Ερατώ Πίσση, πόσος Ληρ υπάρχει στην Κορντέλια;

Ο Βασιλιάς Ληρ με την Μπέττυ Αρβανίτη παρουσιάζεται στο θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας, σε μια πρωτότυπη διασκευή του Στρατή Πασχάλη. Ο Βασιλιάς Ληρ είναι άξιος για ό,τι του συνέβη. Είναι αυτός που ζει στον ματεριαλιστικό του κόσμο, όπου τα πάντα μετριούνται με τα φανταχτερά πλούτη και τις παχιές εκφράσεις. Βάζει σε δοκιμασία τις κόρες του για να τους μοιράσει την περιουσία του. Με την ευκαιρία αυτής της παράστασης μιλήσαμε με την Ερατώ Πίσση που στο έργο έχει τον κομβικό ρόλο της Κορντέλια, της μικρότερης από τις τρεις κόρες του Ληρ.

Από πού αντλεί η Κορντέλια; Ζει σε έναν ουτοπικό, ιδεαλιστικό κόσμο; Δεν γνωρίζει καλά τον πατέρα της και δεν φαντάζεται ότι μπορεί να φτάσει στα άκρα;
Η Κορντέλια σύμφωνα με την προσωπική μου ανάγνωση στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή της ζωής μου, δεν ζει σε κανέναν ιδεαλιστικό κόσμο και γνωρίζει πάρα πολύ καλά τον χαρακτήρα του πατέρα της. Ίσως , ως χαϊδεμένο του πλάσμα, έχει ένα κάποιο μεγαλύτερο θάρρος από τις αδερφές της ώστε να μην υπακούσει τόσο πειθήνια. Αντλεί, θα μπορούσε να πει κανείς, από έναν χώρο νεανικό, ορμονικό; αυθόρμητο και μοιάζει να έχει άγνοια κινδύνου. Ταυτόχρονα, μιας και στον Σαίξπηρ τα πάντα φανερώνονται στον λόγο, θα πρέπει να δεχτούμε ότι πράγματι “δεν ξέρει να μιλά” ή τουλάχιστον μπροστά στο μεγαλείο του πατέρα της η γλώσσα της δένεται κόμπος. Δεν είναι, από τον χαρακτήρα της, άνθρωπος των λόγων αλλά των έργων και αυτό θα μας το αποδείξει με την εκστρατεία που θα κάνει για να σώσει και να αποκαταστήσει τον πατέρα της.

Το κράτος καταστρέφεται από έναν παρανοϊκό ηγέτη. Η αρρώστια του είναι τέτοια που με την αποχώρησή του από την εξουσία, θέλει να αποτελειώσει το σαθρό οικοδόμημά του –θεσμικό, οικογενειακό, κυβερνητικό. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η σωστή αντίδραση του ναύτη που βλέπει το πλοίο να βουλιάζει;
Μοιάζει η Βρετανία υπό την μακροχρόνια ηγεμονία του Ληρ να ευημερεί. Ένας ανίκανος παρανοϊκός βασιλιάς δεν θα είχε μεγάλο χρονικό περιθώριο στην εξουσία. Οι επαναστάσεις και οι σφετερισμοί θα ήταν προ των πυλών. Ταυτόχρονα, η διοικητική και στρατιωτική διαχείρηση για να μπορεί να συντηρείται, χρειάζεται έναν διανοητικά υγιή, διορατικό ηγέτη εντυπωσιακού κύρους, που φαίνεται πως ο Ληρ ήταν. Ταυτόχρονα δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός πως υπάρχουν και άλλοι χαρακτήρες μέσα στο έργο πέρα από την Κορντέλια, που αγαπούν, πιστεύουν και θαυμάζουν τον Ληρ: Ο Τρελός του, ο Ιππότης του Κεντ, ο Γκλόστερ και ο Έντγκαρ. Γιατί φαίνεται πως πέρα από τις εκρήξεις της οργής του, την απληστία του και την οίησή του, ο Ληρ είναι φτιαγμένος για βαθιά μεταμέλεια και με τη δυνατότητα να δει, έστω και μέσα από το κελί του στο τέλος, την πραγματικότητα. Το βασίλειο που διαιρεί και μοιράζει στις δύο κόρες του –αν και προς στιγμή θα βρεθεί στα πρόθυρα ενός εμφυλίου πολέμου– εντούτοις θα νικήσει τις γαλλικές δυνάμεις. Το κράτος που θα παραλάβει στο τέλος ο Έντγκαρ είναι ένα νικηφόρο κράτος, μια Βρετανία που ναι μεν έχει βουλιάξει στο σκοτάδι του πολέμου, είναι όμως έτοιμη να αναγεννηθεί. Η Τραγωδία συντελείται, κατά τη γνώμη μου πάντα, σε οικογενειακό επίπεδο και όχι σε κρατικό.

Πόσο η συμπεριφορά της Κορντέλια, το γεγονός ότι ύψωσε το ανάστημά της στον δεσποτικό πατέρα της, επιδείνωσε την παράνοια του Ληρ, ή και τον ώθησε στην απόλυτη τρέλα;
Η ανυπακοή της Κορντέλια δεν είναι παρά η σκανδάλη που πυροδοτεί την περιδίνηση μέσα στην οποία ο Ληρ, κοντά στο τέλος της ζωής του, είναι έτοιμος να μπει. Έχει έρθει πια η ώρα του Ληρ –στα ογδόντα και– να αναμετρηθεί με το μεγαλείο του δαιμονικού του χαρακτήρα. Η ώρα να περάσει διά πυρός και σιδήρου, ν’ αναμετρηθεί με τις τύψεις του, να πληρώσει την ύβρη της υπερβολής του, την έλλειψη αυτογνωσίας και υπομονής, με καταλύτη την αχαριστία, όπως την αντιλαμβάνεται ο ίδιος, και από τις τρεις κόρες του. Κατά τη γνώμη μου η ανυπακοή της Κορντέλια δεν είναι στο κέντρο της παράνοιας του Ληρ. Είναι η σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι. Η πρώτη αστραπή στην καταιγίδα που έρχεται.

