Οι παιδικοί μας χάρτινοι φίλοι

της Έλενας Μπούλια

Πολύ πριν το «ποντίκι» γίνει προέκταση των δαχτύλων μας και το In2life απαραίτητη καθημερινή μας συνήθεια. Όταν ακόμα ακούγαμε μουσική σε κασέτες από γουόκμαν και μασάγαμε τσίχλες με περιτύλιγμα ποδοσφαιρικής μπάλας. Κλειδωμένοι σε ένα δωμάτιο με αφίσες των Wham! και των Duran Duran, συντροφιά μας κρατούσαν κάτι μικρά, λεπτά περιοδικάκια, με χαρτί λεπτό σαν τσιγαρόχαρτο, φωτογραφίες που άφηναν χρώμα στα δάχτυλα, αλλά κείμενα φροντισμένα, πρωτοποριακά μεν αλλά από μία σκοπιά αθωότητας που έφτανε μέχρι την αφέλεια. Ενθουσιώδη αλλά και «προστατευτικά» ως προς τον αναγνώστη που αντιμετωπιζόταν από τους συντάκτες τους περισσότερο ως μικρό αδερφάκι παρά ως αυτόνομος καταναλωτής.

Τα περιοδικά αυτά λειτούργησαν για τους περισσότερους από εμάς ως το πρώτο έγχρωμο παράθυρο στον κόσμο. Σε έναν κόσμο που άρχιζε με τις «χαμηλές» της Cindy Lauper και τελείωνε με το χάρτινο happy end της Πάττυ, όταν θα έβρισε τελικά το δίκιο της και θα κέρδιζε τον αγαπημένο της. Λειτούργησαν σαν σκαλοπάτι(-α) που μας οδήγησαν από την παιδικότητα στην εφηβεία ομαλά, εισάγοντάς μας με αργά και σταθερά βήματα στον κόσμο των «μεγάλων», έχοντας όμως πρώτα παραδώσει σε εμάς εντατικά σεμινάρια μουσικής «παιδείας», κινηματογραφικής «γνώσης» και αγνών ερωτικών φαντασιώσεων, με «μούσα» για τα αγόρια την Cindy Crawford με μαγιό.

Πριν το Sex and the City αναλάβει να διαλευκάνει στα σημερινά 14χρονα τι σημαίνει ταντρικό σεξ και το MTV πλασάρει προς κάθε straight, gay και bi κατεύθυνση ως «πρότυπο» του ιδανικού girlfriend την Τίλα Τεκίλα (!), περιοδικά όπως τα Μανίνα, Κατερίνα, Μπλεκ και Βαβούρα, ακόμα δημιουργούσαν «αντιλήψεις». Καλές, κακές, αφού είμαστε ακόμα ζωντανοί στην σκηνή, δεν έχει σημασία. Μάθαμε, τουλάχιστον, έτσι να εκτιμάμε την φιλότιμη συγγραφική προσπάθεια. Και τις χαλκομανίες-σιδερότυπα, που λάνσαραν fashion statements πάνω στα λευκά t-shirts μας. Κάτι δεν είναι κι αυτό;

Οι Μικροί μας Ήρωες
Η΄ οι μεγάλοι μας φίλοι, έρχονται καμιά φορά στο μυαλό μας σαν τραγελαφικές φιγούρες και προκαλούν γέλια και συζητήσεις που αποφασίσαμε σήμερα να μοιραστούμε μαζί σας. Θυμάστε;

Οι «πρόγονοι»: Κλασικά Εικονογραφημένα, Μικρός Ήρως
Θα τα θυμούνται καλύτερα οι μεγαλύτεροι σε ηλικία. Το πρώτο τεύχος των «Κλασσικών Εικονογραφημένων» (εκδόσεις Ατλαντίς) κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1951 με θέμα «Οι Άθλιοι» και κόστος 4.000 δραχμές. Το περιοδικό δεν θα μπορούσε να χαίρει μεγαλύτερης ανταπόκρισης, αφού πούλησε 90.000 αντίτυπα και έτσι αποτέλεσε την αρχή μιας μεγάλης εκδοτικής αλληλουχίας που έμελλε να γαλουχήσει γενιές και γενιές, αν σκεφτεί κανείς ότι έχουν ήδη συμπληρώσει 50 χρόνια ζωής. Η θεματολογία τους βασιζόταν σε κλασικά διηγήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, μεταφρασμένα, διασκευασμένα και εικονογραφημένα.

