Προϊόντα ΠΟΠ: Η dream team της ελληνικής παραγωγής

Ξέρατε ότι το κασέρι είναι ελληνικό προϊόν Προστατευμένης Ονομασίας Προέλευσης; Γνωρίζατε ότι το κατσικάκι Ελασσόνας έχει τον δικό του ιδιαίτερο «φάκελο» στον χάρτη της ευρωπαϊκής διατροφικής παράδοσης; Θυμάστε τις δικαστικές περιπέτειες της φέτας, μέχρι να ανακηρυχθεί επισήμως «ΠΟΠ»;

Όλα τα παραπάνω τρόφιμα και γεωργικά/κτηνοτροφικά προϊόντα, και άλλα εκατό από την χώρα μας, πληρούν τις προϋποθέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να θεωρηθεί πως η περιοχή και οι άνθρωποι που τα παράγει καθορίζουν την ποιότητά τους – και ανεβάζουν ως εκ τούτου την αξία τους.

Ποια είναι, όμως, τα ελληνικά προϊόντα ΠΟΠ, σε τι ωφελούν τους παραγωγούς ή την χώρα και πώς μπορεί ένα προϊόν να αποκτήσει την πολυπόθητη «ετικέτα»; Μάθετε τα πάντα για τα… προϊόντα από τον τόπο σας παρακάτω.

Τι σημαίνει ΠΟΠ (και όχι μόνο)

Είκοσι χρόνια πριν, το 1992, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε για πρώτη φορά το καθεστώς για την προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων και των ονομασιών προέλευσης των γεωργικών προϊόντων και τροφίμων. Θέλησε με τον τρόπο αυτό, χωρίς να αναιρεί την ελεύθερη κυκλοφορία προϊόντων, να σεβαστεί την διαφορετικότητα κάθε κράτους μέλους, και κατ’ επέκταση τα έθιμα, τις παραδόσεις και τις διατροφικές συνήθειες τους. Και εγένετο ο όρος «ΠΟΠ» (Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης).

Σύμφωνα με τον κανονισμό της Ε.Ε., ως “ΠΟΠ” νοείται το όνομα μιας περιοχής, τόπου ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις μιας χώρας, το οποίο χρησιμοποιείται στην περιγραφή ενός γεωργικού προϊόντος ή ενός τροφίμου που κατάγεται από αυτήν την περιοχή και του οποίου η ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό περιβάλλον και τον ανθρώπινο παράγοντα της περιοχής, στην οποία λαμβάνουν χώρα η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία του προϊόντος. Με λίγα λόγια, «ΠΟΠ» είναι για παράδειγμα η γραβιέρα Νάξου, επειδή η ποιότητά της συνδέεται με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου όπου παράγεται.

Πέραν της «σφραγίδας ΠΟΠ», έχει θεσπιστεί και το «ΠΓΕ» (Προστατευμένη Γεωγραφική Ένδειξη), για προϊόντα των οποίων μία συγκεκριμένη ποιότητα, φήμη ή χαρακτηριστικό (και όχι το συνολικό προϊόν όπως στην περίπτωση του ΠΟΠ) συνδέονται με την γεωγραφική περιοχή. Τέτοια περίπτωση αποτελεί για παράδειγμα το Κουμ Κουάτ Κέρκυρας. Τέλος, υπάρχει και η ειδική κατηγορία των «Εγγυημένων Παραδοσιακών Ιδιότυπων Προϊόντων», για εκείνα τα προϊόντα που παρασκευάζονται με παραδοσιακή πρακτική και με παραδοσιακές πρώτες ύλες.

Γιατί ένα προϊόν να γίνει… ΠΟΠ;



Όπως αναφέρει και η Διεύθυνση Βιολογικής Γεωργίας του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, «η προστασία των ονομασιών προέλευσης και των γεωγραφικών ενδείξεων μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης των μειονεκτικών και απομακρυσμένων περιοχών, αυξάνοντας την αναγνωρισιμότητα των προϊόντων και κατά συνέπεια τα εισοδήματα των παραγωγών».

