Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένας μεγάλος (και αμφιλεγόμενος) ηγέτης

Για το ΠΑΣΟΚ εκείνης της περιόδου πολλά μπορούμε να πούμε: για μίζες, για τον "αυριανισμό", για εξυπηρετήσεις ημέτερων, για λαϊκισμό, για για κακή διαχείριση για, για για…

Όμως όταν η κουβέντα έρχεται στον Ανδρέα Παπανδρέου, τότε δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε την επιδραστικότητά του στην Ελλάδα των 80s. Μια Ελλάδα που του έδωσε το συντριπτικό 48% στις εκλογές του Οκτώβρη του ’81 και τον αγάπησε όσο λίγους. Έστω και αν από ένα σημείο και μετά ο ίδιος δεν κατάφερε να ελέγξει την ασυδοσία και την λαμογιά του κόμματός του.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένας ηγέτης με παγκόσμια αναγνώριση ως διεθνής οικονομολόγος, και τεράστια απήχηση στα εγχώρια λαϊκά στρώματα. Το παράδοξο είναι πώς παρά το γεγονός ότι δεν ήταν «απλός» και ανήκε στην διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα, αγαπήθηκε από τον λαό αφού κατάφερε να μπει στην λογική του, στα θέλω του και στις ανάγκες του.

Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του ΠΑΣΟΚ, ο Παπανδρέου εφάρμοσε όλα εκείνα που έκαναν την Ελλάδα μια ουσιαστικά δημοκρατική χώρα. Έκαψε τους φακέλους κοινωνικών φρονημάτων της ΕΥΠ, οι οποίοι περιλάμβαναν κάθε λογής «πληροφορίες» κυρίως για τους αριστερούς. Οι φάκελοι αποτελούσαν μέχρι τότε ένα είδος… ιδιαίτερης αντιμετώπισης για τους πολίτες οι οποίοι στιγματίζονταν για ασήμαντες αφορμές, όπως για παράδειγμα η εφημερίδα την οποία διάβαζαν. 

Παράλληλα, πέτυχε για πρώτη φορά μετά τον Εμφύλιο, την εθνική συμφιλίωση. Αναγνώρισε δια νόμου την Εθνική Αντίσταση, ανέδειξε τους αγωνιστές του ΕΑΜ τους οποίους μέχρι τότε το κράτος αγνοούσε επιδεικτικά, και έδωσε συντάξεις σε όσους πολέμησαν στις τάξεις του, αλλά και σε άλλες οργανώσεις όχι μόνο προσκείμενες στην αριστερά.

Στους πρώτους νόμους – πλαίσια του ΠΑΣΟΚ, την πρώτη τετραετία, συγκαταλέγεται και η πολύ σημαντική διάταξη που έδινε το δικαίωμα στους φοιτητές να ψηφίζουν για τις πρυτανικές αρχές. Αν και για αρκετό κόσμο αυτό αποτέλεσε αφορμή για κριτική απέναντι στον Παπανδρέου, θεωρείται θετικό. Τώρα το αν οι φοιτητικές παρατάξεις έκαναν αυτήν τη διάταξη  μέσο συναλλαγής είναι άλλο θέμα…

Εξίσου σημαντική ήταν η άμεση αναδιανομή εισοδήματος που εφήρμοσε στην κοινωνία ο Παπανδρέου, χτίζοντας ουσιαστικά την μεσαία τάξη στην Ελλάδα. Μέχρι τότε, η ψαλίδα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς ήταν τεράστια. Με την αναδιανομή του πλούτου της πρώτης πενταετίας, ο Παπανδρέου έδωσε αρκετά χρήματα σε συνταξιούχος, σε αγρότες και μικρομεσαίους και ίδρυσε τους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Σε αυτές τις παροχές βοήθησαν σημαντικά τα σημαντικά κεφάλαια που εξασφάλισε από τα Μεσογειακά προγράμματα της τότε ΕΟΚ, ακόμη και αν στο εγχώριο κοινό δεν εξηγούσε ακριβώς την… προέλευσή τους.