Δύο χρόνια αργότερα, ο εκδότης Στέλιος Ανεμοδούρας (με το ψευδώνυμο Θάνος Αστρίτης) και ο σκιτσογράφος Βύρων Απτόσογλου συνέγραψαν το εβδομαδιαίο περιοδικό «Μικρός Ήρως», που κυκλοφόρησε μέχρι το 1968, όταν και διακόπηκε λόγω λογοκρισίας από την δικτατορία.. Πρόκειται για τις περιπέτειες τριών Ελληνόπουλων (του Γιώργου Θαλάσση, της Κατερίνας και του Σπίθα) κατά την διάρκεια της κατοχής και τον αγώνα τους ενάντια στους φασίστες. Αγαπήθηκε πολύ από τις μεταπολεμικές γενιές, ίσως λόγω της λιτής και κατανοητής του γλώσσας και των ρεαλιστικών περιστατικών που εξιστορούσε. Τόσο που σήμερα έχει δημιουργηθεί η αντίστοιχη ιστοσελίδα από τον Σύλλογο Φίλων του Μικρού Ήρωα, την οποία αξίζει πραγματικά να επισκεφθεί κανείς.

Τα παιδικά: Μικρή Λουλού, Ποπάυ, Μίκυ Μάους, Σεραφίνο

Η Μικρή Λουλού ήταν μία ακόμα μεγάλη επιτυχία των εκδόσεων Ατλαντίδα, η οποία συμπεριλαμβανόταν στην ομάδα των περιοδικών «Γέλιο και Χαρά». Έκανε το ντεμπούτο της ως κόμικ στο αμερικάνικο περιοδικό «Saturday Evening Post» το 1935, κατέκτησε τη μεγάλη οθόνη και έπειτα αυτονομήθηκε σε δικό της κόμικ που από το 1945 έως το 1984 κυκλοφορούσε ανελλιπώς. Αθώο βλέμμα, χαριτωμένο παρουσιαστικό, παιδική αφέλεια αλλά και εντυπωσιακή σπιρτάδα, η -πρώτη φεμινίστρια για πολλούς- Μάρτζορι Χέντερσον και η παρέα της προσέφεραν (και προσφέρουν ακόμα) χαρούμενες και ξέγνοιαστες παιδικές στιγμές.

Από τα μακροβιότερα παιδικά περιοδικά είναι και αυτό του διασημότερου ποντικού στον πλανήτη, που ανήκε επίσης αρχικά στην σειρά «Γέλιο και Χαρά», ενώ από το 1966 εκδίδεται από την εταιρία Νέα Ακτίνα, έχοντας συμπληρώσει αισίως κοντά στα 2.200 τεύχη. Ο Mickey Mouse πρωτοπροβλήθηκε στους αμερικανικούς κινηματογράφους τον Νοέμβριο του 1928, ενώ το πρώτο ελληνικό τεύχος εμφανίστηκε στα περίπτερα την 1η Ιουλίου του 1966, με τίτλο «Μίκυ Μάους: Στις πηγές των Μογγόλων». Στις ιστορίες του Μίκυ Μάους συναντάμε και σήμερα τον Θείο Σκρουτζ, τον εφευρέτη Κύρο Γρανάζη και φυσικά την αγαπημένη του Μίνυ.

Το 1973 πρωτοκυκλοφόρησε και το πρώτο μπρατσωμένο ναυτάκι που έμαθε στα παιδιά να αγαπούν το σπανάκι και να αποκτήσουν γενικότερα διατροφική συνείδηση! Αντίπαλο δέος του Μίκυ Μάους, ο Ποπάυ, για εξοικονόμηση χρημάτων, τυπωνόταν σε εναλλάξ έγχρωμες και ασπρόμαυρες σελίδες. Σύντροφοί του στις περιπέτειές του θα θυμάστε πως ήταν η Όλιβ Όιλ (την οποία δεν μάθαμε ποτέ αν παντρεύτηκε), ο μικροσκοπικός ανιψιός Ρεβυθούλης, ο πατριάρχης Παππούς, ο ευτραφής Πόλντο, ο κακός Μπρούτο κ.α. Η κυκλοφορία του έληξε το 1994, αλλά μπορείτε να φρεσκάρετε την μνήμη σας εδώ.

