Τα κτίρια της Αθήνας είχαν τη δική τους Ιστορία
Οκτώ κτίρια του αθηναϊκού κέντρου που κρύβουν σημαντικές «σελίδες» της Ιστορίας της πόλης.
Το παλαιότερο σπίτι της Αθήνας
(φωτό πάνω)
Είναι το αρχοντικό των Μπενιζέλων και βρίσκεται στην Πλάκα, στο 96 της οδού Αδριανού. Χτίστηκε πιθανότητα το πρώτο μισό του 18ου αιώνα και αποτελεί το τελευταίο σωζόμενο κονάκι της πόλης, δείγμα δηλαδή προεπαναστατικών αρχοντικών. Είναι διώροφο, με το χαρακτηριστικό χαγιάτι, αυλή με πηγάδι και πίσω αυλή με ελαιοτριβείο. Πριν «μεταμορφωθεί» στο αρχοντικό που βλέπουμε σήμερα, αποτελούταν από δύο λιθόχτιστα σπίτια, όπου κατοικούσε η οικογένεια της Αγίας Φιλοθέης από τον 16ο αιώνα – υπήρξε κι εκείνη γόνος της οικογένειας Μπενιζέλου.
Η «πρώτη πολυκατοικία» της πόλης
Η περίφημη Μπλε Πολυκατοικία της πλατείας Εξαρχείων, που ονομάστηκε έτσι λόγω του εξωτερικού της χρωματισμού και διακόσμου που είχε αναλάβει ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς, αποτελεί κτίριο-σταθμό για τον νεοελληνικό μοντερνισμό. Αποτέλεσε μία από τις πρώτες πολυκατοικίες της Αθήνας, διά χειρός Κυριάκου Παναγιωτάκου, ο οποίος πρωτοπόρησε δημιουργώντας δύο χωριστές πολυκατοικίες σε ένα κτίριο, με ένα κοινό για όλους εντευκτήριο στην οροφή. Στο κτίριο στεγάστηκε η αντικατασκοπική οργάνωση «Μίδας», αργότερα μπήκε στο στόχαστρο του ΕΛΑΣ με τρεις απόπειρες ανατίναξης κατά τα Δεκεμβριανά, ενώ στα διαμερίσματά του έχουν μείνει μεταξύ άλλων οι Σοφία Βέμπο, Δημήτρης Χορν, Αλέξης Μινωτής, Κατίνα Παξινού, Δημήτρης Μυράτ και Φρέντι Γερμανός.
Το «σινεμά της Κατοχής»
Μέγαρο Βούρου λέγεται το πολύπαθο κτίριο που μέχρι πριν από λίγα χρόνια στέγαζε τους κινηματογράφους Αττικόν και Απόλλων. Σχεδιάστηκε από τον Τσίλλερ – μάλιστα χαρακτηρίστηκε από τον Τύπο της εποχής ως ένα από τα πιο όμορφα δημιουργήματά του στην Αθήνα – για λογαριασμό του επιχειρηματία Βούρου. Το κτίριο συνδύαζε νεοκλασικά, εκλεκτικιστικά και νεομπαρόκ στοιχεία, με πυργοειδής γωνίες και αρχοντική διακόσμηση. Στις αρχές του περασμένου αιώνα, εδώ στεγάστηκε το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, με πολλά μαγαζάκια τριγύρω του. Το μακρινό 1910, το κτίριο μετατράπηκε για πρώτη φορά σε κινηματογράφο, ενώ στην Κατοχή, οι Γερμανοί το μετονόμασαν από Αττικόν σε SoldatenKino Victoria, μετατρέποντάς το σε σινεμά για τους γερμανούς στρατιώτες. Δυστυχώς, το 2012, μετά από επεισόδια στο αθηναϊκό κέντρο, το κτίριο τυλίχτηκε στις φλόγες και παραμένει έκτοτε αφημένο στην τύχη του.
