Πάμε μια βόλτα στον Κεραμεικό (τον αρχαίο)

Γρήγορο κουίζ αθηναϊκής πατριδογνωσίας: Κεραμεικός τι είναι;

Α. Ο σταθμός του μετρό που θα έπρεπε να λέγεται Γκάζι
Β. Το Μεταξουργείο με άλλο, λιγότερο τρομακτικό όνομα
Γ. Αρχαιολογικός χώρος που πρέπει άμεσα να επισκεφθείς
Δ. Όλα τα παραπάνω

Αν απάντησες το Δ συγχαρητήρια, κερδίζεις μια βόλτα στον περί ου ο λόγος αρχαιολογικό χώρο, μαζί με την πολύτιμη γνώση του γιατί λέμε σήμερα Κεραμεικό διάφορα πράγματα στην Αθήνα.

Θα τα πάρουμε από την (πολύ) αρχή

Μια φορά κι έναν καιρό, όταν η Αθήνα ήταν το κέντρο του κόσμου, το όνομά της ήταν στον πληθυντικό (φαν φακτ: πληθυντικός παραμένει και σήμερα σε πολλές γλώσσες, μεταξύ των οποίων τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά και τα ρώσικα) και εξίσου πολλοί ήταν και οι δήμοι της: 170, για να ακριβολογούμε. Ένας από τους μεγαλύτερους, ο δήμος Κεραμέων, στη βορειοδυτική άκρη της πόλης, ήταν αυτός στον οποίο ζούσαν και δούλευαν οι κεραμοποιοί και οι ζωγράφοι των περίφημων αττικών αγγείων. Εγκαταστάθηκαν εδώ γιατί οι όχθες του Ηριδανού, που διέσχιζε την περιοχή, ήταν αργιλώδεις, και ο άργιλος είναι ένα υλικό εξαιρετικά χρήσιμο για την κατασκευή των αγγείων –εξαιρετικά βολικό να τον βρίσκεις έξω από το εργαστήριό σου, και να μη χρειάζεται να τον κουβαλάς από μακριά.

Επειδή, όμως, στην Αθήνα από αρχαιοτάτων χρόνων ό,τι είναι ευχή είναι και κατάρα, ο Ηριδανός πλημμύριζε όλη την ώρα, προκαλώντας καταστροφές, και οι κεραμοποιοί είδαν κι απόειδαν και κάποια στιγμή εγκατέλειψαν τη γειτονιά τους και πήγαν να ζήσουν αλλού. Τα εργαστήριά τους όμως παρέμειναν εδώ, και η περιοχή διακρίθηκε σε μέσα και έξω Κεραμεικό, με τα εργαστήρια μέσα, και έξω το σημαντικότερο νεκροταφείο της Αθήνας, που υπήρχε εδώ ήδη από την εποχή του Χαλκού (γύρω στο 2000 π.Χ.) αλλά σταδιακά αναπτύχθηκε και γιγαντώθηκε. Τα περισσότερα από τα μνημεία που θα δεις σήμερα βολτάροντας στον χώρο είναι ταφικά μνήματα, επιτύμβιες στήλες και αφιερώματα εντυπωσιακά σαν τον γιγάντιο μαρμάρινο ταύρο, καθότι ως γνωστόν σε αυτήν εδώ την πόλη η εξτραβαγκάντζα δεν τελείωνε ούτε με τον θάνατο.

Τι άλλο έχει να δούμε εδώ;

Τη φήμη ενός από τους ωραιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας ο Κεραμεικός την χρωστά στον συνδυασμό φύσης και Ιστορίας: Ο Ηριδανός που αργοκυλάει εδώ δίνει το κάτι παραπάνω στις ιστοριοδιφικές σου εξερευνήσεις, και οι χελώνες που βολτάρουν αμέριμνες ανάμεσα στα μνημεία καίνε καρδιές και κλέβουν εντυπώσεις (ρίξε μια ματιά στα σχόλια του Google Maps για του λόγου μας το αληθές, οκτώ στα δέκα τις μνημονεύουν).

