Πώς πήραν τα ονόματα τους τα ελληνικά ποτάμια;
Τι σημαίνει Αχέροντας, ποιος ήταν ο Πηνειός και γιατί λέμε έτσι τον Αχελώο; Και γιατί σχεδόν όλα τα ποτάμια μας έχουν αρσενικά ονόματα;
της Ηρώς Κουνάδη
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία (και τη Θεογονία του Ησίοδου, πιο συγκεκριμένα) όλα τα ελληνικά ποτάμια ήταν θεοί: Οι ελάχιστα γνωστοί πια Ποτάμιοι Θεοί, παιδιά του Ωκεανού και της Τηθύος –οι οποίοι με τη σειρά τους ήταν Τιτάνες, οι προκάτοχοι δηλαδή των ολύμπιων θεών. Τα ονόματα που χρησιμοποιούμε σήμερα για τα ποτάμια της Ελλάδας είναι σχεδόν στο σύνολό τους αυτά των ποτάμιων θεών με τους οποίους αντιστοιχούσαν στην αρχαιότητα. Αυτή είναι η σύντομη απάντηση στην ερώτηση «πώς πήραν τα ονόματά τους τα ελληνικά ποτάμια;».
Αν, τώρα, ενδιαφέρεστε για περισσότερες λεπτομέρειες, παρακάτω συγκεντρώνουμε τις ιστορίες –και τις ετυμολογίες, στις σπάνιες περιπτώσεις που υπάρχουν– δέκα εξ αυτών.
Αχελώος: Ποτάμιος θεός που απεικονίζεται από την μέση και κάτω σαν ψάρι, γενειοφόρος και με κέρατα στο κεφάλι. Μία από τις πιο γνωστές ιστορίες του, είναι η μάχη με τον Ηρακλή, για τα μάτια (και το κρεβάτι) της όμορφης Διηάνειρας. Ο Αχελώος, αν και άσσος στις μεταμορφώσεις, έχασε τη μάχη και ένα από τα δύο κέρατά του από τον Ηρακλή, ο οποίος όμως του το έδωσε πίσω. Ο ποτάμιος θεός του χάρισε σε αντάλλαγμα το κέρας της Αμάλθειας, το οποίο ο ήρωας δώρισε εν συνεχεία στον πατέρα της αγαπημένης του, για να τον αφήσει να την παντρευτεί.
Ενιπέας: Το ομορφότερο από τα παιδιά του Ωκεανού, ο καρδιοκατακτητής Ενιπέας πρωταγωνιστεί μεταξύ άλλων και σε μια από τις ιστορίες του Ομήρου. Σύμφωνα με αυτήν, τον Ενιπέα ερωτεύθηκε η Τυρώ, κόρη του θεσσαλού βασιλιά Σαλμωνέως, την οποία ήθελε απεγνωσμένα ο Ποσειδώνας. Καταλαβαίνοντας ότι δεν είχε πολλές ελπίδες μπροστά στον μορφονιό που της είχε πάρει τα μυαλά, ο άρχοντας της θάλασσας αποφάσισε να παίξει το χαρτί των μεταμορφώσεων, και εμφανίστηκε μπροστά στο αντικείμενο του πόθου του με τη μορφή του Ενιπέα. Ακολούθησαν σκηνές που δεν μπορούμε να περιγράψουμε γιατί μας διαβάζουν και παιδιά, και από τον έρωτά τους γεννήθηκαν τελικά δύο δίδυμα αγόρια, ο Πελίας και ο Νηλέας. Οι δυο τους θα τσακωθούν αργότερα για τον θρόνο της Ιωλκού, πυροδοτώντας μια σειρά από γεγονότα που οδηγούν τελικά στην Αργοναυτική Εκστρατεία και την σφαγή των παιδιών της Μήδειας.