Ταυτόχρονα, συμβάσεις εργασίας και συλλογικές συμβάσεις που σήμερα θεωρούνται αυτονόητες, μπήκαν σε «γραμμή» μέσα από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Η ΓΣΕΕ πήρε την αξία και το ρόλο για τον οποίο θα όφειλε να υπάρχει, να διαπραγματεύεται δηλαδή με την κυβέρνηση τα συμφέροντα των εργαζομένων, κάτι που μέχρι τότε δεν είχε, αφού υπήρξε κατά κύριο λόγο διακοσμητική.

Μεταξύ άλλων, επί Παπανδρέου θεμελιώθηκε το Εθνικό Σύστημα Υγείας σε πόλεις και επαρχεία, ιδρύθηκαν πολλά ΤΕΙ, θεσπίστηκε η ψήφος στα 18, και νομοθετήθηκε ο πολιτικός γάμος.

Στην εξωτερική πολιτική, η ακτινοβολία του Παπανδρέου ήταν εξίσου μεγάλη. Κατάφερε να επιβάλλει στους «σκληρούς» του ευρωπαϊκού Βορρά τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ), η εφαρμογή των οποίων στόχευε στη βελτίωση των κοινωνικοοικονομικών διαρθρώσεων στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές της Κοινότητας, με σκοπό την εξομάλυνση των ανισοτήτων  που υπήρχαν μεταξύ του ευρωπαϊκού Βορά και του ευρωπαϊκού Νότου.

Το 1984, ο Ανδρέας Παπανδρέου κατάφερε να βάλει στο ίδιο τραπέζι διαπραγματεύσεων τον Φρανσουά Μιτεράν και τον Ομάρ Καντάφι συμφιλιώνοντας τις δύο χώρες, ενώ υπήρξε ο πρώτος Ευρωπαίος ηγέτης τότε που αναγνώρισε το Παλαιστινιακό Κίνημα και είχε προσωπική σχέση με τον αρχηγό του, Γιάσερ Αραφάτ.

Ίσως ο λόγος που δεν έχουμε ακόμα φάει βόμβες από ISIS να είναι αυτός, κανείς δεν ξέρει. 

Είναι κοινή η αποδοχή της προσφοράς του Ανδρέα Παπανδρέου; Ασφαλώς και όχι. Ειδικά την δεκαετία της οικονομικής κρίσης που προηγήθηκε οι οικονομικές πολιτικές της δεκαετίας του ’80 συζητήθηκαν ως η αρχή μιας μεγάλης παθογένειας, πολιτικής και οικονομικής, που κατέληξε στην χρεωκοπία της χώρας. Η πολιτική των ελλειμμάτων, τα «Τσοβόλα δωσ’ τα όλα», οι αθρόες επιδοτήσεις προς τον αγροτικό κόσμο, σφράγισαν αρνητικά την οικονομική πολιτική στα χρόνια της διακυβέρνησης του Ανδρέα.

Μαζί τους, η ασυνέπεια διακηρύξεων και πράξεων, η συμμαχία με τον Αυριανισμό, ο λαϊκισμός και ένα νέο είδος πελατειακών σχέσεων συναποτελούν το άλλο πρόσωπο μιας προσωπικότητας αναμφισβήτητα χαρισματικής. Ο Ανδρέας και τα όσα έφερε ήταν πράγματα που η ελληνική κοινωνία τα είχε ανάγκη.

Είτε αποτελούσαν μέρος του κοινωνικού κράτους που στην Ελλάδα δεν είχε έρθει στην δεκαετία του ’60, όπως στην υπόλοιπη Ευρώπη, είτε αποτελούσαν απωθημένα από τα μεταπολεμικά χρόνια της «καχεκτικής δημοκρατίας».

Ν. Γ.