Πόσος Ληρ εμφανώς υπάρχει και στις τρεις αδελφές Κορντέλια (Ερατώ Πίσση), Ρέγκαν (Εύα Σιμάτου), Γκόνεριλ (Βιργινία Ταμπαροπούλου);
Οι κόρες μοιράζονται σαφώς αρκετά κληρονομικά χαρακτηριστικά του πατέρα τους. Καμία δεν ξεφεύγει απ’ το δαιμονικό του χαρακτήρα του. Η Κορντέλια έχει την ευθύτητα και ωμότητά του, σε συνδυασμό με τη συναισθηματικότητα, τη γενναιότητα και το θάρρος/θράσος του. Είναι γεμάτη τόσο έντονο συναίσθημα που φτάνουν οι άλλοι χαρακτήρες να μιλάνε γι’ αυτό. Γενναιότητα και θάρρος/θράσος, φυσικά δεν λείπουν και από τις άλλες κόρες. Η Γκόνεριλ έχει επίσης τον στυγνό υπολογισμό και την οργάνωσή του, η Ρέγκαν αναζητά την υπερβολή και την πολυτέλεια, ενώ μπορεί να φτάσει να γίνει και η πιο αιμοδιψής και εκδικητική, επαληθεύοντας και τον βίαια συναισθηματικό χαρακτήρα του πατέρα της και την προκλητικότητά του. Θα τολμούσα όμως να το προχωρήσω και να πω πως ο Ληρ ενσωματώνει στο σύνολο, τα χαρακτηριστικά όλων των χαρακτήρων του έργου. Είναι το σύμπαν του έργου. Υπάρχει Ληρ σε όλους και τους οδηγεί όλους.

Ακόμα και η Κορντέλια, κατά πόσο είναι απαλλαγμένη από το υπερφίαλο, πεισματικό, αδιάλλακτο γονιδιακό προφίλ;
Φυσικά και δεν είναι απαλλαγμένη από το προφίλ αυτό του πατέρα της. Οι συγκεκριμένες ποιότητες θα μπορούσαμε να πούμε πως εμφανίζονται και λάμπουν στην εκστρατεία και τη μάχη της οποίας ηγείται ως στρατηγός, και φυσικά χάνει.

Πώς μπορείτε να περιγράψετε τον τραγικό ήρωα και συγκεκριμένα στον Σαίξπηρ;
Ο τραγικός ήρωας στο αρχαίο δράμα είναι αυτός που συντρίβεται ανάμεσα στο δίκαιο των ανθρώπων και το δίκαιο των θεών. Είναι αυτός που στην προσπάθειά του να φτιάξει πολιτισμό για να επιβιώσει το είδος του, οφείλει ν’ αντισταθεί στο άγνωστο, να ελέγξει το άφατο και κατά συνέπεια να συντριβεί. Θα συγκρούεται με το δίκαιο των θεών- όποιο και αν είναι αυτό - και θα συνθλίβεται από τη Μοίρα του. Η σύγκρουση δηλαδή συντελείται έξω από αυτόν. Στον Σαίξπηρ η σύγκρουση αυτή πια γίνεται εσωτερική. Θα απέφευγα να χρησιμοποιήσω τη λέξη “ψυχολογική” γιατί στα 1606 είμαστε ακόμα μακριά από αυτές τις έννοιες. Η Αρχή είναι ο ίδιος ο χαρακτήρας, οι εσωτερικές του συγκρούσεις και κατά συνέπεια οι πράξεις του για τις οποίες, με καταλύτη ακόμα και τυχαία γεγονότα- το γύρισμα της Τύχης- θα οδηγήσουν στην καταστροφή την οποία θα πληρώσει με τη ζωή του. Η Μοίρα του είναι ο ίδιος ο χαρακτήρας του. Έχει ενδιαφέρον εδώ να σημειώσουμε πως στην αρχαία Τραγωδία ο τραγικός ήρωας δεν πεθαίνει πάντα.

Ταυτότητα της παράστασης
Απόδοση - διασκευή : Στρατής Πασχάλης
Σκηνοθεσία : Στάθης Λιβαθινός
Σκηνικά – κοστούμια : Ελένη Μανωλοπούλου
Μουσική : Τηλέμαχος Μούσας
Σχεδιασμός φωτισμών : Αλέκος Αναστασίου
Video : Χρήστος Δήμας
Βοηθός σκηνοθέτη : Γεωργία Κατσίλα
Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου : Έμιλυ Κουκουτσάκη
Βοηθός φωτιστή : Nαυσικά Χριστοδουλάκου
Φωτογραφίες : Eλίνα Γιουνανλή

Στο ρόλο του Ληρ
η Μπέττυ Αρβανίτη

μαζί της
Nίκος Αλεξίου Κεντ / τρελλός
Αντώνης Γιαννακός Εντγκαρ
Νέστορας Κοψιδάς Γκλώστερ
Ερατώ Πίσση Κορντέλια
Γκαλ Ρομπίσα Έντμοντ
Εύα Σιμάτου Ρέγκαν
Βιργινία Ταμπαροπούλου Γκόνεριλ