Οι ρεμπέτες τραγουδούν την κρίση
Η κρίση δεν είναι πρωτόγνωρη- τουλάχιστον όχι για τους ρεμπέτες. Μια κοινωνιολογική αναδρομή στο μπουζούκι της φτώχειας.
του Σπύρου Παπαθανασίου
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς εμβριθής μελετητής της κοινωνιολογίας για να κατανοήσει πως οι στίχοι του ρεμπέτικου τραγουδιού απηχούσαν, μεταξύ άλλων, σε όλες τις δεκαετίες της άνθισης του λαϊκού αυτού μουσικού είδους τα προβλήματα των κατώτερων τάξεων του πληθυσμού.
Η φτώχεια είχε πάντα την τιμήτική της στη ρεμπέτικη ανθολογία, αφού μία από τις παραγωγικότερες δεκαετίες του ρεμπέτικου, αυτή του 1925- 1935 συνέπεσε με την άφιξη της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα.
Παρά τις δυσκολίες ωστόσο των καιρών οι πρώτες προπολεμικές αναφορές στην ανέχεια διαπνέονται από καλή διάθεση, όπως, μεταξύ άλλων, μαρτυρά η συχνή χρήση της λέξης «φτωχαδάκι» αντί του βαρύνοντος «φτωχός».
Στη συνέχεια το κλίμα βάρυνε και τα τραγούδια το ακολούθησαν: Γράφει ο Ρούκουνας στο «η Κρίσις»:
Οι φόροι και τα κόμματα
φέραν αυτή την κρίση
που κάνανε τον άνθρωπο
να μη μπορεί να ζήσει.
Σαφέστατος και εξαιρετικά λακωνικός ο Κ. Ρούκουνας- το 1933 παρακαλώ-, εξηγεί τα αίτια μιας άλλης κρίσης (του 1929) που μοιάζει τόσο ίδια. Στην τωρινή κρίση κατάρρευσε το μοντέλο της μεταπολίτευσης που βασίστηκε στο τρίπτυχο «οικοδομή-δημόσιο-δανεισμός».
Κι όλο τη φτώχεια πολεμά
για να την ανικήσει
να βγάνει το ψωμάκι του
το σπίτι του να ζήσει.
Εδώ ο Ρούκουνας (φωτό) μιλά για την κοινωνική διάσταση του θέματος. Την περιθωριοποίηση μιας μεγάλης κοινωνικής ομάδας που συντελείται με τις ήδη δρομολογημένες εξελίξεις.
Την ίδια χρονιά, «Με τις τσέπες αδειανές» ο Γ. Κατσαρός φωτίζει το ρόλο των ξένων και δίνει το στίγμα της μετανάστευσης.
Τι θα κάνουμε βρε φίλοι στην κατάστασιν αυτήν
που χαμένοι πάμε όλοι εδώ στην Αμερικήν,
Όπου φτώχεια έχει πέσει και δεν βρίσκουμε δουλειά
και τα έξοδα δε βγαίνουν και τραβούμε συμφορά,
Με τα μούτρα κρεμασμένα με τις τσέπες αδειανές
περπατούμε μες στους δρόμους μα με σκέψες συλλογές,
Πως θυμάμαι τις ημέρες πού 'χαμε τα τάληρα
που ετρώγαμε μπριζόλες μα τώρα τρώμε λάχανα,
Που πηγαίναμε στους γάμους και φωνάζαμε ταξί
τώρα πάμε με τα πόδια έξω εις την εξοχή,
Με τα μούτρα κρεμασμένα με τις τσέπες αδειανές
περπατούμε μες στους δρόμους- αχ βρε Χούβερ τι μας έκανες!
Για το ίδιο γεγονός ο Μάρκος Βαμβακάρης στο «Συμφέρον» το 1954 τραγουδά:
Άμα δεν τα 'χεις δε μπορείς,
κανένας να στα δώσει,
κι αν θα σου δώσει μια φορά,
βαθειά θα σε πληγώσει.
