Α. Δεληβοριάς: Ο άνθρωπος πίσω από το Μουσείο Μπενάκη
Μια ματιά στο έργο και τις ημέρες του επί τέσσερις δεκαετίες διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, που ανακοίνωσε σήμερα την παραίτησή του.
της Παρασκευής Κατημερτζή
Όταν ο Άγγελος Δεληβοριάς παρελάμβανε το 1973 το Μουσείο Μπενάκη ήταν ένα αθηναϊκό αρχοντικό, η κατοικία του Αντώνη Μπενάκη που είχε μετατραπεί το 1930 σε κιβωτό του ελληνισμού. Εδώ συνωστίζονταν τα κειμήλια από τις χαμένες πατρίδες, συλλογές αρχαιοτήτων και έργων τέχνης από την ανατολή και η υποτιμημένη ελληνική λαϊκή τέχνη. Σαράντα και ένα χρόνια μετά, παραδίδει μία μικρή σύγχρονη μουσειακή αυτοκρατορία. Έναν οργανισμό πολύπλευρο, με εκατοντάδες δράσεις, παραρτήματα σε Αυστραλία και ΗΠΑ, αλλά και έντονη εκθεσιακή δραστηριότητα εντός και εκτός συνόρων.
Τον απολογισμό της τεσσαρακονταετίας τεκμηριώνουν:
- Η πενταόροφη νέα πτέρυγα στο κεντρικό κτήριο απέναντι από τη Βουλή και τον Εθνικό Κήπο (7,000 τ.μ.).
- Το κτήριο-τοπόσημο της οδού Πειραιώς (11,000 τμ).
- Το μουσείο Ισλαμικής Τέχνης στην πλατεία Ασωμάτων.
- Η πολυώροφη Πινακοθήκη του Ν. Χατζηκυριάκου Γκίκα στην οδό Κριεζώτου.
- Η οικία Δέλτα στην Κηφισιά, όπου στεγάζονται και τα ιστορικά αρχεία.
- Το πρωτοπόρο φωτογραφικό αρχείο στην πολυκατοικία της πλατείας Κολωνακίου.
Επί των ημερών του το Μουσείο προσελκύει την αγάπη του κόσμου και επεκτείνεται χάρι κυρίως σε κληροδοτήματα στο παλαιό Φάληρο, όπου στεγάζονται τα 20.000 παιχνίδια της συλλογής της Μαρίας Αργυριάδη, στου Ζωγράφου όπου βρίσκεται το εργαστήριο του γλύπτη Γιάννη Παππά, και φτάνει έως και τον Ταύρο όπου αναβιώνει το εργαστήριο «Μέντη». Αυτά χωρίς να αναφερθούμε και στα άλλα αρχεία παραστατικών τεχνών και αρχιτεκτονικής, που συγκεντρώθηκαν από αθρόες προσφορές.
Δεν έδρασε μόνος ο Άγγελος Δεληβορίας σε αυτό το ολόπλευρο άνοιγμα ενός μουσείου, το οποίο αρχικά είχε τα χαρακτηριστικά μίας μεγάλης ιδιωτικής συλλογής φωτισμένων εκπροσώπων του οράματος της γενιάς του 1930, όπως ο Εμμανουήλ και ο Αντώνης Μπενάκης που είχε στο επίκεντρο τη συνέχεια του ελληνισμού. Απο την πρώτη στιγμή η οικογένεια Μπενάκη στάθηκε δίπλα στον 36χρονο Άγγελο, έναν προικισμένο κλασσικό αρχαιολόγο, βαθύ γνώστη της αρχαίας γλυπτικής και ιστορικό της τέχνης. Του εμπιστεύτηκε την υλοποίηση ενός κοινού οράματος- τη δημιουργία ενός μουσείου που θα αποτύπωνε την συνέχεια του ελληνισμού στον χώρο και τον χρόνο.
Ο Δεληβοριάς οδήγησε αυτό το όραμα ως τα όριά του. Συνέχισε τη συγκέντρωση υλικού που εκτείνεται από την εποχή τών πρώτων ανθρώπινων έργων της νεολιθικής εποχής μέχρι τα πρόσφατα βραβεία νόμπελ του Γ. Σεφέρη και του Ο. Ελύτη αλλά και το βραβείο «Λένιν» του Γ. Ρίτσου. Συμπλήρωσε τις συλλογές των ιδρυτών με έργα αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, κρίκο που έλειπε, και τα εξέθεσε δίπλα στον χρυσό μυκηναϊκών χρόνων και την κεραμική της Κύπρου. Ακόμη, δίπλα στα μεσαιωνικά σπαράγματα ψηφιδωτών έφερε από την χριστιανική Κωνσταντινούπολη τα άνθη της διασταύρωσης της ελληνιστικής γλυπτικής με τη βουδιστική στην Γκαντάρα των Ινδιών.