Αχέροντας: Ετυμολογικά, το όνομά του σημαίνει «χωρίς χαρά» –λογικό, αν σκεφτεί κανείς ότι μιλάμε για τον ποταμό που καταλήγει στον Άδη. Ως γνήσιος γιος των Τιτάνων, ο Αχέροντας συμμάχησε προφανώς με τους γονείς του κατά την Τιτανομαχία, προσφέροντάς τους νερό για να ξεδιψάνε ανάμεσα στις μάχες. Η πράξη του αυτή εξόργισε τον Δία, ο οποίος μαύρισε και πίκρανε τα νερά του, που δεν ξαναέγιναν γλυκά μέχρι να εμφανιστεί ο Άι-Δονάτος της χριστιανικής παράδοσης και να σκοτώσει το τέρας που τα δηλητηρίαζε.
Πηνειός: Ένας από τους λίγους Ποτάμιους Θεούς που απέκτησαν απογόνους, ο Πηνειός ερωτεύτηκε σφόδρα την ναϊάδα νύμφη Κρέουσα. Καρπός του έρωτά τους ήταν ο μετέπειτα βασιλιάς των Λαπιθών (μυθολογικών όντων που έμοιαζαν με τους Κενταύρους) Υψέας αλλά και οι θεσσαλίδες νύμφες, η Στίλβη, η Κυρήνη και η Μενίππη, που αργότερα θα παντρευόταν τον Πελασγό.
Κηφισός: Άλλος ένας ποτάμιος θεός που ευτύχησε να αποκτήσει παιδιά, ο Κηφισός είναι πατέρας του γνωστού και μη εξαιρετέου Νάρκισσου. Μητέρα του πανέμορφου πλην αδικοχαμένου νεαρού (που ερωτεύτηκε το είδωλό του και πνίγηκε στα νερά της λίμνης όπου το χάζευε με τις ώρες) είναι η νύμφη Λειριόπη.
Ευρώτας: Οι απόψεις για τον Ευρώτα διίστανται. Κατά μία θεωρία, είναι και αυτός ένας από τους Ποτάμιους Θεούς, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, ενώ κατά μία άλλη είναι ο πατέρας της Σπάρτης, ένας από τους πρώτους βασιλιάδες της περιοχής, εντελώς άνθρωπος και καθόλου θεός. Σύμφωνα με αυτήν την δεύτερη θεωρία, ο βασιλιάς Ευρώτας θέλησε να δώσει διέξοδο στα νερά που λίμναζαν γύρω από την πόλη του, γι' αυτό άνοιξε διώρυγα και διοχέτευσε τα νερά προς τη θάλασσα. Έτσι δημιουργήθηκε το ποτάμι, που πήρε το όνομα του.
Λάδωνας: Το ποτάμι που ο Παυσανίας περιγράφει ως «το ομορφότερο της Ελλάδας» πήρε το όνομά του από (το μαντέψατε;) τον Ποτάμιο Θεό που παντρεύτηκε την Στυμφαλία, με την οποία απέκτησε δυο κόρες, τη Μετώπη και τη Δάφνη. Αυτή την τελευταία ερωτεύτηκε κάποια στιγμή ο Απόλλωνας, που την κυνηγούσε νυχθημερόν στα δάση γύρω από τα νερά του ποταμού-πατέρα της. Εκείνη, που για κάποιο μυστήριο λόγο δεν έβρισκε τον ομορφότερο των θεών του γούστου της, ζήτησε φωνάζοντας από την Ήρα να την απαλλάξει από αυτό το μαρτύριο, και εκείνη την «έσωσε», μεταμορφώνοντάς τη στο γνωστό δέντρο.
