλύπτει στο κοινό τη νέα του εικαστική κατάθεση με τίτλο «Έργο-περιβάλλον».

Την επιμέλεια της έκθεσης έχει η Κριτικός και Ιστορικός Τέχνης Αθηνά Σχινά, η οποία σημειώνει στον κατάλογο της έκθεσης: «Ο Κώστας Τσόκλης ολοκληρώνει 80 χρόνια ζωής που εξακολουθεί να είναι για αυτόν γόνιμη και δημιουργική καθώς ο ίδιος πάντοτε ανανεώνεται, ξεκινώντας από το σημείο μηδέν της γραφής, προκειμένου να απαντήσει στις καινοτόμες κάθε φορά προκλήσεις». Διάρκεια έκθεσης έως 26 Σεπτεμβρίου.

-Σίφνος: Ένα οδοιπορικό στην Σίφνο, το ιδιαίτερο κυκλαδίτικο νησί, με τίτλο «Φωτογραφίζοντας τη Σίφνο», εγκαινιάστηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο του Αρτεμώνα. Ατμοσφαιρικές μαυρόασπρες φωτογραφίες που έκλεισαν ερμητικά στο αρνητικό εικόνες ζωής μισού αιώνα συνθέτουν τον υλικό της ζωντανής παρουσίασης.

Το χρονικό τους νήμα ξεκινά από την δεκαετία του 1930, όταν η κοινωνία της Σίφνου διεπόταν από κανόνες που ήταν αδιασάλευτοι για εκατοντάδες χρόνια. Συνεχίζουν κλέβοντας εικόνες που σταδιακά αποτύπωναν μία μικροκοινωνία που άλλαζε, χωρίς όμως να απολέσει τα βασικά της χαρακτηριστικά.

Τα κλείστρα ανοιγόκλεισαν δίνοντας μερικές σπιθαμές της ιστορίας: Με τους κατοίκους του νησιού σε στιγμές καθημερινές, σε μέρες γιορτινές και στην προσπάθειά τους να καλλιεργήσουν την άγονη γη. Τα παιδιά στα ανέμελα παιχνίδια τους. Τους αγγειοπλάστες στη διαδικασία παραγωγής των πήλινων δημιουργημάτων τους. Αλλά και το σκηνικό τους: Την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική, απόλυτα εναρμονισμένη με τη φύση.

Τα κριτήρια για την επιλογή των θεμάτων, από το Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη είναι «η αντιπροσώπευση της εικονογραφικής ταυτότητας του νησιού και η ιδιαιτερότητα της ματιάς του κάθε φωτογράφου».

Οι εικόνες που παρουσιάζονται στην έκθεση -η πιο πρόσφατη είναι της δεκαετίας του 1980-, προέρχονται από οκτώ «εραστές» της κάμερας, επαγγελματίες -κορυφαίους στην ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας- αλλά και ερασιτέχνες με ευαισθησία και ιδιαίτερη ματιά. Τους σημαντικούς Έλληνες δημιουργούς: Δημήτρη Χαρισιάδη, Κίμωνα Ραφαηλίδη, Κώστα Μπαλάφα και Ζαχαρία Στέλλα. Αλλά και της συγγραφέως Έλλης Παπαδημητρίου, του ζωγράφου Γεώργιου Μανουσάκη και των αρχιτεκτόνων Αναστασίας Τζάκου και ο Αλέξανδρου Παπαγεωργίου-Βενέτα.

Την έκθεση διοργανώνουν ο Δήμος Σίφνου, το Πολιτιστικό Κέντρο Σίφνου και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σίφνου, σε συνεργασία με το Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 22 Αυγούστου.

-Κρήτη: Τα κομμάτια μία ελιάς που από τα μινωϊκά χρόνια πρόσφερε τον πολύτιμο καρπό της στην Κρήτη, συμβολίζουν γλαφυρά μία καταστροφή που ξεκίνησε από την δεκαετία του 1980 και συνεχίζεται στις μέρες μας. Οι υπεραιωνόβιες ελιές της μεγαλονήσου σιγά σιγά ξεριζώνονται κι εξαφανίζονται. Ο σύγχρονος αγρότης δεν τις θεωρεί προσοδοφόρες, καθώς ο καρπός τους είναι λιγοστός, ενώ το λάδι τους έχει περισσότερα οξέα από αυτά που θέλει ο καταναλωτής.

Αυτά τα μνημεία λοιπόν, η κινητήριος δύναμη όσων πολιτισμών ήκμασαν και έσβησαν στο νησί, κόβονται, πωλούνται για ξύλα και στην θέση τους φυτεύονται άχαρα νέα δέντρα τροποποιημένα στις επιταγές της εποχής.