Ο ίδιος που αναγνωρίστηκε διεθνώς για τις έρευνές του στη γλυπτική του Αλκαμένους και που πρότεινε μια δική του νέα ερμηνεία για το νόημα της ζωφόρου του Παρθενώνα,
έφερε σε διάλογο την ιστορία, την κοινωνία, την πολιτική και τις τέχνες κάθε εποχής (θέατρο, φωτογραφία, αρχιτεκτονική, μουσική, λογοτεχνία, σκηνογραφία), εισάγοντας μια οριζόντια ανάγνωση των τεκτενομένων. Ακόμα και τον παραμελημένο καραγκιόζη του Σπαθάρη, τον έβαλε στο μουσείο, πλάι στα έργα των Μόραλη, Ζογγολόπουλου και Γκίκα.
Γιατί το όραμα της ελληνικότητας του Άγγελου Δεληβοριά είναι φτιαγμένο από τόλμη και εξωστρέφεια. Έχει ασφαλή οδηγό το ανθρώπινο μέτρο και φωλιάζει στον λόγο και τη γλώσσα. Εκεί όπου δεν φτάνουν τα σκαμπανεβάσματα της τύχης και της ιστορίας, αυτά που άλλοτε οδηγούν στην επέκταση και άλλοτε στη συρρίκνωση του ελληνισμού. Για να πάρει σάρκα και οστά αυτό το όραμα, χρειάστηκε να συνδυάζονται στον ίδιο άνθρωπο ο σοβαρός επιστήμονας, ο ικανός κυβερνήτης, ο σύγχρονος μάνατζερ και η χαρισματική προσωπικότητα.
Χθες έγινε η επίσημη αναγγελία της παραίτησης του Άγγελου Δεληβοριά κάτι που προετοιμάζοταν μεθοδικά εδώ και πολύ καιρό. Την ανακοίνωσε, σε φορτισμένο κλίμα, η πρόεδρος της διοικούσας επιτροπής του Μουσείου Μπενάκη, Αιμιλία Γερουλάνου. Αυτή η εξέλιξη δεν σημαίνει και την αποχώρηση του Άγγελου Δεληβορία από το μουσείο που υπηρέτησε για τέσσερις δεκαετίες, καθώς αναλαμβάνει χρέη προέδρου της διοικούσας επιτροπής, γεγονός που συμπίπτει με την παραίτηση του Μαρίνου Γερουλάνου από αυτή τη θέση. Ταυτόχρονα, η διεθνής προκήρυξη για την κάλυψη της θέσης του νέου διευθυντή είναι ήδη έτοιμη.
«Θα αφιερώσουμε όσο χρόνο χρειαστεί για να επιλέξουμε τον καλύτερο», υποσχέθηκε η Αιμιλία Γερουλάνου. «Ελπίζω», πρόσθεσε, «ότι θα βρούμε τον κατάλληλο άνθρωπο για να έρθει στη θέση του Άγγελου. Όχι προς θεού έναν άλλο Άγγελο, αυτό δεν υπάρχει, και ούτε θα το ψάχναμε έτσι. Θα αναζητήσουμε έναν επιστημονικό διευθυντή με ειδικότητα σε ένα από τα πολλά πεδία που ορίζουν οι συλλογές του μουσείου».
Ανατρέχοντας, ο Άγγελος Δεληβοριάς αναφέρθηκε "στους δασκάλους" του, και ιδιαίτερα τον ιδρυτή της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαρίνο Καλλιγά, τον βυζαντινολόγο Μανώλη Χατζηδάκη, τον αρχαιολόγο Γιάννη Μηλιάδη, τον Λίνο Πολίτη, τον Γιάννη Τσαρούχη, και άλλους, οι οποίοι εφοδίασαν τον νεαρό αρχαιολόγο ώστε να εκφράσει μια ελληνικότητα άλλου τύπου. Και ήταν αυτό ακριβώς το έργο ζωής του που του στέρησε την άλλη, την λαμπρή καριέρα του αρχαιολόγου που, έως την ανάληψη των καθηκόντων του στο Μουσείο, φαινόταν βέβαιη.
Για τον νέο του ρόλο είπε πως θα είναι δίκοπο μαχαίρι: «το καλό είναι ότι θα έχω το μάτι μου στο μουσείο, δεν θα απουσιάσω. Το κακό είναι ότι θα μπορώ να βλέπω τις όποιες πιθανές ανεπαίσθητες αποκλίσεις [που θα γίνονται] εν ονόματι της επιβίωσης [του Μουσείου]».
