Πώς διδάσκονται τα θρησκευτικά στην Ευρώπη;
Τι συμβαίνει συγκριτικά με την Ελλάδα στην Ευρώπη σχετικά με το θέμα των Θρησκευτικών; Εξετάζουμε τις περιπτώσεις επτά διαφορετικών χωρών.
Το μάθημα των θρησκευτικών στην Ελλάδα έχει απασχολήσει πολλάκις την εγχώρια ακαδημαϊκή κοινότητα, άλλοτε με τον τρόπο απαλλαγής των μαθητών από το μάθημα κι άλλοτε με τον τρόπο διδασκαλίας του. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση τα παιδιά διδάσκονται δύο ώρες την εβδομάδα θρησκευτικά, με εξαίρεση την Γ’ Λυκείου που το μάθημα είναι μονόωρο.
Ταυτόχρονα, το μάθημα είναι υποχρεωτικό, εκτός κι αν ο γονέας υπογράψει υπεύθυνη δήλωση πως το παιδί του δεν είναι χριστιανός ορθόδοξος. Πολλές φορές, έχει γίνει και λόγος για το σύνολο των ωρών διδασκαλίας των θρησκευτικών συγκριτικά με τα υπόλοιπα μαθήματα. Για παράδειγμα, στην 1η Γυμνασίου το μάθημα των θρησκευτικών καταλαμβάνει δύο ώρες την εβδομάδα στο πρόγραμμα, ενώ της Φυσικής, μία ώρα.
Τι ισχύει όμως στις χώρες της δυτικής Ευρώπης;
Γερμανία
Τα θρησκευτικά διδάσκονται ανάλογα με τις συμφωνίες που υπογράφονται μεταξύ των θρησκευτικών ομολογιών σε καθένα από τα 16 κρατίδια της Γερμανίας. Τα θρησκευτικά παρέχονται σε κρατικά και ιδιωτικά σχολεία και περιλαμβάνονται στα προγράμματα σπουδών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Παρουσιάζονται ως προαιρετικό μάθημα, αλλά με ακαδημαϊκό χαρακτήρα. Αν και εξαρτάται από το κάθε κρατίδιο, συνήθως το μάθημα γίνεται δύο ώρες την εβδομάδα.
Οι γονείς είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για την επιλογή των θεμάτων που θα διδαχθούν τα παιδιά τους σε ό,τι αφορά την πίστη και τα θρησκευτικά. Από την ηλικία των 14 ετών, οι μαθητές μπορούν ελεύθερα να αποφασίσουν αν θέλουν ή όχι να παρακολουθούν το μάθημα των θρησκευτικών, καθώς και το δόγμα που επιθυμούν. Η κυρίαρχη θρησκεία, η ο Καθολικισμός ή ο Προτεσταντισμός, ποικίλλει ανάλογα με το κράτος. Το περιεχόμενο που διδάσκεται είναι τελικά ευθύνη των θρησκευτικών κοινοτήτων, όπως και η επιλογή των σχολικών βιβλίων και η κατάρτιση των εκπαιδευτικών. Τα θρησκευτικά είναι κανονικό μάθημα στα κρατικά σχολεία με εξαίρεση τα κοσμικά σχολεία.
Σύμφωνα με τη νομοθεσία της Βρέμης (Parlamentarischen Rat, 1949), τα θρησκευτικά είναι μάθημα επιλογής. Το γερμανικό εκπαιδευτικό σύστημα προσφέρει εναλλακτικά μαθήματα των οποίων η ονομασία και το περιεχόμενό τους εξαρτώνται από το κάθε κρατίδιο. Αυτά τα μαθήματα είναι Φιλοσοφία, Ηθική, Αξίες και Κανόνες και Ελεύθερη Μελέτη.
Αυστρία
Παρά τον θεσμικό και οργανωτικό διαχωρισμό στην Αυστρία μεταξύ Εκκλησίας και Κράτους υπάρχει αμοιβαία συνεργασία μεταξύ των δύο φορέων όσον αφορά τη θρησκευτική εκπαίδευση.
Τα θρησκευτικά είναι υποχρεωτικά στα κρατικά σχολεία μέχρι την ηλικία των 14 ετών και μετά κατατάσσονται ως προαιρετικό μάθημα. Νομικά, όλες οι θρησκευτικές κοινότητες (Καθολικές, Προτεσταντικές και Μουσουλμανικές) αντιμετωπίζονται ισότιμα. Είναι στο χέρι της κάθε κοινότητας να εκπαιδεύσει το αντικείμενο στους καθηγητές, όπως και να επιβλέπει το περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων.
