'00s: Μια δεκαετία σε εικόνες

της Ηρώς Κουνάδη

Σύμφωνα με ένα από τα σύμβολά της, τη Wikipedia, η δεκαετία που τελειώνει σε λίγες ώρες δεν έχει ακόμη επίσημο όνομα. Το BBC κάποια στιγμή την αποκάλεσε “the Noughties” από το nought, τη λέξη που χρησιμοποιούν αρκετές αγγλόφωνες χώρες για το μηδέν. Κι άλλες εναλλακτικές, όπως το σέξι “Oh’s” ή το μηδενιστικό “zeros” έχουν πέσει κατά καιρούς στο τραπέζι, καμία όμως δεν έχει καθιερωθεί. Ίσως και να μη χρειάζεται. Θα τη θυμόμαστε, ούτως ή άλλως.

Γιατί η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα βρίθει συμβόλων, ανθρώπων, χαρακτήρων, ιδεών και καταστάσεων που διαμόρφωσαν τάσεις, στάσεις, κοσμογονικές αλλαγές και ιστορικές στιγμές. Μερικά από αυτά θα μας λείψουν, άλλα θα θέλαμε –αλλά δεν μπορούμε– να τα ξεχάσουμε. Γι’ αυτό αποφασίσαμε να τα συγκεντρώσουμε εδώ. Για να τα ξορκίσουμε. Ή να τους αποδώσουμε τον φόρο τιμής που τους αρμόζει. Μπορείτε να το δείτε όπως προτιμάτε. Και μετά να παραπονεθείτε για όσα (νομίζετε ότι) παραλείψαμε.

Y2K και λοιποί… ιοί, λιμοί και καταποντισμοί
Μια δεκαετία που ξεκίνησε με τον γενικό παροξυσμό του millennium bug –ιού της χιλιετίας, αν προτιμάτε την ελληνική βερσιόν– που θα έστελνε εμάς στην εποχή των σπηλαίων και τους τραπεζικούς λογαριασμούς μας στο πυρ το εξώτερον, που θα τρέλαινε τους υπολογιστές μας και θα τηγάνιζε τις ηλεκτρονικές συσκευές για να τις φάει για πρωινό, δε θα μπορούσε παρά να συνεχιστεί με αλλεπάλληλα κύματα γενικευμένης υστερίας για πάσης φύσεως ιούς.

Αγελάδες, κοτόπουλα, πτηνά και χοίροι τρελάθηκαν διαδοχικά, θανατηφόρες ασθένειες στέλνονταν με το ταχυδρομείο και μεταδίδονταν σε τραίνα και δημόσιες υπηρεσίες, σατανικοί ιοί υιοθετούσαν ως σκοπό της ποταπής ζωής τους τον αφανισμό κάθε ανθρώπινης και ηλεκτρονικής –θυμάται κανείς τον “I love you” virus;–μορφής ζωής. Όσοι επιβιώσαμε τα ‘00s είμαστε εξαιρετικά τυχεροί –κάθε έξι μήνες διατρέχαμε τουλάχιστον μία νέα πολύ σοβαρή πιθανότητα αφανισμού ως γένος.

Osama Bin Laden
Σα να μην έφτανε η τρομοκρατία των πανδημιών, ήρθε κι αυτός (;) στο ξημέρωμα της δεκαετίας κι έριξε (;) τους Πύργους, πυροδοτώντας το γαϊτανάκι του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» που ξεκίνησε με τους βομβαρδισμούς στο Αφγανιστάν και κατέληξε σε ουρές ξυπόλητων αδειούχων του Δεκαπενταύγουστου στα αεροδρόμια.

