10 παράξενες θεωρίες που εξηγούν τον κόσμο… αλλιώς
Γνωρίστε 10 θεωρίες που ερμηνεύουν την πραγματικότητα με ιδιαίτερο τρόπο και φιλοδοξούν να αλλάξουν το πώς την αντιλαμβάνεστε.
Υπάρχουν τα αντικείμενα γύρω μας όταν δεν τα βλέπουμε; Πώς ξέρουμε πως η ζωή μας δεν είναι απλώς ένα όνειρο; Μήπως το παρελθόν και το μέλλον είναι απλώς ανύπαρκτα; Ερωτήματα όπως τα παραπάνω προκαλούν ενδιαφέρουσες συζητήσεις, διεγείρουν την σκέψη επιστημόνων και φιλοσόφων και μπορούν να αποκτήσουν την μορφή ολοκληρωμένων θεωριών που φιλοδοξούν να σας προβληματίσουν και να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεστε τον κόσμο. Όπως οι παρακάτω:
*Η νέα εποχή των παγετώνων
Πρόκειται για θεωρία που προβλέπει την τελική κατάσταση στην οποία θα περιέλθει το σύμπαν. Σύμφωνα με αυτή, ο κόσμος μας δεν έχει απεριόριστα αποθέματα ενέργειας, και όταν αυτά εξαντληθούν, το σύμπαν θα περιέλθει σε μια «παγωμένη» μορφή. Η θερμότητα που παράγεται από την κίνηση κάθε μορίου στον κόσμο θα αρχίσει να μειώνεται και τελικά, κάποια μέρα, όλα θα σταματήσουν.
*Αυτοκρατία
Η αυτοκρατία είναι μια φιλοσοφική θεωρία που υποστηρίζει πως τίποτα άλλο δεν υπάρχει παρά η ατομική συναίσθηση της ύπαρξης του καθενός για τον εαυτό του. Μπορεί να μοιάζει τρελό να αποδεχθούμε πως τίποτα δεν είναι υπαρκτό γύρω μας, παρά μόνο το μυαλό μας που φαντάζεται όλα τα υπόλοιπα, αλλά αν το καλοσκεφτείτε, είναι πρακτικά αδύνατο να επαληθεύσετε την ύπαρξή τους. Όπως δηλαδή τα όνειρα που βλέπουμε δεν είναι παρά έργα του μυαλού μας – κάτι που δεν γνωρίζουμε όσο τα βλέπουμε – έτσι όλη η ζωή μας θα μπορούσε να είναι ένα όνειρο, που απλώς ακόμη δεν ξέρουμε ότι είναι τέτοιο.
Παρόμοια φιλοσοφική θεωρία είναι και αυτή του Ιδεαλισμού, ο πατέρας της οποίας, George Berkeley, περιέγραψε το περιεχόμενό της ως εξής: Όλα υπάρχουν σαν ιδέα στο μυαλό κάποιου. Επίσης, το ίδιο σκεπτικό προσπάθησε να αποδείξει και το περίφημο θεωρητικό πείραμα του «εγκέφαλου σε μια γυάλα» (σύγχρονη εκδοχή του «δαιμονικού προβλήματος» του Καρτέσιου). Το ερώτημα που θέτει είναι το εξής: Έστω ότι δεν είσαι παρά ένας εγκέφαλος σε μια γυάλα, και σε μελετούν τρελοί επιστήμονες, οι οποίοι παρέχουν στον εγκέφαλο με μηχανικό τρόπο τα ίδια ακριβώς ερεθίσματα που θα λάμβανε και αν βρισκόταν μέσα σε ένα ανθρώπινο σώμα. Δεν θα προκαλούταν η ίδια ακριβώς αίσθηση ζωής και καθημερινότητας όπως και τώρα; Επομένως, πώς μπορεί κανείς να είναι σίγουρος ότι δεν είναι παρά ένας εγκέφαλος σε μια γυάλα;
*Οι ιδέες του Πλάτωνα
Ο μεγάλος έλληνας φιλόσοφος πίστευε πως πέρα από τον αισθητό κόσμο, υπάρχει ένας κόσμος τέλειων μορφών, και πως τα αντικείμενα γύρω μας είναι απλώς «σκιές», απεικάσματα αυτών των τέλειων ιδεών. Υποστήριζε επίσης πως μόνο με την μελέτη της φιλοσοφίας αυξάνουμε τις πιθανότητες να μπορέσουμε να πάρουμε «κλεφτές ματιές» των πραγμάτων στην αληθινή τους μορφή.