Όταν ο Άγγελος Δεληβοριάς παρελάμβανε το 1973 το Μουσείο Μπενάκη ήταν ένα αθηναϊκό αρχοντικό, η κατοικία του Αντώνη Μπενάκη που είχε μετατραπεί το 1930 σε κιβωτό του ελληνισμού. Εδώ συνωστίζονταν τα κειμήλια από τις χαμένες πατρίδες, συλλογές αρχαιοτήτων και έργων τέχνης από την ανατολή και η υποτιμημένη ελληνική λαϊκή τέχνη. Σαράντα και ένα χρόνια μετά, παραδίδει μία μικρή σύγχρονη μουσειακή αυτοκρατορία. Έναν οργανισμό πολύπλευρο, με εκατοντάδες δράσεις, παραρτήματα σε Αυστραλία και ΗΠΑ, αλλά και έντονη εκθεσιακή δραστηριότητα εντός και εκτός συνόρων.
Τον απολογισμό της τεσσαρακονταετίας τεκμηριώνουν:
- Η πενταόροφη νέα πτέρυγα στο κεντρικό κτήριο απέναντι από τη Βουλή και τον Εθνικό Κήπο (7,000 τ.μ.).
- Το κτήριο-τοπόσημο της οδού Πειραιώς (11,000 τμ).
- Το μουσείο Ισλαμικής Τέχνης στην πλατεία Ασωμάτων.
- Η πολυώροφη Πινακοθήκη του Ν. Χατζηκυριάκου Γκίκα στην οδό Κριεζώτου.
- Η οικία Δέλτα στην Κηφισιά, όπου στεγάζονται και τα ιστορικά αρχεία.
- Το πρωτοπόρο φωτογραφικό αρχείο στην πολυκατοικία της πλατείας Κολωνακίου.
Επί των ημερών του το Μουσείο προσελκύει την αγάπη του κόσμου και επεκτείνεται χάρι κυρίως σε κληροδοτήματα στο παλαιό Φάληρο, όπου στεγάζονται τα 20.000 παιχνίδια της συλλογής της Μαρίας Αργυριάδη, στου Ζωγράφου όπου βρίσκεται το εργαστήριο του γλύπτη Γιάννη Παππά, και φτάνει έως και τον Ταύρο όπου αναβιώνει το εργαστήριο «Μέντη». Αυτά χωρίς να αναφερθούμε και στα άλλα αρχεία παραστατικών τεχνών και αρχιτεκτονικής, που συγκεντρώθηκαν από αθρόες προσφορές.
Δεν έδρασε μόνος ο Άγγελος Δεληβορίας σε αυτό το ολόπλευρο άνοιγμα ενός μουσείου, το οποίο αρχικά είχε τα χαρακτηριστικά μίας μεγάλης ιδιωτικής συλλογής φωτισμένων εκπροσώπων του οράματος της γενιάς του 1930, όπως ο Εμμανουήλ και ο Αντώνης Μπενάκης που είχε στο επίκεντρο τη συνέχεια του ελληνισμού. Απο την πρώτη στιγμή η οικογένεια Μπενάκη στάθηκε δίπλα στον 36χρονο Άγγελο, έναν προικισμένο κλασσικό αρχαιολόγο, βαθύ γνώστη της αρχαίας γλυπτικής και ιστορικό της τέχνης. Του εμπιστεύτηκε την υλοποίηση ενός κοινού οράματος- τη δημιουργία ενός μουσείου που θα αποτύπωνε την συνέχεια του ελληνισμού στον χώρο και τον χρόνο.
Ο Δεληβοριάς οδήγησε αυτό το όραμα ως τα όριά του. Συνέχισε τη συγκέντρωση υλικού που εκτείνεται από την εποχή τών πρώτων ανθρώπινων έργων της νεολιθικής εποχής μέχρι τα πρόσφατα βραβεία νόμπελ του Γ. Σεφέρη και του Ο. Ελύτη αλλά και το βραβείο «Λένιν» του Γ. Ρίτσου. Συμπλήρωσε τις συλλογές των ιδρυτών με έργα αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, κρίκο που έλειπε, και τα εξέθεσε δίπλα στον χρυσό μυκηναϊκών χρόνων και την κεραμική της Κύπρου. Ακόμη, δίπλα στα μεσαιωνικά σπαράγματα ψηφιδωτών έφερε από την χριστιανική Κωνσταντινούπολη τα άνθη της διασταύρωσης της ελληνιστικής γλυπτικής με τη βουδιστική στην Γκαντάρα των Ινδιών.