Ο Bin Laden έγινε σύμβολο γιατί διέθετε τα ιδανικά χαρακτηριστικά κάποιου που θα προσωποποιούσε την αόριστη έννοια του «εχθρού» στον πόλεμο κατά μιας αόριστης απειλής: Ήταν παλιός σύμμαχος και νυν καταζητούμενος των Αμερικανών, ζούσε σε μια σπηλιά που θα εντοπιζόταν σε μια ορισμένη αρχικά, αόριστη εν συνεχεία περιοχή, κι από ένα σημείο κι έπειτα ήταν αμφίβολο αν όντως ζούσε –όχι εκεί, γενικώς. Επίσης, ήταν Άραβας. Πράγμα που εξυπηρετούσε τη χρήση φορτισμένων συγκινησιακά λέξεων με πρώτο συνθετικό το «χριστιανο-» και την «πίστη» στους λόγους του George W. Bush και τα πάσης φύσεως αμερικανικά συμφέροντα στη Μέση Ανατολή.

Wikipedia
Όσο και αν έχει κατηγορηθεί σε σημείο να μην τολμά κανείς πια να εμπιστευθεί τις πληροφορίες της αν δεν τις διασταυρώσει δύο και τρεις φορές, η Wikipedia έθεσε τα θεμέλια για αυτό που λίγα χρόνια αργότερα θα αποκαλούσαμε σε καθημερινές συζητήσεις Web 2.0: ένα internet το περιεχόμενο του οποίου διαμορφώνεται από τους χρήστες του. Έγινε σύμβολο γιατί χάραξε το δρόμο προς ένα παράλληλο με το διαδίκτυο που ξέραμε μέχρι εκείνη τη στιγμή σύμπαν, το οποίο θα χωρούσε τα blogs, το social networking, το YouTube και το Time, που θα ανακήρυσσε πανηγυρικά «εσάς» –ή εμάς, ή αυτούς– τους διαμορφωτές του, πρόσωπα της χρονιάς το 2006.

Επίσης, αν και συνήθως περνά στα «ψιλά», η Wikipedia ήταν που πρωτοέκανε γνωστά στο ευρύ κοινό τα Creative Commons, τα οποία έμελλε να αλλάξουν όσα ξέραμε για τα πνευματικά δικαιώματα, να ανοίξουν ορίζοντες σε συλλογικά και μη έργα και να... παρεξηγηθούν όσο ελάχιστες άλλες ιδέες, επωμιζόμενα την ευθύνη για την άνευ προηγουμένου καταπάτηση πνευματικών και άλλων δικαιωμάτων. Σημείο των καιρών είναι και αυτό.

Facebook
Αν η δεκαετία που φτάνει στο τέλος της είχε ένα και μόνο σύμβολο, αυτό θα ήταν αναμφίβολα το Facebook. Όχι μόνο γιατί ήταν το site – social utility που άλλαξε τους κανόνες του internet όπως τους ξέραμε. Όχι μόνο γιατί έθεσε νέους όρους στην ανθρώπινη επικοινωνία, η οποία είχε να υποστεί τέτοιου μεγέθους αλλαγή από την εποχή της εφεύρεσης του τηλεφώνου.

Αλλά και γιατί πρόκειται για το success story της δεκαετίας: ξεκίνησε από μια εστία πανεπιστημίου, ως ιδέα του Mark Zuckenberg, ο οποίος παράτησε λίγο αργότερα τις σπουδές του για να ζήσει σαν σωστός εκατομμυριούχος. Αν πριν από έξι χρόνια έλεγες σε έναν εικοσιπεντάχρονο φοιτητή ότι το site που σκέφτεται να στήσει για να δικτυωθούν οι συμφοιτητές του θα φτάσει να ξεπερνά σε αριθμό μελών τον πληθυσμό των ΗΠΑ, μπορεί να σε κοιτούσε περίεργα. Αυτή τη στιγμή το Facebook αριθμεί περισσότερα από τριακόσια πενήντα εκατομμύρια μέλη.