Εδώ θα δεις επίσης τμήματα από τα τείχη του Θεμιστοκλή, και τις δύο πύλες της πόλης, την Ιερά από την οποία έβγαινε από η πομπή των Ελευσινίων για να πάρει την Ιερά Οδό προς την Ελευσίνα και το Δίπυλο από το οποίο περνούσε η άλλη πομπή, των Παναθηναίων, για να πάει στην Ακρόπολη. Οδό Παναθηναίων σήμερα μπορεί να μην έχουμε, αλλά η Ιερά Οδός εξακολουθεί να ξεκινά σχεδόν απέναντι από την Ιερά Πύλη και να κατευθύνεται δυτικά, προς τα εκεί που βρίσκεται μέχρι σήμερα η Ελευσίνα. Και δεν ξέρουμε για σένα, αλλά εμάς η χρονική συνέχεια αυτής της πόλης δεν θα πάψει ποτέ να μας συγκινεί.

Εντός του αρχαιολογικού χώρου, το μικρό αλλά σούπερ ενδιαφέρον μουσείο φιλοξενεί ευρήματα αποκλειστικά από τις ανασκαφές του Κεραμεικού: Αττικά αγγεία, αφιερώματα, επιτύμβιες στήλες, τον προαναφερθέντα ταύρο-γίγαντα, και πολλά πολλά ακόμα.

Τρία μικρά τρίβια για τον Κεραμεικό

Πολύ κοντά στο Δίπυλο, βρέθηκε η αρχαιότερη ελληνική αλφαβητική επιγραφή που έχουμε μέχρι σήμερα: Είναι γραμμένη πάνω στο αγγείο που λέμε Οινοχόη του Διπύλου, και λέει «την κανάτα αυτή θα την πάρει ο χορευτής που θα χορέψει πιο χαριτωμένα». Είναι περίπου του 740 π.Χ. και δεν βρίσκεται εδώ, αλλά στο Αρχαιολογικό Μουσείο.

Λίγο έξω από τον σημερινό αρχαιολογικό χώρο, στον δρόμο για την Ακαδημία Πλάτωνος, ο Περικλής εκφώνησε τον περίφημο Επιτάφιο που μαθαίναμε στο σχολείο, στο λεγόμενο Δημόσιο Σήμα. Κομμάτι κι αυτό του αρχαίου δήμου Κεραμέων (του οποίου ο σημερινός αρχαιολογικός χώρος είναι ένα μικρό μόνο τμήμα) το Δημόσιο Σήμα ήταν σα να λέμε το Α Νεκροταφείο της εποχής, εκεί όπου θάβονταν ήρωες και επιφανείς άνδρες της Αθήνας. Σήμερα το βρίσκεις εδώ, απέναντι από τα σουβλάκια του Έλβις.

Ο Ηριδανός, που ρέει σήμερα μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, είχε εξαφανιστεί για αιώνες, θαμμένος κάτω από επιχώσεις 8-9 μέτρων, μέχρι εκεί δηλαδή που είναι ο σημερινός πεζόδρομος της Ερμού. Έμεινε θαμμένος μέχρι το 1960 και αποκαλύφτηκε με τις ανασκαφές.

Τα πρακτικά

Η είσοδος του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται εδώ, στον «κάτω» πεζόδρομο της Ερμού που ξεκινά απέναντι από την Τεχνόπολη και ανηφορίζει προς το Θησείο. Η είσοδος κοστίζει 8€ και περιλαμβάνει τον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο. Το ερχόμενο Σάββατο, 28η Οκτωβρίου, η είσοδος θα είναι δωρεάν, το ίδιο και την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα από Νοέμβριο μέχρι Μάρτιο. Αν είσαι κάτω των 25, και πολίτης χώρας της ΕΕ, η είσοδος είναι δωρεάν όλες τις μέρες. Ο Κεραμεικός είναι ανοιχτός καθημερινά, από τις 8.00 ως τις 18.00 (οι ώρες και οι τιμές αλλάζουν αναλόγως εποχής, δες λεπτομέρειες εδώ).