Οι τελευταίοι, άλλωστε, έχουν κατ’ αυτόν τον τρόπο την δυνατότητα να στραφούν σε μορφές ολοκληρωμένης ανάπτυξης της υπαίθρου, μέσω της διαφοροποίησης της γεωργικής παραγωγής τους, προωθώντας ευκολότερα τα προϊόντα τους ακόμη και στο εξωτερικό, αφού παρουσιάζουν εξειδικευμένα χαρακτηριστικά.

Επιπλέον, οι προστατευόμενες ονομασίες κατοχυρώνουν και όλους εμάς ως καταναλωτές, αφού κάθε φορά που αντικρίζουμε προϊόν ΠΟΠ, γνωρίζουμε πως πρόκειται για ποιοτικό προϊόν, ενώ παράλληλα έχουμε εγγυήσεις για την προέλευσή του, την παραγωγή και την επεξεργασία τους.

Πόσα ελληνικά προϊόντα έχουν την «σφραγίδα»;

Στα πρώτα δεκαπέντε χρόνια του «θεσμού» των ΠΟΠ και ΠΓΕ, οι παραγωγοί περίπου 1.000 προϊόντων από όλη την Ευρώπη αιτήθηκαν εγγραφής στις παραπάνω κατηγορίες, ενώ από την Ελλάδα προέρχονταν 84 από αυτά. Σήμερα, στην ευρωπαϊκή βάση δεδομένων υπάρχουν καταχωρημένα 109 ελληνικά προϊόντα, στα οποία περιλαμβάνονται κρασιά, ελαιόλαδα, τυριά, φρούτα, λαχανικά, ξηροί καρποί, όσπρια, προϊόντα αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής, θαλασσινά, ρητίνες, αιθέρια έλαια και άλλα προϊόντα ζωικής ή μη προέλευσης. Τις πλήρεις λίστες ανά κατηγορία μπορείτε να βρείτε εδώ. 

Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά προϊόντα που περιλαμβάνονται στην λίστα: 27 είδη ελαιόλαδων και 11 είδη ελιών, ο κρόκος Κοζάνης, το Μαστιχέλαιο Χίου ως αιθέριο έλαιο (και αντίστοιχα η μαστίχα και η τσίκλα Χίου), το μέλι Ελάτης, το κατσικάκι και το αρνάκι Ελασσόνας, το αυγοτάραχο Μεσολογγίου, το κρητικό παξιμάδι, 29 φρούτα και λαχανικά όπως τα ακτινίδια Σπερχειού, τα φιστίκια Αίγινας, τα μήλα ντελίσιους, η φάβα Σαντορίνης, και η σταφίδα Ζακύνθου, καθώς και δεκάδες οίνοι και ελληνικά τυριά.

Τα ελληνικά τυριά, μια ενδεικτική περίπτωση

Χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχούς αξιοποίησης των ιδιαίτερων στοιχείων της ελληνικής κτηνοτροφίας, τα ελληνικά τυριά έχουν κατορθώσει να «σκαρφαλώσουν» σε αριθμό στις πρώτες θέσεις πανευρωπαϊκά στις αντίστοιχες λίστες Προστασίας Ονομασίας Προέλευσης, και κατόρθωσαν επιτυχή χρήση της «ετικέτας» για να προωθηθούν στην αγορά αλλά και στην διεθνή συνείδηση ως ελληνικά ποιοτικά προϊόντα.

Ούτε ένα, ούτε δύο, αλλά 20 ελληνικά τυριά έχουν εγκριθεί ως Προστατευμένης Ονομασίας Προέλευσης, και είναι τα εξής: Ανεβατό (Κοζάνης), γαλοτύρι (Ηπείρου και Θεσσαλίας), γραβιέρα Αγράφων, γραβιέρα Κρήτης, γραβιέρα Νάξου, Καλαθάκι Λήμνου, Κασέρι (Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ξάνθης και Λέσβου), Κατίκι Δομοκού, Κεφαλογραβιέρα, Κοπανιστή Κυκλάδων, Λαδοτύρι Μυτιλήνης, Μανούρι (Μακεδονίας και Θεσσαλίας), Μετσοβόνε, Μπάτζος (Μακεδονίας και Θεσσαλίας), Ξυνομυζήθρα Κρήτης, Πηχτόγαλο Χανίων, Σαν Μιχάλη Σύρου, Σφέλα Πελοποννήσου, Φορμαέλλα Αράχωβας και φυσικά η φέτα (από όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και την Λέσβο).