Λιγότερο επιτυχημένος ο Σεραφίνο, δημιούργημα του Ιταλού Egidio Gherlizza, πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1969 από τον εκδοτικό οίκο Καμπάνα και παρόλο που μέχρι την δεκαετία του ’70 πούλαγε χιλιάδες αντίτυπα κάθε εβδομάδα, από το 1980 οι πωλήσεις του έπεσαν πολύ, μέχρι το 1992 που η κυκλοφορία του διακόπηκε εντελώς. Κάποιοι το αποδίδουν στον θάνατο του δημιουργού του. Άλλοι στο γεγονός ότι δεν ήταν αρκετά ποιοτικό και ενδιαφέρον θεματικά. Όπως και να’χει, το ανθρωπόμορφο καγκουρό, ο φτωχός αλλά καλόκαρδος Σεραφίνο, μας χάρισε και αυτός το δικό του χαμόγελο.

Τα «κοριτσίστικα»: Μανίνα, (Σούπερ) Κατερίνα, Πάττυ, Άρτσι

Τι να πρωτοπεί κανείς για τα Μανίνα, Κατερίνα και Πάττυ, που συνόδευσαν χιλιάδες κορίτσια από την παιδικότητα στην ενηλικίωση; Το μεν Μανίνα εμφανίσθηκε στα μέσα του 1972 και απευθυνόταν σε ηλικίες 8 έως 15 ετών. Αρχικά περιλάμβανε κόμιξ από ξένους εκδοτικούς αλλά με τα χρόνια στην ύλη του προστέθηκαν διάφορα ένθετα, αφιερώματα σε σταρς της εποχής και κοινωνικά άρθα, ενώ από τα γραφεία της εκδοτικής πέρασαν ονόματα όπως Νίκος Μουρατίδης, Βίκη Βανίτα και Λιάνα Κανέλη. Η κυκλοφορία του έληξε στα τέλη του 1992. Το Πάττυ -αρχικά μέρος του Μανίνα και μετά αυτόνομο- περιλάμβανε ασπρόμαυρες ιστορίες της αιωνίως ερωτευμένης και αδικημένης νεαρής, ενώ το Κατερίνα (εκδόσεων «Ανεμοδούρα») κυκλοφορεί μέχρι σήμερα ανελλιπώς από το 1973. Βασικός συντελεστής του η Κατερίνα Ρώσσιου-Ανεμοδούρα, «γέννησε» το Κατερίνα ως το θηλυκό ανάλογο του Μπλεκ και το εμπλούτισε με θέματα που απασχολούσαν (και απασχολούν ακόμα) τις έφηβες. Το 1979, άλλωστε, κυκλοφόρησε και στην μηνιαία «Σούπερ» εκδοχή του, που διαφοροποιήθηκε από το Κατερίνα στο γεγονός ότι ασχολείται περισσότερο με τις σχέσεις των εφήβων. Χρονιές σταθμοί στο περιοδικό αυτό ήταν το 1980 που η Σούπερ Κατερίνα βγάζει για πρώτη φορά τα σιδερότυπα και το 1989 που γίνεται έγχρωμη.

Το Άρτσι, από την άλλη, «γεννήθηκε» στα τέλη της δεκαετίας του ’60. Ο κοκκινομάλης δάνδης με την υπέροχη ζωή, ζει σε ένα φαινομενικά αθώο σύμπαν κολλεγιόπαιδων με μιλκ σέικ και ανοιχτά αυτοκίνητα, και αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε δύο όμορφα κορίτσια που είναι παράφορα ερωτευμένα μαζί του: την Μπέτυ και τη Βερόνικα. Στην Ελλάδα απέκτησε φανατικό κοριτσίστικο κοινό, ίσως επειδή ήταν το μόνο το οποίο αφηγούνταν «ερωτικές» ιστοριούλες εκείνη την εποχή.