Η αυτονομία των σχολείων επιτρέπει την ανεξάρτητη διαχείριση των πόρων, η οποία σύμφωνα με την Εκκλησία περιορίζει τη θρησκευτική εκπαίδευση, καθώς εξαρτάται από το «θρησκευτικό κλίμα» των επιμέρους σχολείων.
Λόγω του αριθμού των μαθητών που δεν ζητούν θρησκευτική εκπαίδευση, ορισμένα σχολεία έχουν ενσωματώσει το εναλλακτικό μάθημα Ηθικής. Ωστόσο, αυτό το θέμα δεν είναι ακόμη ευρέως διαθέσιμο λόγω του υψηλού κόστους.
Βέλγιο
Μετά από ατελείωτες θρησκευτικές συγκρούσεις, το Σχολικό Σύμφωνο τελικά υπογράφηκε στο Βέλγιο το 1959. Εγγυάται τη διδασκαλία της θρησκείας και ηθικής, αν και δεν υπάρχει επίσημη κρατική θρησκεία στο Βέλγιο.
Προς το παρόν, τα θρησκευτικά (Godsdienstonderwijs) είναι υποχρεωτικά και μετράνε στη μέση βαθμολογία.
Ωστόσο, οι μαθητές μπορούν σαν μάθημα να επιλέξουν μία από τις θρησκείες που αναγνωρίζονται από το κράτος (Κκαθολική, Ππροτεσταντική, ΟΟρθοδοξία, Ιουδαϊσμός κα Ισλάμ) ή να λάβουν «ηθική εκπαίδευση». Αυτό το αποφασίζουν οι γονείς, αλλά υπάρχουν ειδικές περιπτώσεις, όπως στην περίπτωση των Μαρτύρων του Ιεχωβά, στις οποίες ο μαθητής μπορεί να απαλλαγεί πλήρως από τη λήψη θρησκευτικής εκπαίδευσης.
Επί του παρόντος, η συζήτηση επικεντρώνεται στην εξάλειψη και όλων αυτών των μασθημάτων και στη συμπερίληψή τος σε ένα μόνο θέμα συνδυάζοντας την ιστορία των διαφορετικών θρησκειών. Ωστόσο, δεν έχουν πραγματοποιηθεί αλλαγές μέχρι σήμερα.
Η επιλογή των εκπαιδευτικών, το περιεχόμενο του προγράμματος σπουδών και τα εκπαιδευτικά εγχειρίδια είναι αρμοδιότητα των ίδιων των θρησκευτικών κοινοτήτων, αν και τα επιμέρους σχολεία έχουν αυτονομία λήψης αποφάσεων.
Γαλλία
Λαμβάνοντας υπόψη ότι το 2010, το 64% των Γάλλων πολιτών δήλωσαν καθολικοί, ενώ το 28% ισχυρίστηκαν ότι δεν πιστεύουν σε οποιαδήποτε θρησκεία, επομένως η χώρα αποτελείται κατά κύριο λόγο από καθολικούς. Ωστόσο, υπάρχει από καιρό ένας αυστηρός διαχωρισμός μεταξύ Εκκλησίας και Κράτους, κάτι για το οποίο οι Γάλλοι είναι πολύ περήφανοι. Επί του παρόντος, τα κρατικά σχολεία είναι κοσμικά και τα θρησκευτικά δεν συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμα σπουδών. Επιπλέον, το 2004, μετά από έντονη συζήτηση, ο Νόμος 2004-228 (Assemblée nationale, 2004), στο πλαίσιο εφαρμογής της ανεξιθρησκίας για τη ρύθμιση της χρήσης επιγραφών ή ενδυμάτων που εκδηλώνουν θρησκευτικό δεσμό στη σχέση κράτους - σχολείου, απαγόρευσε τη δημόσια έκθεση θρησκευτικών συμβόλων στα κρατικά σχολεία.
Από το ακαδημαϊκό έτος 2013-14 όλα τα σχολεία είναι υποχρεωμένα να διαθέτουν τον Χάρτη της Εκκοσμίκευσης σε ορατή τοποθεσία. Αυτός ο χάρτης είναι ένα σύντομο κείμενο, που αποτελείται από 15 άρθρα, το πρώτο πέντε εκ των οποίων αφορούν την ανεξιθρησκία της Δημοκρατίας, ενώ τα υπόλοιπα 10 αναφέρονται στην εκκοσμίκευση στα σχολεία.
