Γιατί οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται την επιστήμη;

Για ποιον λόγο έχει αυξηθεί ο αριθμός των αρνητών της επιστήμης; Ή τουλάχιστον όσων εκφράζονται δημόσια κατά αυτής; Όλα είναι θέμα ψυχολογίας.
Γιατί οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται την επιστήμη;
Μετά την επέλαση της πανδημίας όλο και περισσότεροι άνθρωποι πολώνονται και συγκεντρώνονται σε κοινότητες με συγκεκριμένες ιδεολογίες που τρέφουν τις δικές τους απόψεις. Αντιεμβολιαστές Vs Εμβολιασμένοι, δεξιοί Vs αριστεροί, συντηρητικοί Vs προοδευτικοί -το τελευταίο διάστημα φαίνεται τα αντίπαλα στρατόπεδα να έχουν γίνει λίγο πιο μαχητικά.

Εντός διαφόρων ομάδων, η υπερθέρμανση του πλανήτη απορρίπτεται είτε ως ψευδής πληροφορία είτε ως αβέβαιη, είτε ως κάτι ανάξιο ασχολίας. Σε άλλες διαδικτυακές κοινότητες, η ασφάλεια των εμβολίων, του φθοριούχου πόσιμου νερού και των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων διαστρεβλώνεται ή αγνοείται. Ταυτόχρονα υπάρχει χάσμα στο πώς εκφράζεται δημοσίως η ανησυχία για τον κορωνοϊό, και δυστυχώς, σε αρκετές περιπτώσεις βασίζεται σε κομματικές γραμμές το οποιοδήποτε επιχείρημα.

Θεωρητικά, η επίλυση πραγματικών διαφορών θα πρέπει να είναι σχετικά εύκολη: Οι ισχυρές αποδείξεις ή έρευνες ειδικών αρκούν. Αυτή η προσέγγιση πετυχαίνει τις περισσότερες φορές, όταν το ζήτημα είναι, ας πούμε, το ατομικό βάρος του υδρογόνου.

Αλλά τα πράγματα δεν λειτουργούν έτσι όταν οι επιστημονικές συμβουλές παρουσιάζουν μια εικόνα που απειλεί τα αντιληπτά συμφέροντα ή την ιδεολογική κοσμοθεωρία κάποιου. Στην πράξη, αποδεικνύεται ότι η πολιτική, θρησκευτική ή εθνική ταυτότητα κάποιου προβλέπει αρκετά αποτελεσματικά την προθυμία του να αποδεχθεί την αυθεντία.

«Συλλογισμός με κίνητρο» είναι ο όρος που χρησιμοποιούν οι κοινωνικοί επιστήμονες για τη διαδικασία του πώς ένα άτομο θα πάρει μια απόφαση και ποια στοιχεία θα αποδεχθεί με βάση το συμπέρασμα που προτιμά εκείνος. 

Η άρνηση δεν πηγάζει από άγνοια

Η διεπιστημονική μελέτη αυτού του φαινομένου κατέστησε ένα πράγμα σαφές: Η αποτυχία διαφόρων ομάδων να αναγνωρίσουν την αλήθεια, ας πούμε, για την κλιματική αλλαγή, δεν ανάγεται στην έλλειψη πληροφοριών για το θέμα.

Αντίθετα, αυτό που προβλέπει έντονα την άρνηση της αυθεντίας σε πολλά αμφιλεγόμενα θέματα είναι απλώς η πολιτική πειθώ αυτού που ισχυρίζεται κάτι αντιεπιστημονικό ή ψευδές.