Η πρώτη βασιλική κατοικία της Ελλάδας
Στην ίδια περίπου γειτονιά, ο ίδιος χιώτης επιχειρηματίας, Σταμάτης Βούρος, έχτισε και την αρχοντική κατοικία του. Το κτίριο της πλατείας Κλαυθμώνος που σήμερα στεγάζει το Μουσείο της Πόλης των Αθηνών ήταν από τα πρώτα που χτίστηκαν στην πόλη μετεπαναστατικά, την δεκαετία του 1830, καθώς τότε αποφασίστηκε η διάνοιξη της οδού Σταδίου. Όταν ο βασιλιάς Όθωνας παντρεύτηκε την Αμαλία και ήρθαν μαζί στην Αθήνα, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει αυτό το κτίριο για προσωρινή κατοικία του, μέχρι να χτιστούν τα Ανάκτορα. Εδώ η Αμαλία οργάνωνε ευρωπαϊκές γιορτές με χορούς – μάλιστα στην αυλή του μπιστρό που θα βρείτε σήμερα στο κτίσμα, υπάρχει ακόμα ο φοίνικας που φύτεψε η ίδια.
Το Μεταξουργείο που θα γινόταν παλάτι
Την μακρινή δεκαετία του 1830, με τον Όθωνα άρτι αφιχθέντα, έπρεπε να αποφασιστεί πού θα χτιστούν τα ανάκτορά του. Η πρώτη σκέψη ήταν να τοποθετηθούν στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το Μεταξουργείο. Γι’ αυτό και ο φαναριώτης επιχειρηματίας Γεώργιος Καντακουζηνός σκέφτηκε πως η γειτονιά θα γίνει το «σημείο μηδέν» της πόλης και έσπευσε να αγοράσει οικόπεδο όπου θα έχτιζε την οικία του αλλά και εμπορικό κέντρο. Ωστόσο, ο Όθωνας αποφάσισε τελικά να χτιστούν τα ανάκτορα στην περιοχή του σημερινού Συντάγματος, και τα σχέδια του Καντακουζηνού ναυάγησαν. Του έμειναν όμως τα κτίρια που πρόλαβε να χτίσει: Αυτά έγιναν αρχικά ξενώνας για τους ευρωπαίους επισκέπτες της Αθήνας και αργότερα εργοστάσιο μεταξιού, που λειτούργησε ως το 1875. Στη συνέχεια έγινε «Νοσοκομείο Χολεριώντων», ενώ αργότερα πέρασε στον δήμο Αθηναίων, στα χέρια του οποίου σήμερα λειτουργεί ως Δημοτική Πινακοθήκη.
Τα κρατητήρια της Kommandatur στην Κοραή
Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Εθνική Ασφαλιστική Εταρία αγόρασε την οικία Rossels στο 4 της οδού Κοραή στη σημερινή «γειτονιά» του σταθμού του μετρό «Πανεπιστήμιο». Λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι αρχιτέκτονες Λυκούδης, Αξελός και Κριεζής ανέλαβαν να χτίσουν το κτίριο όπως το ξέρουμε σήμερα. Όταν όμως τα γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1941, επίταξαν το κτίριο, έδωσαν προθεσμία μίας ημέρας για την εγκατάλειψή του, τοποθέτησαν στην κορυφή του Μεγάρου την σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό και εγκατέστησαν εδώ διάφορες υπηρεσίες της Kommandatur. Στα δύο υπόγεια, που είχαν χαρακτήρα αντιαεροπορικών καταφυγίων, εγκατέστησαν τις φυλακές τους, όπου κρατήθηκαν έλληνες αντιστασιακοί, αλλά και γερμανοί ή ιταλοί αντιφασίστες, μέχρι και παιδιά 14 ετών για ασήμαντα παραπτώματα. Στους τοίχους του υπογείου υπάρχουν ακόμα χαραγμένες λέξεις, ονόματα και σχέδια των κρατουμένων, που αποτελούν σημάσια ιστορικής μνήμης. Έξω, στον δρόμο, η Εθνική Ασφαλιστική μοίραζε καθημερινά συσσίτιο σε 150 ανθρώπους. Μετά την απελευθέρωση, και ενώ η Εθνική Ασφαλιστική ετοιμαζόταν να επανεγκατασταθεί στο κτίριο, αυτό επιτάχθηκε από το ΕΑΜ. Αργότερα, η εταιρία ανέλαβε να επισκευάσει τις φθορές από τις επιτάξεις, ενώ σήμερα λειτουργεί εδώ μεταξύ άλλων και ο Χώρος Ιστορικής Μνήμης, «Κοραή 4».