*Παροντισμός
Η συμβατική θεώρηση του χρόνου προϋποθέτει τον διαχωρισμό του σε τρία επίπεδα: Παρελθόν, παρόν και μέλλον. Ωστόσο, η θεωρία που ονομάστηκε «presentism» πιστεύει μόνο σε ένα από αυτά: Το παρόν. Υποστηρίζει λοιπόν πως το παρελθόν και το μέλλον είναι απλώς φανταστικές έννοιες, αφού μόνο το παρόν υπάρχει την εκάστοτε στιγμή. Μόλις κλείσετε αυτό το δημοσίευμα, θα πάψει να υπάρχει – υποστηρίζουν οι θιασώτες της θεωρίας – μέχρι να το ξανανοίξετε. Το μέλλον από την άλλη δεν μπορεί να υπάρξει πριν καν συμβεί.
*Η θεωρία της αιωνιότητας
Το ακριβώς αντίθετο του «παροντισμού», η θεωρία που ονομάστηκε «eternalism» υποστηρίζει ότι η έννοια του χρόνου είναι πολυεπίπεδη. Όλα τα επίπεδά του συνυπάρχουν ταυτόχρονα, και εναπόκειται στην διάθεση και την σκοπιά του καθενός μας το πώς θα τον ορίσουμε.
*Τα παράλληλα σύμπαντα
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, τα παράλληλα σύμπαντα είναι κόσμοι παρόμοιοι με τον δικό μας, με μικρές ή μεγαλύτερες διαφορές από αυτόν – ήτοι παράλληλα επίπεδα ύπαρξης όπου ο καθένας μπορεί να έχει έναν διαφορετικό ρόλο ή να ζει μια διαφορετική ζωή, ακριβώς επειδή οι πιθανότητες να έχουν συμβεί τα ίδια περιστατικά, όπως για παράδειγμα η γνωριμία των γονιών μας, είναι μηδαμινές.
*Ο ρεαλισμός της μυθοπλασίας
Κάποιοι που προφανώς αγαπούν πολύ τους ήρωες της μυθοπλασίας φρόντισαν να θέσουν στην ανθρωπότητα το εξής ερώτημα που επεκτείνει την παραπάνω θεωρία: Μήπως τελικά οι ήρωες όπως ο Superman, ο Harry Potter, ο Batman κ.ο.κ. υπάρχουν όντως σε κάποια παράλληλη πραγματικότητα, στην οποία οι περιστάσεις ήταν οι κατάλληλες ώστε αντί να γίνουν «χάρτινα» κατασκευάσματα, έχουν αποκτήσει κανονική ζωή; Μπορεί να μοιάζει η λιγότερο «επιστημονική» θεωρία, αλλά σίγουρα παράγει τα πιο ενδιαφέροντα σενάρια.