Τα περισσότερα άρθρα υπογραμμίζουν τα πλεονεκτήματα της εκκοσμίκευσης στο σχολείο και τη διατήρησή της. Ο Χάρτης απαγορεύει ρητά κάθε μορφή προσηλυτισμού στα σχολεία, διασφαλίζοντας ότι το προσωπικό είναι εντελώς ουδέτερο κατά την άσκηση των καθηκόντων του, χωρίς να εκφράζει τα δικά του πολιτικά ή θρησκευτικά πιστεύω, ενώ μεταδίδει τη σημασία και την αξία της ανεξιθρησκίας στους μαθητές του.
Ωστόσο, ο σχολικός προγραμματισμός που καθορίζεται στο πρόγραμμα σπουδών προβλέπει μισή μέρα την εβδομάδα στο δημοτικό «θρησκευτική» εκπαίδευση γενικών γνώσεων. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση μένει μια ώρα δωρεάν κάθε εβδομάδα μέσα στο ίδιο το σχολείο, έτσι ώστε ένας ιερέας να μπορεί να διδάξει οποιονδήποτε επιθυμεί να σπουδάσει Ιερατική.
Ιρλανδία
Το Σύνταγμα του 1937 αντανακλά τη ρωμαιοκαθολική, κοινωνική και εκπαιδευτική σκέψη του ιρλανδικού λαού, καθώς υπερασπίζεται το δικαίωμα των γονέων στη θρησκεία και τον ρόλο του κράτους ως εγγυητή αυτού του δικαιώματος. Αν και δεν υπάρχει θρησκεία επίσημα αναγνωρισμένη από το κράτος, οι περισσότεροι πολίτες είναι Ρωμαιοκαθολικοί (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013).
Η συντριπτική πλειοψηφία των ιρλανδικών δημοτικών σχολείων βρίσκονται υπό τον έλεγχο θρησκευτικών κοινοτήτων. Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, το 90% των σχολείων είναι τόσο εθνικά (ή κρατικά) όσο και ομολογιακά (χριστιανικά), καθώς και τα δύο μεταλαμπαδεύουν χριστιανικές εκπαιδευτικές ιδέες (συνήθως καθολικές) και βρίσκονται υπό την εποπτεία τοπικών επιτροπών όπου η Εκκλησία -σχεδόν πάντα σε επίπεδο ενορίας- έχει κυρίαρχη εκπροσώπηση.
Αυτά τα σχολεία χρηματοδοτούνται πλήρως από το κράτος, με αποτέλεσμα σε μεγάλο βαθμό να υπόκεινται κρατικού ελέγχου (αν και με σημαντικά περιθώρια αυτονομίας) ακόμη και όσον αφορά την πρόσληψη εκπαιδευτικού προσωπικού. Σε καμία περίπτωση δεν είναι «αποκλειστικά ομολογιακά», δεν μπορούν δηλαδή να απορρίπτουν μαθητές για θρησκευτικούς λόγους (García, 2006).
Στην προσχολική (ηλικίες 4 έως 6 ετών και μη υποχρεωτική) και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (ηλικίες 6 έως 12 ετών) διδάσκονται 30 λεπτά καθημερινά θρησκευτικά. Επίσης διδάσκονται και ως υποχρεωτικό μάθημα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (από 12 έως 16 ετών). Παρόλο που ο καθολικισμός περιλαμβάνεται στο υποχρεωτικό πρόγραμμα σπουδών, οι μαθητές μπορούν να εξαιρεθούν μεμονωμένα, χωρίς να υπάρχει εναλλακτικό αντικείμενο. Ο νόμος για την εκπαίδευση του 1998 αναγνωρίζει το δικαίωμα των γονέων ή των δασκάλων να επιλέγουν το εκπαιδευτικό κέντρο ανάλογα με τη θρησκευτική τους επιλογή.
Από τη δεκαετία του 1970 οι γονείς έχουν αναλάβει έναν αρκετά ενεργό ρόλο στη σύσταση πολυομολογιακών σχολείων, όχι με μεγάλη επιτυχία. Το πρόγραμμα σπουδών και τα σχέδια σπουδών για τα μαθήματα οργανώνονται και προγραμματίζονται σε εθνικό επίπεδο. Ωστόσο, αυτό δεν; ισχύει για τα θρησκευτικά λόγω των δικαιωμάτων των διαφορετικών θρησκειών να σχεδιάζουν και να επιβλέπουν το δικό τους πρόγραμμα σπουδών και σχολικών βιβλίων.
Λουξεμβούργο
Στο Λουξεμβούργο δεν υπάρχει αυστηρός διαχωρισμός μεταξύ κράτους και θρησκείας. Το Σύνταγμα δέχεται ότι οι θρησκευτικές κοινότητες διαδραματίζουν σημαντικό δημόσιο ρόλο. Επομένως η συνεργασία Πολιτείας και θρησκευτικής κοινότητας θεσμοθετείται μέσω υπογεγραμμένων συμφωνιών.