Ο ίδιος που αναγνωρίστηκε διεθνώς για τις έρευνές του στη γλυπτική του Αλκαμένους και που πρότεινε μια δική του νέα ερμηνεία για το νόημα της ζωφόρου του Παρθενώνα,
έφερε σε διάλογο την ιστορία, την κοινωνία, την πολιτική και τις τέχνες κάθε εποχής (θέατρο, φωτογραφία, αρχιτεκτονική, μουσική, λογοτεχνία, σκηνογραφία), εισάγοντας μια οριζόντια ανάγνωση των τεκτενομένων. Ακόμα και τον παραμελημένο καραγκιόζη του Σπαθάρη, τον έβαλε στο μουσείο, πλάι στα έργα των Μόραλη, Ζογγολόπουλου και Γκίκα.
Γιατί το όραμα της ελληνικότητας του Άγγελου Δεληβοριά είναι φτιαγμένο από τόλμη και εξωστρέφεια. Έχει ασφαλή οδηγό το ανθρώπινο μέτρο και φωλιάζει στον λόγο και τη γλώσσα. Εκεί όπου δεν φτάνουν τα σκαμπανεβάσματα της τύχης και της ιστορίας, αυτά που άλλοτε οδηγούν στην επέκταση και άλλοτε στη συρρίκνωση του ελληνισμού. Για να πάρει σάρκα και οστά αυτό το όραμα, χρειάστηκε να συνδυάζονται στον ίδιο άνθρωπο ο σοβαρός επιστήμονας, ο ικανός κυβερνήτης, ο σύγχρονος μάνατζερ και η χαρισματική προσωπικότητα.
Χθες έγινε η επίσημη αναγγελία της παραίτησης του Άγγελου Δεληβοριά κάτι που προετοιμάζοταν μεθοδικά εδώ και πολύ καιρό. Την ανακοίνωσε, σε φορτισμένο κλίμα, η πρόεδρος της διοικούσας επιτροπής του Μουσείου Μπενάκη, Αιμιλία Γερουλάνου. Αυτή η εξέλιξη δεν σημαίνει και την αποχώρηση του Άγγελου Δεληβορία από το μουσείο που υπηρέτησε για τέσσερις δεκαετίες, καθώς αναλαμβάνει χρέη προέδρου της διοικούσας επιτροπής, γεγονός που συμπίπτει με την παραίτηση του Μαρίνου Γερουλάνου από αυτή τη θέση. Ταυτόχρονα, η διεθνής προκήρυξη για την κάλυψη της θέσης του νέου διευθυντή είναι ήδη έτοιμη.
«Θα αφιερώσουμε όσο χρόνο χρειαστεί για να επιλέξουμε τον καλύτερο», υποσχέθηκε η Αιμιλία Γερουλάνου. «Ελπίζω», πρόσθεσε, «ότι θα βρούμε τον κατάλληλο άνθρωπο για να έρθει στη θέση του Άγγελου. Όχι προς θεού έναν άλλο Άγγελο, αυτό δεν υπάρχει, και ούτε θα το ψάχναμε έτσι. Θα αναζητήσουμε έναν επιστημονικό διευθυντή με ειδικότητα σε ένα από τα πολλά πεδία που ορίζουν οι συλλογές του μουσείου».
Ανατρέχοντας, ο Άγγελος Δεληβοριάς αναφέρθηκε "στους δασκάλους" του, και ιδιαίτερα τον ιδρυτή της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαρίνο Καλλιγά, τον βυζαντινολόγο Μανώλη Χατζηδάκη, τον αρχαιολόγο Γιάννη Μηλιάδη, τον Λίνο Πολίτη, τον Γιάννη Τσαρούχη, και άλλους, οι οποίοι εφοδίασαν τον νεαρό αρχαιολόγο ώστε να εκφράσει μια ελληνικότητα άλλου τύπου. Και ήταν αυτό ακριβώς το έργο ζωής του που του στέρησε την άλλη, την λαμπρή καριέρα του αρχαιολόγου που, έως την ανάληψη των καθηκόντων του στο Μουσείο, φαινόταν βέβαιη.
Για τον νέο του ρόλο είπε πως θα είναι δίκοπο μαχαίρι: «το καλό είναι ότι θα έχω το μάτι μου στο μουσείο, δεν θα απουσιάσω. Το κακό είναι ότι θα μπορώ να βλέπω τις όποιες πιθανές ανεπαίσθητες αποκλίσεις [που θα γίνονται] εν ονόματι της επιβίωσης [του Μουσείου]».