Το… τέταρτο κτίριο της αθηναϊκής τριλογίας
Στην Αθήνα των μέσων του 19ου αιώνα, μεγάλο πρόβλημα της πόλης ήταν ο «κουρνιαχτός», η σκόνη από τους χωματόδρομους που προκαλούσε έντονα οφθαλμολογικής φύσης προβλήματα στους κατοίκους. Γι’ αυτό και αποφασίστηκε να χτιστεί Οφθαλμιατρείο το 1847, ένα από τα παλαιότερα νοσηλευτικά ιδρύματα της Ευρώπης. Θεμελιώθηκε στα τότε όρια της πόλης, στη σημερινή οδό Πανεπιστημίου, σε νεοκλασικά σχέδια του Θεόφιλου Χάνσεν. Ωστόσο, λόγω έλλειψης πόρων, οι εργασίες σταμάτησαν. Αργότερα, το έργο συνέχισαν άλλοι αρχιτέκτονες, που πρόσθεσαν βυζαντινότροπα στοιχεία, επιπλέον όροφο και βοηθητικά κτίσματα. Λόγω της θέσης του, το Οφθαλμιατρείο θεωρείται σαν… προέκταση της Αθηναϊκής Τριλογίας (Πανεπιστημίου, Ακαδημίας και Βιβλιοθήκης) δίπλα του. Το κτίριο διαθέτει επίσης μία από τις παλαιότερες βιβλιοθήκες της χώρας, ενώ φυλάσσει και έργα τέχνης, ιστορικά έγγραφα και ιατρικά όργανα.
Το… πιλοποιείο του πολιτισμού
Στις παρυφές του Θησείου βρίσκεται το Πολιτιστικό Κέντρο του δήμου Αθηναίων «Μελίνα», που κάποτε αποτελούσε το μεγαλύτερο εργοστάσιο καπέλων της Αθήνας, το Πιλ Πουλ (Πιλοποιία Πουλόπουλου). Το εργαστάσιο χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, απασχολούσε εκατοντάδες εργάτες και τεχνίτες και ξεχώριζε για τα διαδοχικά νεοκλασικά κτίσματα που παρατάσσονταν γύρω από το κεντρικό προαύλιο. Το κτίριο εγκαταλείφθηκε τον 20ο αιώνα, δέχτηκε τις σφαίρες των Δεκεμβριανών, ενώ σήμερα θεωρείται σημαντικό σημείο πολιτισμικής αναφοράς καθώς και αξιόλογο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής.
(φωτό πάνω)
Είναι το αρχοντικό των Μπενιζέλων και βρίσκεται στην Πλάκα, στο 96 της οδού Αδριανού. Χτίστηκε πιθανότητα το πρώτο μισό του 18ου αιώνα και αποτελεί το τελευταίο σωζόμενο κονάκι της πόλης, δείγμα δηλαδή προεπαναστατικών αρχοντικών. Είναι διώροφο, με το χαρακτηριστικό χαγιάτι, αυλή με πηγάδι και πίσω αυλή με ελαιοτριβείο. Πριν «μεταμορφωθεί» στο αρχοντικό που βλέπουμε σήμερα, αποτελούταν από δύο λιθόχτιστα σπίτια, όπου κατοικούσε η οικογένεια της Αγίας Φιλοθέης από τον 16ο αιώνα – υπήρξε κι εκείνη γόνος της οικογένειας Μπενιζέλου.
Η «πρώτη πολυκατοικία» της πόλης
Η περίφημη Μπλε Πολυκατοικία της πλατείας Εξαρχείων, που ονομάστηκε έτσι λόγω του εξωτερικού της χρωματισμού και διακόσμου που είχε αναλάβει ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς, αποτελεί κτίριο-σταθμό για τον νεοελληνικό μοντερνισμό. Αποτέλεσε μία από τις πρώτες πολυκατοικίες της Αθήνας, διά χειρός Κυριάκου Παναγιωτάκου, ο οποίος πρωτοπόρησε δημιουργώντας δύο χωριστές πολυκατοικίες σε ένα κτίριο, με ένα κοινό για όλους εντευκτήριο στην οροφή. Στο κτίριο στεγάστηκε η αντικατασκοπική οργάνωση «Μίδας», αργότερα μπήκε στο στόχαστρο του ΕΛΑΣ με τρεις απόπειρες ανατίναξης κατά τα Δεκεμβριανά, ενώ στα διαμερίσματά του έχουν μείνει μεταξύ άλλων οι Σοφία Βέμπο, Δημήτρης Χορν, Αλέξης Μινωτής, Κατίνα Παξινού, Δημήτρης Μυράτ και Φρέντι Γερμανός.