Harry Potter
Εδώ και αν μιλάμε για το απόλυτο success story: μια αγγλίδα μαμά σκοτώνει την ώρα της στο τραίνο που έχει κολλήσει στη μέση της βρετανικής υπαίθρου εξαιτίας μιας καταιγίδας, πλάθοντας έναν ήρωα, ένα μικρό μάγο. Γράφει την ιστορία του –για την ακρίβεια, δημιουργεί ένα ολόκληρο σύμπαν γύρω του– και γίνεται εκατομμυριούχος.

Σπάει ρεκόρ πωλήσεων και εισιτηρίων στο box office, ασκεί βέτο στα γυρίσματα των ταινιών για να μην παραποιηθούν οι ιστορίες της, ανοίγει βιβλιοπωλεία μεσάνυχτα και χαράματα, ξαναφέρνει τη λογοτεχνία στα κομοδίνα των παιδικών κρεβατιών, κι όταν ανακοινώνει πως η σειρά θα τελειώσει στο έβδομο βιβλίο προκαλεί τσουνάμι διαμαρτυρίας από φαν του μικρού μάγου –που εν τω μεταξύ έχει μεγαλώσει– σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ο Χάρι Πότερ, όμως, είναι σύμβολο των ‘00s για έναν ακόμα σημαντικότατο λόγο. Γιατί είναι, αυτός και η επιτυχία του, παιδιά της εποχής του. Μιας εποχής που, τρομοκρατημένη όπως ήταν, είχε περισσότερο από κάθε άλλη ανάγκη τη μαγεία του. Για να ξεχαστεί; Για να αμυνθεί; Για να ενθαρρυνθεί; Διαλέγετε και παίρνετε.

Carrie Bradshaw
Το pin up girl της δεκαετίας του ’70 διαδέχθηκε η φεμινίστρια των 80s, η οποία δημιούργησε, στην πλέον αρρωστημένη εκδοχή της, την καριερίστα των 90s. Η πρωταγωνίστρια του Sex and the City είναι η απεικόνιση της αποκατεστημένης ισορροπίας των ‘00s: της γυναίκας που έχει επιλογές και το ξέρει, που δε νιώθει την ανάγκη να αποδείξει σε κανέναν τίποτα, που μπορεί ταυτόχρονα να είναι σεξουαλικά χειραφετημένη και ρομαντική, να περνάει καλά και να περιμένει τον πρίγκιπα με το άσπρο άλογο, να έχει μια επιτυχημένη καριέρα και να μεγαλώνει παιδιά, ενώ ισορροπεί πάνω σε ψηλοτάκουνα. Εντάξει, και να καταναλώνει ασύστολα. Αρνηθείτε τη σχέση του καταναλωτισμού με τη δεκαετία και θα αρχίσουμε να ανησυχούμε για τα επίπεδα παρατηρητικότητας ή/και κοινωνικοποίησής σας.

Apple
Στα ‘80s ήταν πρωτοπόρος, στα ‘90s την είχαμε ξεχάσει. Περίμενε μια ολόκληρη δεκαετία για να πάρει την εκδίκησή της, έκανε όμως το δυναμικότερο comeback που μπορούσε, λανσάροντας το iPod που έγινε εν μία νυκτί συνώνυμο του mp3 player και απαραίτητο αξεσουάρ –αυτό και οι θήκες, τα ακουστικά, τα ηχεία και οι επεκτάσεις μνήμης του– κάθε trendsetter που σεβόταν τον εαυτό του.

Φρόντισε να το κάνει όσο πιο δύσχρηστο γινόταν, παντρεύοντάς το με το iTunes, κι όταν κέρδισε τη λαϊκή αποδοχή έριξε στα διψασμένα πλήθη και το iPhone. Γνήσιο τέκνο της δεκαετίας που το γέννησε, το υπερ-τηλέφωνο αναπλήρωνε σε prestige και marketing ό,τι στερούταν σε βασικές λειτουργίες κινητού τηλεφώνου. Εννοείται πως έσπασε ρεκόρ πωλήσεων, στοίχειωσε τα όνειρα κάθε cool παιδιού επί γης και ξανάκανε τη μαμά εταιρεία πλούσια.