Τα «αγορίστικα»: Αγόρι, Περιπέτεια, Μπλεκ

Αντιστοίχως με τα κοριτσίστικα φυσικά, υπήρχαν και τα «αγορίστικα» περιοδικά. Το δημοφιλέστατο (ιταλικής προέλευσης) Μπλεκ, για παράδειγμα, που τα τελευταία χρόνια κυκλοφορεί σε μηνιαία «συλλεκτική» μορφή εμφανίσθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά περίπτερα το 1969, εμπνευσμένο από τον «ξανθό γίγαντα», έναν κυνηγό που διακρίθηκε στον αγώνα για την αμερικανική ανεξαρτησία από τους Βρετανούς, τον 18ο αιώνα. Περιλάμβανε, πέρα από τις κύριες περιπέτειες του Ρίνγκο, και αυτές του Τόμ αλλά και το ανάγνωσμα Παιδί-Φάντασμα, ενώ με τα χρόνια η ύλη του πολλαπλασιάστηκε. Άνηκε και αυτό στις εκδόσεις Ανεμοδούρα έως το 1994 όταν διακόπηκε η έκδοσή του. Παρομοίως και το Αγόρι (αρχικά Δυναμικό Αγόρι), σημαντική παρουσία στον χώρο των νεανικών εκδόσεων, πρωτοεμφανίστηκε το 1975 και κυκλοφόρησε για σχεδόν μία εικοσαετία. Οι ιστορίες του περιλάμβαναν τις περιπέτειες του «Ελ Ζαμπάτο», του «Δικαστή Ντρεντ» και του «Roy of the Rovers», ενώ συνοδευόταν και αυτό από αφίσες και σιδερότυπα.

Αργότερα, μέσα στο 1983, εμφανίστηκε και το αγορίστικο κόμικ Περιπέτεια (επανέκδοση του παλαιότερου Όμπραξ) από τον εκδοτικό οίκο Ανεμοδούρα (νυν Περιοδικός Τύπος) και αυτό. Ενώ στην αρχή κυκλοφορούσε εβδομαδιαία μέχρι το 1989, στην συνέχεια έβγαινε σε τόμους ή οποίοι συνεχίζουν, με τις ιστορίες του Μαρκ και το Όμπραξ μέχρι σήμερα. Το περασμένο καλοκαίρι, μάλιστα, εκδόθηκε το πολύ ενδιαφέρον «Συλλεκτικό τεύχος Μαρκ» με επιχρωματισμένες εικόνες παλαιότερων ιστοριών του αγαπημένου λοχαγού.

Τα «Ρενέ Γκοσινί»: Λούκυ Λουκ, Αστερίξ, Ιζνογκούντ, Mad

Ο Ρενέ Γκοσινί, γεννηθείς το 1926 στο Παρίσι, είναι ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς και συντάκτες όλων των εποχών. Το όνομά του, όμως, έγινε περισσότερο γνωστό στους λάτρεις των κόμιξ, πάρα όποιου άλλου είδους, αφού υπήρξε ο συγγραφέας και σκιτσογράφος, μεταξύ άλλων, των Αστερίξ, Λούκυ Λουκ, Ιζνογκούντ και Mad. Οι περιπέτειες του φτωχού και μόνου κάου-μπόι πρωτοκυκλοφόρησαν από τους Γκοσινί και Μορίς στην Γαλλία το 1955, ενώ στην Ελλάδα ο Λούκυ Λουκ ήρθε το 1968. Από το 1984, ωστόσο, η εκδοτική Μαμούθ Κόμιξ πήρε τα δικαιώματα και εκδίδει τις ιστορίες σε τεύχη. Περισσότερες πληροφορίες για τον Λούκυ Λουκ θα βρείτε εδώ  και εδώ. Μαζί με τον Τεν Τεν και το Αστερίξ αποτελούν τα εμπορικότερα και πιο διάσημα κόμικ που κυκλοφόρησαν ποτέ στην Ευρώπη.