Αν και οι περισσότεροι Λουξεμβούργοι είναι Καθολικοί - το 68,7% του πληθυσμού για το 2008 - πρέπει να σημειωθεί ότι το 24,9% είναι δεν πιστεύουν σε καμία θρησκεία και ταυτόχρονα έχει σημειωθεί αξιοσημείωτη αύξηση στη μουσουλμανική κοινότητα.
Όσον αφορά την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης του παιδιού, με εξαίρεση το θέμα L’instruction religieuse et morale, ο σχολικός νόμος του 2009 (Éducation nationale, 2009) ορίζει ότι η σχολική εκπαίδευση δεν μπορεί να δίνει κάποια θρησκευτική κατεύθυνση.
Ο νόμος για την οργάνωση της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Éducation nationale 2009) ορίζει ότι το μάθημα για την θρησκευτική και ηθική εκπαίδευση πρέπει να γίνει πεδίο μάθησης για το δεύτερο, τρίτο και τέταρτο έτος. Είναι υποχρεωτικό και μπορεί να αξιολογηθεί, και προσφέρεται σαν εναλλακτική στο μάθημα της Ηθικής και Κοινωνικής Αγωγής. Διδάσκεται 2 ώρες την εβδομάδα σύμφωνα με τη συμφωνία που έχει υπογραφεί μεταξύ της κυβέρνησης και των αρχιεπισκοπών του Λουξεμβούργου.
Το εναλλακτικό μάθημα διδάσκεται στην ίδια χρονική περίοδο. Η επιλογή μεταξύ των θρησκευτικών ή της εναλλακτικής γίνεται από τους γονείς. Το πρόγραμμα σπουδών των Θρησκευτικών και τα σχετικά σχολικά βιβλία καθορίζονται από το Υπουργείο Παιδείας έπειτα από εισηγήσεις των αρχηγών των θρησκευτικών αρχών.
Ολλανδία
Η ανεξιθρησκεία είναι εγγυημένη στην Ολλανδία, όπου υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ Εκκλησίας και Κράτους. Η κοινωνία αποκτά ολοένα και πιο κοσμικό χαρακτήρα και η ζήτηση για θρησκευτικά μειώνεται.
Όπως στις περισσότερες χώρες, είναι δυνατό να βρεθούν σχολεία που διοικούνται από δημόσιες αρχές καθώς και ιδιωτικές, οι οποίες είναι κυρίως θρησκευόμενες. Και οι δύο τύποι σχολείων είναι αναγνωρισμένοι και εγκεκριμένοι από το Υπουργείο Παιδείας και χαίρουν κρατικής χρηματοδότησης.
Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση περιλαμβάνει το μάθημα «Θρησκευτικά και Ιδεολογικά Κινήματα», για τις θρησκείες του κόσμου και τα διαφορετικά τους οράματα. Αυτό το θέμα, που εισήχθη το 1985 για να ενθαρρύνει την ανεκτικότητα στην ολλανδική κοινωνία, προσφέρεται ως ένα προαιρετικό μάθημα στα σχολεία και εναπόκειται στους γονείς αν θα το ζητήσουν για τα παιδιά τους.
Οι στόχοι των θρησκευτικών διαρθρώνονται σε τρεις πυλώνες: Α. Προσωπικός: συμβάλλει στην ανάπτυξη του θρησκευτικού ταυτότητα των μαθητών. Β. Κοινωνικός: προωθεί τον σεβασμό για άλλες θρησκευτικές απόψεις. Γ. Επαγγελματικός: εκπαιδεύει τους μαθητές στις θρησκευτικές/ιδεολογικές/ηθικές πτυχές που μπορούν αργότερα να εκμεταλλευτούν επαγγελματικά.
Αν και τα θρησκευτικά είναι μέρος του ολλανδικού εκπαιδευτικού συστήματος, υπάρχουν διαφορές ανάλογα με τον τύπο του εκπαιδευτικού ιδρύματος. Για παράδειγμα, τα κρατικά σχολεία έχουν κοσμικό χαρακτήρα και στόχος τους είναι να διδάξουν διαφορετικές πεποιθήσεις. Ταυτόχρονα, τα ιδιωτικά σχολεία εξουσιοδοτούνται να διδάσκουν τη θρησκεία και τις πεποιθήσεις τους ως υποχρεωτικό μέρος του προγράμματος σπουδών. Σε αυτή την τελευταία περίπτωση, τα προγράμματα σπουδών και τα σχολικά βιβλία επιλέγονται από θρησκευτικoύς confessions και στη συνέχεια εγκρίνονται από τις εκπαιδευτικές αρχές.
