Ξένες λέξεις στην ελληνική: «Paapush» από το «hospitium» σου

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Σπίτι, παπούτσι, σερβίρω, κοπέλα, γιλέκο, γιαούρτι, ζόρι, λάστιχο. Λέξεις που χρησιμοποιούμε συχνά πυκνά στην καθομιλουμένη και που κατά πάσα πιθανότητα θεωρούμε 100% ελληνικές, αποτελούν στη πραγματικότητα «δάνεια» από αντίστοιχες ξένες γλώσσες. Ο δανεισμός αυτός δεν είναι κάτι που προέκυψε τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά έχει τις… ρίζες του πολλά χρόνια πίσω σε λέξεις προελληνικές που «γεννήθηκαν» από Σήμιτες. Ποιοι είναι όμως οι κύριοι λόγοι που οδήγησαν στους γλωσσικούς αυτούς «δανεισμούς»;

Αιτίες… δανεισμού

«Οι λόγοι είναι τόσο γλωσσολογικοί, όσο και ιστορικοί», λέει ο κ. Σωφρόνης Χατζησαββίδης, Καθηγητής Γλωσσολογίας στο Αριστοτέλιο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. «Όταν έρχεσαι σε επαφή με έναν λαό με άλλη γλώσσα ο οποίος έχει πολιτισμικά στοιχεία τα οποία δεν έχεις εσύ στη γλώσσα σου, δανείζεσαι αυτά τα στοιχεία. Για παράδειγμα έχουμε ένα σωρό λέξεις που προέρχονται κυρίως από την πληροφορική και τη σύγχρονη τεχνολογία, οι οποίες είναι αγγλικές», εξηγεί, «το ίδιο ισχύει και με την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τα Τούρκικα ήταν μια ισχυρή γλώσσα και τα πολιτισμικά της στοιχεία ‘ πέρασαν’ στην ελληνική».

Το ίδιο φαινόμενο βέβαια, συμβαίνει και αντίστροφα. Για παράδειγμα την εποχή της Αναγέννησης, οι Ευρωπαίοι χρησιμοποίησαν πολλές λέξεις από τους αρχαίους Έλληνες που οι ίδιοι δεν είχαν στο λεξιλόγιό τους, ενώ το ίδιο έκαναν και οι ιατροί τον 19ο αιώνα. «Όσον αφορά τους ιστορικούς λόγους, κάποιες γλώσσες είναι πολύ πιο δυνατές, πιο ισχυρές και πιο διαδεδομένες καθώς ιστορικά αυτοί οι λαοί είναι πιο δυνατοί. Έτσι έχουμε το φαινόμενο του «Γλωσσικού Ιμπεριαλισμού», και αυτές οι γλώσσες δανείζουν σε άλλες», καταλήγει ο κ. Χαζησαββίδης και παραθέτει ως παράδειγμα την περίοδο του Ιησού, όπου επικράτησε ο Γλωσσικός Ιμπεριαλισμός της ελληνικής γλώσσας.



«Η ελληνική δανείζεται σε όλες τις φάσεις της, όχι μόνο σήμερα», λέει ο κ. Σπύρος Μοσχονάς, Επίκουρος Καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Ως αξίωμα, όλες οι γλώσσες αλλάζουν κυρίως μέσω της μείξης τους και της επαφής τους με άλλες γλώσσες. Η ελληνική βέβαια, δανείζεται και από τα αρχαία ελληνικά. Επίσης, υπάρχουν λέξεις νεόπλαστες, οι οποίες όμως είναι φτιαγμένες σε αρχαϊκό πρότυπο. Λέξεις παρμένες από τα αρχαία ελληνικά, η σημασία των οποίων έχει αλλάξει, για παράδειγμα οι λέξεις ‘πυροσβέστης’, ‘ταχυδρομείο’, ‘λεωφορείο’, το ίδιο και η λέξη ‘δημοσιογράφος’. Όλες αυτές είναι λόγιες λέξεις, φτιαγμένες με αρχαϊκά πρότυπα», εξηγεί. Όσον αφορά τα είδη των «δανείων» αυτά είναι δύο. Υπάρχουν τα δάνεια τα οποία είναι απροσάρμοστα, όπως για παράδειγμα οι λέξεις «σκαμπώ» και «τρακτέρ» και τα μεταφραστικά, όπως η λέξη «ουρανοξύστης», η οποία αποτελεί στην ουσία μετάφραση του αγγλικού “skyscraper” και ο «υπολογιστής» (computer).