(Το συμφέρον, Βαμβακάρης Μ. 1954)
Στο κοινωνικό σκέλος, το άνοιγμα της «ψαλίδας», τις κοινωνικές ανισότητες, τις περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο ο Γ. Παπαιωάννου το 1954 στο «Μεγάλο ψάρι»:
Δεν μπορείς να ζήσεις στη ζωή ετούτη
αν δεν έχεις πλάτες, αν δεν έχεις πλούτη
Το λέω με παράπονο πικρό
Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό.
Εύστοχος πάντα και ο Μάρκος ο Βαμβακάρης στο «Ψεύτικος είναι ο Ντουνιάς» το 1948 ο οποίος απαξιώνει το χρήμα, τους «έχοντες και κατέχοντες» και πιθανώς τους… πλούσιους δανειστές μας:
Όσοι έχουνε πολλά λεφτά
να ξέρα τι τα κάνουν
άραγε σαν ποθάνουνε
-ψεύτη ντουνιά-
μαζί τους θα τα πάρουν;
Ενδιαφέρον είναι πώς βλέπει ο ρεμπέτης την κοινωνία και την σήψη της στο τραγούδι «Τα λεφτά»:
Όταν είχα τα λεφτά
ήμουν ντερβισόπαιδο
τώρα τελειώσαμε
και με λες παλιόπαιδο
(Πετσάς Π., τραγ. Τζουανάκος Σ., Κυριαζής Ι., 1954).
Για το ίδιο θέμα ο Δ. Σέμψης, το 1937 διαπιστώνει με την σειρά του τα σημάδια σήψης του συστήματος και παράλληλα μπαίνει στην ουσία του προβλήματος την έλλειψη αξιοπιστίας – εμπιστοσύνης. Κρίση ίσον έλλειψη εμπιστοσύνης.
Όλος ο κόσμος τώρα δουλεύει μηχανές
κι αν κάνεις το κορόιδο σου κάνει πιο πολλές
Μην έχεις εμπιστοσύνη ούτε και σ' αδερφό
γιατί κι αυτός κρυφά σου σου θέλει το κακό.
[Η ψευτοφιλία (όλος ο κόσμος τώρα δουλεύει μηχανές), Σέμψης Δ., 1937]
Βέβαια είχε προηγηθεί το 1940 ο Μάρκος με το εξαιρετικό «Πορτοφόλι» που ουσιαστικά μιλά για την απόλυτη κυριαρχία του χρήματος.
Στον κόσμο τον σημερινό, αυτό το ξέρουν όλοι
η δύναμη στον άνθρωπο είναι το πορτοφόλι
η δύναμη στον άνθρωπο είναι το πορτοφόλι
στον κόσμο τον σημερινό, αυτό το ξέρουν όλοι
(Το Πορτοφόλι, Περιστέρης Σ., Πετροπουλέας, Βαμβακάρης Μ., 1940)
Για την κρίση μιλάνε και ο Τόλης και η Λίτσα Χάρμα στο «Ψάχνω να βρω σπιτάκι» (1950) με εναλλακτικό τίτλο «Το ενοικιοστάσιο»- αφού λόγω κρίσης όλα ήταν ακριβά.
Όλοι προσπαθούμε να ανακαλύψουμε τις έννοιες χρεοκοπία, ελλείμματα κλπ πίσω από αποκλειστικά, οικονομικές έννοιες. Ας δούμε και τις ανθρώπινες σχέσεις, τις κοινωνικές, τις σχέσεις πολίτη – κράτους, ανθρώπου - φύσης για να δούμε κατάματα την αλήθεια. Παρά τις δυσκολίες ο Μάρκος καταλήγει:
Αυτή την ψεύτικη ζωή
πρέπει να τη χαρούμε
πρέπει να τη γλεντήσουμε
όπως και να τη βρούμε
(Ψεύτικος είναι ο Ντουνιάς, Βαμβακάρης Μ., 1948).