*Ο «φαινομενισμός»
Τι συμβαίνει στα αντικείμενα όταν… δεν τα κοιτάζουμε; Οι επιστήμονες έχουν μελετήσει το συγκεκριμένο ζήτημα και η απάντηση είναι απλή: Εξαφανίζονται. Εντάξει, όχι με την κυριολεκτική έννοια, αλλά με το σκεπτικό της αλληλεπίδρασης: Όταν δεν έχει κανείς αισθητικά ερεθίσματα από ένα αντικείμενο, πώς ξέρουμε ότι αυτό συνεχίζει να υπάρχει; Άλλωστε, όπως και να έχει, όλες οι ιδιότητες των αντικειμένων όπως τα αντιλαμβανόμαστε, σχετίζονται με την υποκειμενική μας κρίση και μόνο: Το βιβλίο είναι κόκκινο, γιατί έτσι ονομάσαμε εμείς το αποτέλεσμα των ακτινών που εκπέμπει, σύμφωνα με τον τρόπο που τις υποδέχεται το οπτικό μας νεύρο. Ο τοίχος είναι τραχύς, επειδή έτσι συμφωνήσαμε να κωδικοποιήσουμε το ερέθισμα που μας μεταφέρει η αφή. Αν είχαμε διαφορετικά όργανα όρασης και αφής, πώς ξέρουμε πως τα αντικείμενα δεν θα μας έμοιαζαν διαφορετικά;
Επιμέλεια: Γιώργος Κόκουβας
*Η νέα εποχή των παγετώνων
Πρόκειται για θεωρία που προβλέπει την τελική κατάσταση στην οποία θα περιέλθει το σύμπαν. Σύμφωνα με αυτή, ο κόσμος μας δεν έχει απεριόριστα αποθέματα ενέργειας, και όταν αυτά εξαντληθούν, το σύμπαν θα περιέλθει σε μια «παγωμένη» μορφή. Η θερμότητα που παράγεται από την κίνηση κάθε μορίου στον κόσμο θα αρχίσει να μειώνεται και τελικά, κάποια μέρα, όλα θα σταματήσουν.
*Αυτοκρατία Η αυτοκρατία είναι μια φιλοσοφική θεωρία που υποστηρίζει πως τίποτα άλλο δεν υπάρχει παρά η ατομική συναίσθηση της ύπαρξης του καθενός για τον εαυτό του. Μπορεί να μοιάζει τρελό να αποδεχθούμε πως τίποτα δεν είναι υπαρκτό γύρω μας, παρά μόνο το μυαλό μας που φαντάζεται όλα τα υπόλοιπα, αλλά αν το καλοσκεφτείτε, είναι πρακτικά αδύνατο να επαληθεύσετε την ύπαρξή τους. Όπως δηλαδή τα όνειρα που βλέπουμε δεν είναι παρά έργα του μυαλού μας – κάτι που δεν γνωρίζουμε όσο τα βλέπουμε – έτσι όλη η ζωή μας θα μπορούσε να είναι ένα όνειρο, που απλώς ακόμη δεν ξέρουμε ότι είναι τέτοιο.
Παρόμοια φιλοσοφική θεωρία είναι και αυτή του Ιδεαλισμού, ο πατέρας της οποίας, George Berkeley, περιέγραψε το περιεχόμενό της ως εξής: Όλα υπάρχουν σαν ιδέα στο μυαλό κάποιου. Επίσης, το ίδιο σκεπτικό προσπάθησε να αποδείξει και το περίφημο θεωρητικό πείραμα του «εγκέφαλου σε μια γυάλα» (σύγχρονη εκδοχή του «δαιμονικού προβλήματος» του Καρτέσιου). Το ερώτημα που θέτει είναι το εξής: Έστω ότι δεν είσαι παρά ένας εγκέφαλος σε μια γυάλα, και σε μελετούν τρελοί επιστήμονες, οι οποίοι παρέχουν στον εγκέφαλο με μηχανικό τρόπο τα ίδια ακριβώς ερεθίσματα που θα λάμβανε και αν βρισκόταν μέσα σε ένα ανθρώπινο σώμα. Δεν θα προκαλούταν η ίδια ακριβώς αίσθηση ζωής και καθημερινότητας όπως και τώρα; Επομένως, πώς μπορεί κανείς να είναι σίγουρος ότι δεν είναι παρά ένας εγκέφαλος σε μια γυάλα;
*Οι ιδέες του Πλάτωνα
Ο μεγάλος έλληνας φιλόσοφος πίστευε πως πέρα από τον αισθητό κόσμο, υπάρχει ένας κόσμος τέλειων μορφών, και πως τα αντικείμενα γύρω μας είναι απλώς «σκιές», απεικάσματα αυτών των τέλειων ιδεών. Υποστήριζε επίσης πως μόνο με την μελέτη της φιλοσοφίας αυξάνουμε τις πιθανότητες να μπορέσουμε να πάρουμε «κλεφτές ματιές» των πραγμάτων στην αληθινή τους μορφή.