Το «σινεμά της Κατοχής»
Μέγαρο Βούρου λέγεται το πολύπαθο κτίριο που μέχρι πριν από λίγα χρόνια στέγαζε τους κινηματογράφους Αττικόν και Απόλλων. Σχεδιάστηκε από τον Τσίλλερ – μάλιστα χαρακτηρίστηκε από τον Τύπο της εποχής ως ένα από τα πιο όμορφα δημιουργήματά του στην Αθήνα – για λογαριασμό του επιχειρηματία Βούρου. Το κτίριο συνδύαζε νεοκλασικά, εκλεκτικιστικά και νεομπαρόκ στοιχεία, με πυργοειδής γωνίες και αρχοντική διακόσμηση. Στις αρχές του περασμένου αιώνα, εδώ στεγάστηκε το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, με πολλά μαγαζάκια τριγύρω του. Το μακρινό 1910, το κτίριο μετατράπηκε για πρώτη φορά σε κινηματογράφο, ενώ στην Κατοχή, οι Γερμανοί το μετονόμασαν από Αττικόν σε SoldatenKino Victoria, μετατρέποντάς το σε σινεμά για τους γερμανούς στρατιώτες. Δυστυχώς, το 2012, μετά από επεισόδια στο αθηναϊκό κέντρο, το κτίριο τυλίχτηκε στις φλόγες και παραμένει έκτοτε αφημένο στην τύχη του.
Η πρώτη βασιλική κατοικία της Ελλάδας
Στην ίδια περίπου γειτονιά, ο ίδιος χιώτης επιχειρηματίας, Σταμάτης Βούρος, έχτισε και την αρχοντική κατοικία του. Το κτίριο της πλατείας Κλαυθμώνος που σήμερα στεγάζει το Μουσείο της Πόλης των Αθηνών ήταν από τα πρώτα που χτίστηκαν στην πόλη μετεπαναστατικά, την δεκαετία του 1830, καθώς τότε αποφασίστηκε η διάνοιξη της οδού Σταδίου. Όταν ο βασιλιάς Όθωνας παντρεύτηκε την Αμαλία και ήρθαν μαζί στην Αθήνα, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει αυτό το κτίριο για προσωρινή κατοικία του, μέχρι να χτιστούν τα Ανάκτορα. Εδώ η Αμαλία οργάνωνε ευρωπαϊκές γιορτές με χορούς – μάλιστα στην αυλή του μπιστρό που θα βρείτε σήμερα στο κτίσμα, υπάρχει ακόμα ο φοίνικας που φύτεψε η ίδια.
Το Μεταξουργείο που θα γινόταν παλάτι
Την μακρινή δεκαετία του 1830, με τον Όθωνα άρτι αφιχθέντα, έπρεπε να αποφασιστεί πού θα χτιστούν τα ανάκτορά του. Η πρώτη σκέψη ήταν να τοποθετηθούν στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το Μεταξουργείο. Γι’ αυτό και ο φαναριώτης επιχειρηματίας Γεώργιος Καντακουζηνός σκέφτηκε πως η γειτονιά θα γίνει το «σημείο μηδέν» της πόλης και έσπευσε να αγοράσει οικόπεδο όπου θα έχτιζε την οικία του αλλά και εμπορικό κέντρο. Ωστόσο, ο Όθωνας αποφάσισε τελικά να χτιστούν τα ανάκτορα στην περιοχή του σημερινού Συντάγματος, και τα σχέδια του Καντακουζηνού ναυάγησαν. Του έμειναν όμως τα κτίρια που πρόλαβε να χτίσει: Αυτά έγιναν αρχικά ξενώνας για τους ευρωπαίους επισκέπτες της Αθήνας και αργότερα εργοστάσιο μεταξιού, που λειτούργησε ως το 1875. Στη συνέχεια έγινε «Νοσοκομείο Χολεριώντων», ενώ αργότερα πέρασε στον δήμο Αθηναίων, στα χέρια του οποίου σήμερα λειτουργεί ως Δημοτική Πινακοθήκη.