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς εμβριθής μελετητής της κοινωνιολογίας για να κατανοήσει πως οι στίχοι του ρεμπέτικου τραγουδιού απηχούσαν, μεταξύ άλλων, σε όλες τις δεκαετίες της άνθισης του λαϊκού αυτού μουσικού είδους τα προβλήματα των κατώτερων τάξεων του πληθυσμού.
Η φτώχεια είχε πάντα την τιμήτική της στη ρεμπέτικη ανθολογία, αφού μία από τις παραγωγικότερες δεκαετίες του ρεμπέτικου, αυτή του 1925- 1935 συνέπεσε με την άφιξη της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα.
Παρά τις δυσκολίες ωστόσο των καιρών οι πρώτες προπολεμικές αναφορές στην ανέχεια διαπνέονται από καλή διάθεση, όπως, μεταξύ άλλων, μαρτυρά η συχνή χρήση της λέξης «φτωχαδάκι» αντί του βαρύνοντος «φτωχός».
Στη συνέχεια το κλίμα βάρυνε και τα τραγούδια το ακολούθησαν: Γράφει ο Ρούκουνας στο «η Κρίσις»:
Οι φόροι και τα κόμματα
φέραν αυτή την κρίση
που κάνανε τον άνθρωπο
να μη μπορεί να ζήσει.
Σαφέστατος και εξαιρετικά λακωνικός ο Κ. Ρούκουνας- το 1933 παρακαλώ-, εξηγεί τα αίτια μιας άλλης κρίσης (του 1929) που μοιάζει τόσο ίδια. Στην τωρινή κρίση κατάρρευσε το μοντέλο της μεταπολίτευσης που βασίστηκε στο τρίπτυχο «οικοδομή-δημόσιο-δανεισμός».
Κι όλο τη φτώχεια πολεμά
για να την ανικήσει
να βγάνει το ψωμάκι του
το σπίτι του να ζήσει.
Εδώ ο Ρούκουνας (φωτό) μιλά για την κοινωνική διάσταση του θέματος. Την περιθωριοποίηση μιας μεγάλης κοινωνικής ομάδας που συντελείται με τις ήδη δρομολογημένες εξελίξεις.
Την ίδια χρονιά, «Με τις τσέπες αδειανές» ο Γ. Κατσαρός φωτίζει το ρόλο των ξένων και δίνει το στίγμα της μετανάστευσης.
Τι θα κάνουμε βρε φίλοι στην κατάστασιν αυτήν
που χαμένοι πάμε όλοι εδώ στην Αμερικήν,
Όπου φτώχεια έχει πέσει και δεν βρίσκουμε δουλειά
και τα έξοδα δε βγαίνουν και τραβούμε συμφορά,
Με τα μούτρα κρεμασμένα με τις τσέπες αδειανές
περπατούμε μες στους δρόμους μα με σκέψες συλλογές,
Πως θυμάμαι τις ημέρες πού 'χαμε τα τάληρα
που ετρώγαμε μπριζόλες μα τώρα τρώμε λάχανα,
Που πηγαίναμε στους γάμους και φωνάζαμε ταξί
τώρα πάμε με τα πόδια έξω εις την εξοχή,
Με τα μούτρα κρεμασμένα με τις τσέπες αδειανές
περπατούμε μες στους δρόμους- αχ βρε Χούβερ τι μας έκανες!
Για το ίδιο γεγονός ο Μάρκος Βαμβακάρης στο «Συμφέρον» το 1954 τραγουδά:
Άμα δεν τα 'χεις δε μπορείς,
κανένας να στα δώσει,
κι αν θα σου δώσει μια φορά,
βαθειά θα σε πληγώσει.