Usain Bolt
Στις 16 Αυγούστου 2008, στους Ολυμπιακούς του Πεκίνο, ένας 22χρονος Τζαμαϊκανός που δεν είχε ξανακούσει κανείς –σας θυμίζει κάτι;– σπάει κάθε προηγούμενο ρεκόρ και γίνεται ο γρηγορότερος άνθρωπος του κόσμου. Σε μια κούρσα- αστραπή αφήνει πίσω του τους πάντες και τερματίζει πρώτος σπάζοντας τα χρονόμετρα. 9,69 ο χρόνος, νέο παγκόσμιο ρεκόρ στα 100 μέτρα και ένα ολόκληρο στάδιο άφωνο.

Ο ίδιος μοιάζει να το περιμένει. Στα τρία τελευταία μέτρα ελαττώνει ταχύτητα και πανηγυρίζει ανοίγοντας διάπλατα τα χέρια του. Ένας «απλός Τζαμαϊκανός», που δηλώνει ότι αγαπά το χορό, τη ρέγκε και τις γλυκοπατάτες, και «δεν κυνηγά τα ρεκόρ» γίνεται το νέο αγαπημένο παιδί – σύμβολο του αθλητισμού για μια δεκαετία που, όσο κι αν αγαπά τα σύμβολά της, έχει μάθει να τα βλέπει να καταρρέουν –κι έχει πάψει να λατρεύει στερεότυπα.

Οικονομική κρίση
Τα golden boys, η Lehman Brothers, η ισλανδική οικονομία που κατέρρευσε παρασύροντας στο πέρασμά της την υπόλοιπη Ευρώπη που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε ανησυχήσει, οι τράπεζες που πτώχευσαν, το κύμα πανικού που σκέπασε για μία ακόμα φορά τον πλανήτη. Τα τρία τελευταία χρόνια της δεκαετίας το οικοδόμημα κατέρρευσε ως άλλος πύργος της Βαβέλ στα εξ ων συνετέθη, κάνοντάς μας να αναθεωρήσουμε όσα πιστεύαμε ότι ξέραμε, με πρώτη και καλύτερη τη σταθερότητα της οικονομίας και τη συνάρτηση αυτής με την ασφάλεια και την ευημερία –η ευτυχία είναι μεγάλη κουβέντα, και δεν αναθεωρείται έτσι απλά.

Barrack Obama
Κι εκεί που λες ότι ο πλανήτης βαδίζει ολοταχώς προς την καταστροφή, ο πρώτος μαύρος υποψήφιος των Ηνωμένων Πολιτειών εκλέγεται στο προεδρικό αξίωμα και οι ελπίδες αναπτερώνονται. Γιατί; Γιατί λέει “yes we can” και φαίνεται να το εννοεί. Ποιο; Όλα. Να βγάλει τον πλανήτη από την κρίση, να αλλάξει το σύστημα υγείας των ΗΠΑ, να αποσύρει τα στρατεύματα από το Ιράκ, να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με την Κούβα, να κλείσει το Guantanamo, να υπογράψει το Πρωτόκολλο του Κιότο.

Η ανάγκη της εποχής να πιστέψει σε υπερήρωες αποτυπώνεται –πολύ καλύτερα από τα έντεκα εκατομμύρια πωλήσεις του Harry Potter σε ένα εικοσιτετράωρο– στο Νόμπελ Ειρήνης με το οποίο τίμησε… τις υποσχέσεις του διαδόχου του George W. Bush. Και κάπως έτσι, μια δεκαετία που ξεκίνησε με το φόβο της επιστροφής στην εποχή των σπηλαίων τελειώνει με την ελπίδα της εξόδου από το σκοτάδι (τους).