Μια μεταμελέτη του 2015 έδειξε ότι η ιδεολογική πόλωση σχετικά με την κλιματική αλλαγή στην πραγματικότητα αυξάνεται με τις γνώσεις των ερωτηθέντων για την πολιτική, την επιστήμη ή/και την ενεργειακή πολιτική. Οι πιθανότητες ένας συντηρητικός να αρνηθεί την κλιματική αλλαγή είναι σημαντικά υψηλότερες εάν έχει πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Οι συντηρητικοί που σημειώνουν τις υψηλότερες βαθμολογίες σε τεστ για τη γνωστική πολυπλοκότητα ή τις δεξιότητες ποσοτικής συλλογιστικής είναι πιο επιρρεπείς στον «συλλογισμό με κίνητρο» σχετικά με την επιστήμη του κλίματος.

Η άρνηση δεν είναι πρόβλημα μόνο των συντηρητικών. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι προοδευτικοί είναι λιγότερο πιθανό να αποδεχτούν μια υποθετική συναίνεση εμπειρογνωμόνων σχετικά με τη δυνατότητα ασφαλούς αποθήκευσης πυρηνικών αποβλήτων ή σχετικά με τις επιπτώσεις των νόμων περί κρυφής μεταφοράς όπλων.


Η άρνηση είναι κάτι φυσικό

Το ανθρώπινο ταλέντο για εξορθολογισμό είναι προϊόν προσαρμογής εκατοντάδων χιλιάδων ετών. Οι πρόγονοί μας εξελίχθηκαν σε μικρές ομάδες, όπου η συνεργασία και η πειθώ είχαν μεγάλη σχέση με την αναπαραγωγική επιτυχία. Η αφομοίωση στη φυλή κάποιου απαιτούσε αφομοίωση στο ιδεολογικό σύστημα πεποιθήσεων της ομάδας – ανεξάρτητα από το αν βασιζόταν στην επιστήμη ή στη δεισιδαιμονία. 

Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι οι άνθρωποι ανταποκρίνονται αυτόματα και αμυντικά σε πληροφορίες που απειλούν την κοσμοθεωρία των ομάδων με τις οποίες ταυτίζονται. Ανταποκρινόμαστε με εξορθολογισμό και επιλεκτική αξιολόγηση των αποδεικτικών στοιχείων – δηλαδή, συμμετέχουμε σε φαινόμενα «προκατάληψης επιβεβαίωσης», δίνοντας εύσημα στη μαρτυρία ειδικών που μας αρέσει, ενώ βρίσκουμε λόγους για να απορρίψουμε τα υπόλοιπα.

Σε ιδεολογικά φορτισμένες καταστάσεις, οι προκαταλήψεις κάποιου καταλήγουν να επηρεάζουν τις πραγματικές πεποιθήσεις του. Το πώς ορίζετε τον εαυτό σας με βάση τις πολιτιστικές σας σχέσεις, την προσκόλλησή σας στο κοινωνικό ή οικονομικό status quo ή έναν συνδυασμό πληροφοριών που απειλούν το σύστημα πεποιθήσεών σας – ας πούμε, σχετικά με τις αρνητικές επιπτώσεις της βιομηχανικής παραγωγής στο περιβάλλον – όλα αυτά μπορεί να απειλήσουν την αίσθηση της ίδιας σας της ταυτότητας. Εάν αξιόπιστοι πολιτικοί ηγέτες ή κομματικά μέσα ενημέρωσης σας λένε ότι η κρίση του COVID-19 είναι υπερβολική, τότε αν «εκτεθείτε» σε επιστημονικές πληροφορίες που δεν συνηγορούν, τις αντιλαμβάνεστε σαν προσωπική επίθεση.

Η άρνηση είναι παντού

Η άρνηση της επιστήμης είναι εμφανώς ανθεκτική στα δεδομένα, επειδή εξαρχής δεν αφορά τα δεδομένα αυτά καθαυτά. Η άρνηση της επιστήμης είναι μια έκφραση ταυτότητας –συνήθως μπροστά σε αντιληπτές απειλές για το κοινωνικό και οικονομικό status quo– και συνήθως εκδηλώνεται ως απάντηση στα μηνύματα της ελίτ.
Μπείτε στη συζήτηση

σχόλια

v