Οι ιδιοκτήτες των δέντρων δεν γνωρίζουν τις περισσότερες φορές την ηλικία των δέντρων. Άλλωστε, στις περισσότερες περιπτώσεις, η μνήμη του γενεαλογικού δέντρου σταματά τρεις ή τέσσερις γενιές πίσω. Οι περισσότεροι έχουν την λανθασμένη αντίληψη πως τα δέντρα φύτεψαν παππούδες ή προπαππούδες και δεν μπορούν να διανοηθούν πόσο μακριά στην ιστορία φτάνουν οι ρίζες τους.

Μία πρωτοβουλία για τη σωτηρία των αρχαίων και των ιστορικών αυτών ελαιόδεντρων της Κρήτης έχει ξεκινήσει με την συμμετοχή φορέων και πολιτών του νησιού, έτσι ώστε η γη της μεγαλονήσου να κρατήσει ζωντανή την ιστορία της. Αυτές τις μέρες παρουσιάζει την πιο εντυπωσιακή του δράση. Μία έκθεση με θέμα την Ελιά που εκτείνεται στα 1.300 τ.μ. του «Διεθνούς Εκθεσιακού Κέντρου Κρήτης» (πρώην βάση Γουρνών Ηρακλείου).

«Ο αρχαίος ελαιώνας της Κρήτης στο βάθος του χρόνου» είναι ο τίτλος της έκθεσης που περιλαμβάνει 317 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, χαρακτικής, ψηφιδωτού και φωτογραφίας, ποικίλων τεχνοτροπιών. Με τις υπογραφές εκτός από εικαστικών, κι ατόμων -αγροτών, κτηνοτρόφων κ.ά.- που εκπροσωπούν ένα δείγμα της ευαισθητοποιημένης Κρητικής κοινωνίας.

«Η έκθεση είναι κάλεσμα-κραυγή-διαμαρτυρία. Και ως τέτοια την αντιλαμβανόμαστε», σημειώνει η ιστορικός τέχνης Μαρία Μαραγκού που έχει αναλάβει το δύσκολο έργο του «στησίματος» και την επιμέλεια της έκθεσης. Η ιστορικός τέχνης υπογραμμίζει ότι η τέχνη «δεμένη άρρηκτα με το κοινωνικό σύνολο, συχνά προηγείται και δρα προφητικά, ορίζοντας τις πνευματικές και αισθητικές πρωτοπορίες που, δημιουργούν ρήξεις, προχωρώντας τα πράγματα». Θυμίζοντας ότι το οικολογικό ζήτημα είναι γνωστό στη τέχνη από τις δεκαετίες 1960 και 1970 από τα αιτήματα της Land Art και τις παρεμβάσεις των καλλιτεχνών με αποκορύφωμα τη δεκαετία 1980.

Διοργανωτές της έκθεσης είναι το Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (ΤΕΙ) Κρήτης και το Δίκτυο Πολιτιστικών Συλλόγων Κρήτης. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι και τις 31 Αυγούστου και η είσοδος για το κοινό θα είναι ελεύθερη.

-Αίγινα: Αφρόγλυπτα, μορφές που «αναδύουν» μέσα από ποικίλα υλικά θεούς, δαίμονες και προστάτες της θάλασσας σμίλεψαν 70 καλλιτέχνες. Και τα παρουσιάζουν εκεί που στην κυριολεξία «φιλοτεχνήθηκαν» οι πρώτοι κανόνες του ελληνικού κράτους: Τον πύργο του Μαρκέλλου στην Αίγινα, την έδρα του πρώτου Κυβερνείου της ελληνικής κυβέρνησης.

Ο προαύλιος χώρος του ιστορικού κτηρίου διαμορφώθηκε ειδικά για τις ανάγκες της έκθεσης σε μία προσπάθεια να εναρμονιστεί με τη σημειολογία του χώρου. «Ύδατα - Αφρογλυφές Κυμάτων Ακύμαντες» είναι ο τίτλος της θεματικής έκθεσης γλυπτικής –ένας ύμνος στο υδάτινο στοιχείο και στη θάλασσα, που συνδιοργανώνουν ο «Σύλλογος Γλυπτών Ελλάδος», η Νομαρχία Πειραιά και ο Δήμος Αίγινας στο νησί του Αργοσαρωνικού.

Η έκθεση, που είναι εμπνευσμένη από την ερωτική δύναμη του υδάτινου στοιχείου, περιλαμβάνει περί τα 70 γλυπτά έργα, μικρών, μεσαίων και μεγάλων διαστάσεων διακεκριμένων καλλιτεχνών, μελών του Συλλόγου. Τα υλικά τους είναι μάρμαρο, ξύλο, πηλός, πλαστικό, γυαλί και μέταλλο, που μέσα από φόρμες κλασικές αλλά και σύγχρονες συνθέτουν τα μέσα και τους τρόπους έκφρασης της προσωπικής τους κατάθεσης. Διάρκεια έως τις 24 Αυγούστου.