Η αλήθεια, όμως, είναι πως από τα τρία περισσότερο αγαπήθηκε ο Αστερίξ. Σε σενάριο Ρενέ Γκοσινί και αυτό και σκίτσο Αλμπέρ Ουντερζό, η σειρά ξεκίνησε το 1959 στα γαλλικά, ενώ μέχρι σήμερα (μετά τον θάνατο του Γκοσινί) ο Ουντερζό συνεχίζει τις ιστορίες με τους κατοίκους του Γαλατικού Χωριού να αντιστέκονται στους Ρωμαίους. Στην Ελλάδα ήρθε στα τέλη της δεκαετίας του ’60, ενώ και αυτή η σειρά κυκλοφορεί από το 1989 σε τεύχη από την Μαμούθ. Για την ιστορία, το Αστερίξ έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 100 γλώσσες (μεταξύ των οποίων στην Κρητική, την Κυπριακή και την Ποντιακή), αλλά και στα Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά, ενώ οι πωλήσεις του έχουν ξεπεράσει τα 280 εκατομμύρια στον κόσμο, κάνοντάς το κόμικ το δημοφιλέστερο, αν όχι στον πλανήτη, σίγουρα στην Ευρώπη. Περισσότερες πληροφορίες για τον Αστερίξ θα βρείτε στον επίσημο δικτυακό του τόπο και στα ελληνικά εδώ.

Τέλος, αρκετά μεγάλη επιτυχία είχαν και δύο ακόμα κόμικ της εποχής, και του ίδιου συγγραφέα. Ο μεν Ιζνογκούντ, από τη Βαγδάτη, που θέλει πάση θυσία να γίνει χαλίφης στην θέση του χαλίφη, υπήρξε σχέδιο του Ζαν Ταμπαρί και ξεκίνησε να εκδίδεται το 1962. Στην Ελλάδα, μάλιστα, η σειρά συνεχίζεται να εκδίδεται ακόμα σε τεύχη και σε τόμους. Αξίζει, για την ιστορία, να αναφέρουμε ότι το όνομα Ιζνογκούντ είναι λογοπαίγνιο του αγγλικού «He’s no good». Το δε περίφημο και πιο underground Mad, με λιγότερη επιτυχία στην Ελλάδα αλλά περισσότερη στην Αμερική, δημιουργήθηκε το 1952 από τους Ρενέ Γκοσινί, Γουίλ Έλντερ, Τζακ Ντέιβις, Τζον Σέβεριν και Χάρβει Κούρτζμαν και επιβιώνει μέχρι σήμερα στην Αμερική με περισσότερο πολιτικό περιεχόμενο. Περισσότερες πληροφορίες για το MAD εδώ.

Τα «εναλλακτικά»: Βαβούρα, Παρά Πέντε, Βαβέλ

Αργότερα στα περίπτερα κυκλοφόρησαν πιο «ψαγμένα» περιοδικά για εφήβους. Το Βαβούρα, για παράδειγμα, με υπότιτλο το «εβδομαδιαίο περιοδικό της πλάκας» υπήρξε ένα πολυθεματικό κόμικ της δεκαετίας του ’80, με πλήθος χιουμοριστικών ιστοριών (αγγλικής προέλευσης) συνήθως σε ασπρόμαυρα δισέλιδα. Η κυκλοφορία του, με εκδότη τον Νικόλαο Δεληγιώργη, έφτασε περίπου τα 400 τεύχη, οπότε και διακόπηκε. Μακροβιότερα το Παρά Πέντε και το Βαβέλ, με τις δικές τους ομώνυμες εκδόσεις πλέον, έχουν γράψει την δική τους σημαντική ιστορία στον χώρο των κόμιξ τα τελευταία 20-25 χρόνια και έχουν δεχθεί τιμητικές διακρίσεις και βραβεία από αντίστοιχα φεστιβάλ. Τίμια και αληθινά, συχνά προκλητικά και καυστικά αλλά με ενδιαφέροντα σχόλια και παρεμβάσεις για πολιτικοκοινωνικά ζητήματα της χώρας, το Παρά Πέντε και το Βαβέλ, έχοντας καταφέρει να αποκτήσουν το δικό τους φανατικό κοινό που μεγάλωσε με αυτά, έχουν πλέον κάθε δικαίωμα να καυχιόνται για την διαφορετικότητα και την ευφυή (κωμική πάντα) προσέγγισή τους στην επικαιρότητα.