Τα κρατητήρια της Kommandatur στην Κοραή
Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Εθνική Ασφαλιστική Εταρία αγόρασε την οικία Rossels στο 4 της οδού Κοραή στη σημερινή «γειτονιά» του σταθμού του μετρό «Πανεπιστήμιο». Λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι αρχιτέκτονες Λυκούδης, Αξελός και Κριεζής ανέλαβαν να χτίσουν το κτίριο όπως το ξέρουμε σήμερα. Όταν όμως τα γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1941, επίταξαν το κτίριο, έδωσαν προθεσμία μίας ημέρας για την εγκατάλειψή του, τοποθέτησαν στην κορυφή του Μεγάρου την σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό και εγκατέστησαν εδώ διάφορες υπηρεσίες της Kommandatur. Στα δύο υπόγεια, που είχαν χαρακτήρα αντιαεροπορικών καταφυγίων, εγκατέστησαν τις φυλακές τους, όπου κρατήθηκαν έλληνες αντιστασιακοί, αλλά και γερμανοί ή ιταλοί αντιφασίστες, μέχρι και παιδιά 14 ετών για ασήμαντα παραπτώματα. Στους τοίχους του υπογείου υπάρχουν ακόμα χαραγμένες λέξεις, ονόματα και σχέδια των κρατουμένων, που αποτελούν σημάσια ιστορικής μνήμης. Έξω, στον δρόμο, η Εθνική Ασφαλιστική μοίραζε καθημερινά συσσίτιο σε 150 ανθρώπους. Μετά την απελευθέρωση, και ενώ η Εθνική Ασφαλιστική ετοιμαζόταν να επανεγκατασταθεί στο κτίριο, αυτό επιτάχθηκε από το ΕΑΜ. Αργότερα, η εταιρία ανέλαβε να επισκευάσει τις φθορές από τις επιτάξεις, ενώ σήμερα λειτουργεί εδώ μεταξύ άλλων και ο Χώρος Ιστορικής Μνήμης, «Κοραή 4».
Το… τέταρτο κτίριο της αθηναϊκής τριλογίας
Στην Αθήνα των μέσων του 19ου αιώνα, μεγάλο πρόβλημα της πόλης ήταν ο «κουρνιαχτός», η σκόνη από τους χωματόδρομους που προκαλούσε έντονα οφθαλμολογικής φύσης προβλήματα στους κατοίκους. Γι’ αυτό και αποφασίστηκε να χτιστεί Οφθαλμιατρείο το 1847, ένα από τα παλαιότερα νοσηλευτικά ιδρύματα της Ευρώπης. Θεμελιώθηκε στα τότε όρια της πόλης, στη σημερινή οδό Πανεπιστημίου, σε νεοκλασικά σχέδια του Θεόφιλου Χάνσεν. Ωστόσο, λόγω έλλειψης πόρων, οι εργασίες σταμάτησαν. Αργότερα, το έργο συνέχισαν άλλοι αρχιτέκτονες, που πρόσθεσαν βυζαντινότροπα στοιχεία, επιπλέον όροφο και βοηθητικά κτίσματα. Λόγω της θέσης του, το Οφθαλμιατρείο θεωρείται σαν… προέκταση της Αθηναϊκής Τριλογίας (Πανεπιστημίου, Ακαδημίας και Βιβλιοθήκης) δίπλα του. Το κτίριο διαθέτει επίσης μία από τις παλαιότερες βιβλιοθήκες της χώρας, ενώ φυλάσσει και έργα τέχνης, ιστορικά έγγραφα και ιατρικά όργανα.
Το… πιλοποιείο του πολιτισμού
.jpg)
Στις παρυφές του Θησείου βρίσκεται το Πολιτιστικό Κέντρο του δήμου Αθηναίων «Μελίνα», που κάποτε αποτελούσε το μεγαλύτερο εργοστάσιο καπέλων της Αθήνας, το Πιλ Πουλ (Πιλοποιία Πουλόπουλου). Το εργαστάσιο χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, απασχολούσε εκατοντάδες εργάτες και τεχνίτες και ξεχώριζε για τα διαδοχικά νεοκλασικά κτίσματα που παρατάσσονταν γύρω από το κεντρικό προαύλιο. Το κτίριο εγκαταλείφθηκε τον 20ο αιώνα, δέχτηκε τις σφαίρες των Δεκεμβριανών, ενώ σήμερα θεωρείται σημαντικό σημείο πολιτισμικής αναφοράς καθώς και αξιόλογο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής.