Η Διεύθυνση Βιολογικής Γεωργίας έχει μάλιστα συντάξει ένα περιεκτικότατο φυλλάδιο με τα χαρακτηριστικά, την καταγωγή και τους λόγους που εντάχθηκε στην λίστα των ΠΟΠ προϊόντων κάθε ένα από τα 20 τυριά (μπορείτε να το δείτε εδώ).

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της φέτας, η οποία εντάχθηκε στην λίστα το 1996, αφαιρέθηκε ύστερα από προσφυγή άλλων κρατών το 1999, και δημιούργησε… διεθνή διένεξη η οποία επιλύθηκε ως εξής: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειμένου να αξιολογήσει την κατάσταση, πραγματοποίησε αναλυτική έρευνα στα κράτη-μέλη σχετικά με την παραγωγή, την κατανάλωση και τη γνώση των Ευρωπαίων καταναλωτών για την ονομασία φέτα. Τα συμπεράσματα της Επιτροπής οδήγησαν και πάλι την φέτα στη λίστα των ΠΟΠ προϊόντων, και παρά τις εκ νέου προσφυγές, το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων δικαίωσε την Επιτροπή το 2005, και έκτοτε διεθνώς ο όρος «φέτα» αναφέρεται αποκλειστικά στο τυρί που παράγεται με παραδοσιακό τρόπο στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην ηπειρωτική χώρα και τον νομό Λέσβου, από γάλα πρόβειο ή μίγμα αυτού με αίγειο της ίδιας περιοχής.

Πως μπορεί ένα προϊόν να γίνει ΠΟΠ;

Πρόσφατα διαβάσαμε την είδηση ότι ο δήμος Χανίων κατέθεσε πρόταση για να αναγνωριστεί το χανιώτικο κάστανο ως προϊόν ΠΟΠ, ώστε να προστεθεί άλλο ένα «όπλο» στο ελληνικό εμπόριο. Αναρωτηθήκαμε ωστόσο πόσες διαδικασίες και πόση γραφειοκρατία απαιτείται μέχρι να ληφθεί μια τέτοια απόφαση, και ψάξαμε τις σχετικές ρυθμίσεις.

Και όσα βρήκαμε, δικαίωσαν τους φόβους μας. Όπως ενημερωνόμαστε από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, πρόκειται για μια μακρόχρονη διαδικασία, λόγω των διάφορων σταδίων που περιλαμβάνει η υποβολή και αξιολόγηση του εκάστοτε φακέλου. Συγκεκριμένα, η αιτούσα ομάδα υποβάλλει τον φάκελο αιτήματος με όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για το προϊόν στην Διεύθυνση Βιολογικής Γεωργίας του υπουργείου, και ξεκινά η αξιολόγηση που πραγματοποιείται σε δύο στάδια, το εθνικό και το κοινοτικό. Αφού μελετηθεί το αίτημα, δημοσιεύεται ώστε να υποβληθούν τυχόν ενστάσεις από τρίτους. Αν περάσει επιτυχώς και από αυτό το στάδιο, ο φάκελος διαβιβάζεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία ακολουθεί αντίστοιχη διαδικασία για μελέτη του και δημοσιοποίησή του ώστε να υποβληθούν τυχόν ενστάσεις από θιγόμενους. Εφόσον δεν υπάρξουν ενστάσεις ή απορριφθούν ως αβάσιμες, το προϊόν μπορεί πλέον να χρησιμοποιεί την ένδειξη ΠΟΠ. Οι ομάδες παραγωγών που ενδιαφέρονται να κάνουν σχετική αίτηση, μπορούν να δουν εδώ αναλυτικά τα στάδια από τα οποία πρέπει να περάσει ο φάκελός τους.