(Το συμφέρον, Βαμβακάρης Μ. 1954)
Στο κοινωνικό σκέλος, το άνοιγμα της «ψαλίδας», τις κοινωνικές ανισότητες, τις περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο ο Γ. Παπαιωάννου το 1954 στο «Μεγάλο ψάρι»:
Δεν μπορείς να ζήσεις στη ζωή ετούτη
αν δεν έχεις πλάτες, αν δεν έχεις πλούτη
Το λέω με παράπονο πικρό
Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό.
Εύστοχος πάντα και ο Μάρκος ο Βαμβακάρης στο «Ψεύτικος είναι ο Ντουνιάς» το 1948 ο οποίος απαξιώνει το χρήμα, τους «έχοντες και κατέχοντες» και πιθανώς τους… πλούσιους δανειστές μας:
Όσοι έχουνε πολλά λεφτά
να ξέρα τι τα κάνουν
άραγε σαν ποθάνουνε
-ψεύτη ντουνιά-
μαζί τους θα τα πάρουν;
Ενδιαφέρον είναι πώς βλέπει ο ρεμπέτης την κοινωνία και την σήψη της στο τραγούδι «Τα λεφτά»:
Όταν είχα τα λεφτά
ήμουν ντερβισόπαιδο
τώρα τελειώσαμε
και με λες παλιόπαιδο
(Πετσάς Π., τραγ. Τζουανάκος Σ., Κυριαζής Ι., 1954).
Για το ίδιο θέμα ο Δ. Σέμψης, το 1937 διαπιστώνει με την σειρά του τα σημάδια σήψης του συστήματος και παράλληλα μπαίνει στην ουσία του προβλήματος την έλλειψη αξιοπιστίας – εμπιστοσύνης. Κρίση ίσον έλλειψη εμπιστοσύνης.
Όλος ο κόσμος τώρα δουλεύει μηχανές
κι αν κάνεις το κορόιδο σου κάνει πιο πολλές
Μην έχεις εμπιστοσύνη ούτε και σ' αδερφό
γιατί κι αυτός κρυφά σου σου θέλει το κακό.
[Η ψευτοφιλία (όλος ο κόσμος τώρα δουλεύει μηχανές), Σέμψης Δ., 1937]
Βέβαια είχε προηγηθεί το 1940 ο Μάρκος με το εξαιρετικό «Πορτοφόλι» που ουσιαστικά μιλά για την απόλυτη κυριαρχία του χρήματος.
Στον κόσμο τον σημερινό, αυτό το ξέρουν όλοι
η δύναμη στον άνθρωπο είναι το πορτοφόλι
η δύναμη στον άνθρωπο είναι το πορτοφόλι
στον κόσμο τον σημερινό, αυτό το ξέρουν όλοι
(Το Πορτοφόλι, Περιστέρης Σ., Πετροπουλέας, Βαμβακάρης Μ., 1940)
Για την κρίση μιλάνε και ο Τόλης και η Λίτσα Χάρμα στο «Ψάχνω να βρω σπιτάκι» (1950) με εναλλακτικό τίτλο «Το ενοικιοστάσιο»- αφού λόγω κρίσης όλα ήταν ακριβά.
Όλοι προσπαθούμε να ανακαλύψουμε τις έννοιες χρεοκοπία, ελλείμματα κλπ πίσω από αποκλειστικά, οικονομικές έννοιες. Ας δούμε και τις ανθρώπινες σχέσεις, τις κοινωνικές, τις σχέσεις πολίτη – κράτους, ανθρώπου - φύσης για να δούμε κατάματα την αλήθεια. Παρά τις δυσκολίες ο Μάρκος καταλήγει:
Αυτή την ψεύτικη ζωή
πρέπει να τη χαρούμε
πρέπει να τη γλεντήσουμε
όπως και να τη βρούμε
(Ψεύτικος είναι ο Ντουνιάς, Βαμβακάρης Μ., 1948).