Τα «δάνεια» της καθημερινότητας

Ακολουθούν μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα λέξεων που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας, οι ρίζες των οποίων προέρχονται από ανατολικές και δυτικές γλώσσες.

Αραβικές: Αλχημεία, αλκοόλ, άλγεβρα, αλγόριθμος, ελιξίριο, ζάχαρη, λεμόνι, μαγαζί, σιρόπι, χημεία, παζάρι.

Περσικές: Αχούρι, ντιβάνι, αγγαρεία, μπόλικος, παπούτσι, τραχανάς, παράδεισος, καθώς και η φράση «τα μιλάει φαρσί», όπου Farsi (ή Parsi) είναι ουσιαστικά η περσική γλώσσα.

Αλβανικές: Καλαμπόκι, λουλούδι, κοκορέτσι, μπουκιά, σβέρκος, φλογέρα, φλοκάτη.

Τούρκικες: Αλάνι, γιλέκο, γιαούρτι, γλέντι, εργένης, ζόρι, καπάκι, κουβάς, καβγάς, νάζι, κέφι, μπαμπάς, καρπούζι, τσάντα, τζάμι, χάλι, φλιτζάνι και φράσεις όπως: βάζω στο χέρι ... (τουρκ. ele gec irmek), έρχεται στο κεφάλι μου ... (τουρκ. bas ιna gelior), πάτησε πόδι (τουρκ. ayak diredi), έμεινε στη μέση (τουρκ. yarιda kaldι), βρίσκω τον μπελά μου (τουρκ. bela sι bulmak).

Λατινικές: Κάγκελο, κελί, λαρδί, λουκάνικο, φάβα, μανουάλι, κάστρο, πρίγκιπας, κούπα, κανάτα, σκάλα, πόρτα, μαρούλι, μούστος, κώδικας, πένα, μεμβράνη.

Ιταλικές: Παντελόνι, φούστα, κάβος, μπαρκάρω, κουμαντάρω, σινιάλο, κουνιάδος, κουμπάρος, μαραγκός, πιλότος, μουστάρδα, καραμέλα, κομπόστα, κρέμα, πάστα, σαλάτα, κουφέτο, σαλάμι.

Γαλλικές: Ζακέτα, καμπαρντίνα, μαγιό, ταγέρ, καρό, γκαρνταρόμπα, δαντέλα, μακιγιάζ, μπλε, καφέ, ροζ, σαλόνι, κρέπα, αφίσα, μπαλάντα, ρεσιτάλ, ντοκιμαντέρ, σουξέ, πιόνι, φαβορί, τουρνουά, καλοριφέρ, κοντέρ, ρουλεμάν και εκφράσεις όπως: έλαβε χώρα (γαλ. a eu lieu ), κατά πάσα πιθανότητα (γαλ. selon toute probabilite ), πήρε διαστάσεις (γαλ. a pris des dimensions), παίρνω ενεργό μέρος (γαλ. prendre une part active).

Αγγλικές: Σερίφης, κάμερα, ραντάρ, τούνελ, πουλόβερ, μίνι, θρίλερ, κλόουν, σίριαλ, χόμπι, χιούμορ, εμπάργκο και φράσεις όπως: αγώνες καλής θελήσεως (goodwill games), φαινόμενο θερμοκηπίου (greenhouse effect), θέση-κλειδί (key position), πλύση εγκεφάλου (brain washing).

Τα γλωσσικά δάνεια από άλλες δυτικές γλώσσες είναι περιορισμένα. 'Ετσι, ανάμεσα στις λέξεις που δανείστηκε η ελληνική γλώσσα από τη γερμανική είναι το μάρκο, η μπίρα, το ντίζελ και το σνίτσελ, ενώ από την ισπανική οι λέξεις μαλαγάνα, καστανιέτες, παρέα, ταμπάκο και χούντα.