*Παροντισμός Η συμβατική θεώρηση του χρόνου προϋποθέτει τον διαχωρισμό του σε τρία επίπεδα: Παρελθόν, παρόν και μέλλον. Ωστόσο, η θεωρία που ονομάστηκε «presentism» πιστεύει μόνο σε ένα από αυτά: Το παρόν. Υποστηρίζει λοιπόν πως το παρελθόν και το μέλλον είναι απλώς φανταστικές έννοιες, αφού μόνο το παρόν υπάρχει την εκάστοτε στιγμή. Μόλις κλείσετε αυτό το δημοσίευμα, θα πάψει να υπάρχει – υποστηρίζουν οι θιασώτες της θεωρίας – μέχρι να το ξανανοίξετε. Το μέλλον από την άλλη δεν μπορεί να υπάρξει πριν καν συμβεί.
*Η θεωρία της αιωνιότητας
Το ακριβώς αντίθετο του «παροντισμού», η θεωρία που ονομάστηκε «eternalism» υποστηρίζει ότι η έννοια του χρόνου είναι πολυεπίπεδη. Όλα τα επίπεδά του συνυπάρχουν ταυτόχρονα, και εναπόκειται στην διάθεση και την σκοπιά του καθενός μας το πώς θα τον ορίσουμε.
*Τα παράλληλα σύμπαντα Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, τα παράλληλα σύμπαντα είναι κόσμοι παρόμοιοι με τον δικό μας, με μικρές ή μεγαλύτερες διαφορές από αυτόν – ήτοι παράλληλα επίπεδα ύπαρξης όπου ο καθένας μπορεί να έχει έναν διαφορετικό ρόλο ή να ζει μια διαφορετική ζωή, ακριβώς επειδή οι πιθανότητες να έχουν συμβεί τα ίδια περιστατικά, όπως για παράδειγμα η γνωριμία των γονιών μας, είναι μηδαμινές.
*Ο ρεαλισμός της μυθοπλασίας
Κάποιοι που προφανώς αγαπούν πολύ τους ήρωες της μυθοπλασίας φρόντισαν να θέσουν στην ανθρωπότητα το εξής ερώτημα που επεκτείνει την παραπάνω θεωρία: Μήπως τελικά οι ήρωες όπως ο Superman, ο Harry Potter, ο Batman κ.ο.κ. υπάρχουν όντως σε κάποια παράλληλη πραγματικότητα, στην οποία οι περιστάσεις ήταν οι κατάλληλες ώστε αντί να γίνουν «χάρτινα» κατασκευάσματα, έχουν αποκτήσει κανονική ζωή; Μπορεί να μοιάζει η λιγότερο «επιστημονική» θεωρία, αλλά σίγουρα παράγει τα πιο ενδιαφέροντα σενάρια.
*Ο «φαινομενισμός» Τι συμβαίνει στα αντικείμενα όταν… δεν τα κοιτάζουμε; Οι επιστήμονες έχουν μελετήσει το συγκεκριμένο ζήτημα και η απάντηση είναι απλή: Εξαφανίζονται. Εντάξει, όχι με την κυριολεκτική έννοια, αλλά με το σκεπτικό της αλληλεπίδρασης: Όταν δεν έχει κανείς αισθητικά ερεθίσματα από ένα αντικείμενο, πώς ξέρουμε ότι αυτό συνεχίζει να υπάρχει; Άλλωστε, όπως και να έχει, όλες οι ιδιότητες των αντικειμένων όπως τα αντιλαμβανόμαστε, σχετίζονται με την υποκειμενική μας κρίση και μόνο: Το βιβλίο είναι κόκκινο, γιατί έτσι ονομάσαμε εμείς το αποτέλεσμα των ακτινών που εκπέμπει, σύμφωνα με τον τρόπο που τις υποδέχεται το οπτικό μας νεύρο. Ο τοίχος είναι τραχύς, επειδή έτσι συμφωνήσαμε να κωδικοποιήσουμε το ερέθισμα που μας μεταφέρει η αφή. Αν είχαμε διαφορετικά όργανα όρασης και αφής, πώς ξέρουμε πως τα αντικείμενα δεν θα μας έμοιαζαν διαφορετικά;
Επιμέλεια: Γιώργος Κόκουβας