Αλφειός: Ερωτοχτυπημένος αδερφός όλων των παραπάνω, ήθελε απεγνωσμένα μια νύμφη, την Αρεθούσα, η οποία τον απέφευγε –να σημειωθεί εδώ ότι οι Ποτάμιοι Θεοί, με την εξαίρεση του Ενιπέα, δεν ήταν ακριβώς αυτό που θα έλεγε κανείς τέρατα ομορφιάς. Η Αρεθούσα, λοιπόν, τρέχοντας να ξεφύγει από τον Αλφειό που την κυνηγούσε, πέφτει κάποια στιγμή στη θάλασσα και με τη βοήθεια της Αρτέμιδας καταλήγει στις Συρακούσες, όπου μεταμορφώνεται σε πηγή. Το σχέδιο της θεάς, βέβαια, δεν ήταν ακριβώς ιδιοφυές, καθότι ο ποτάμιος θεός μπορούσε όποτε ήθελε να περάσει κάτω από την θάλασσα, να φτάσει στις Συρακούσες και να ενώσει τα νερά του με εκείνα της αγαπημένης του… υπογείως (κυριολεκτικά και μεταφορικά). Όπως και έκανε.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία (και τη Θεογονία του Ησίοδου, πιο συγκεκριμένα) όλα τα ελληνικά ποτάμια ήταν θεοί: Οι ελάχιστα γνωστοί πια Ποτάμιοι Θεοί, παιδιά του Ωκεανού και της Τηθύος –οι οποίοι με τη σειρά τους ήταν Τιτάνες, οι προκάτοχοι δηλαδή των ολύμπιων θεών. Τα ονόματα που χρησιμοποιούμε σήμερα για τα ποτάμια της Ελλάδας είναι σχεδόν στο σύνολό τους αυτά των ποτάμιων θεών με τους οποίους αντιστοιχούσαν στην αρχαιότητα. Αυτή είναι η σύντομη απάντηση στην ερώτηση «πώς πήραν τα ονόματά τους τα ελληνικά ποτάμια;».
Αν, τώρα, ενδιαφέρεστε για περισσότερες λεπτομέρειες, παρακάτω συγκεντρώνουμε τις ιστορίες –και τις ετυμολογίες, στις σπάνιες περιπτώσεις που υπάρχουν– δέκα εξ αυτών.
Αχελώος: Ποτάμιος θεός που απεικονίζεται από την μέση και κάτω σαν ψάρι, γενειοφόρος και με κέρατα στο κεφάλι. Μία από τις πιο γνωστές ιστορίες του, είναι η μάχη με τον Ηρακλή, για τα μάτια (και το κρεβάτι) της όμορφης Διηάνειρας. Ο Αχελώος, αν και άσσος στις μεταμορφώσεις, έχασε τη μάχη και ένα από τα δύο κέρατά του από τον Ηρακλή, ο οποίος όμως του το έδωσε πίσω. Ο ποτάμιος θεός του χάρισε σε αντάλλαγμα το κέρας της Αμάλθειας, το οποίο ο ήρωας δώρισε εν συνεχεία στον πατέρα της αγαπημένης του, για να τον αφήσει να την παντρευτεί.
Ενιπέας: Το ομορφότερο από τα παιδιά του Ωκεανού, ο καρδιοκατακτητής Ενιπέας πρωταγωνιστεί μεταξύ άλλων και σε μια από τις ιστορίες του Ομήρου. Σύμφωνα με αυτήν, τον Ενιπέα ερωτεύθηκε η Τυρώ, κόρη του θεσσαλού βασιλιά Σαλμωνέως, την οποία ήθελε απεγνωσμένα ο Ποσειδώνας. Καταλαβαίνοντας ότι δεν είχε πολλές ελπίδες μπροστά στον μορφονιό που της είχε πάρει τα μυαλά, ο άρχοντας της θάλασσας αποφάσισε να παίξει το χαρτί των μεταμορφώσεων, και εμφανίστηκε μπροστά στο αντικείμενο του πόθου του με τη μορφή του Ενιπέα. Ακολούθησαν σκηνές που δεν μπορούμε να περιγράψουμε γιατί μας διαβάζουν και παιδιά, και από τον έρωτά τους γεννήθηκαν τελικά δύο δίδυμα αγόρια, ο Πελίας και ο Νηλέας. Οι δυο τους θα τσακωθούν αργότερα για τον θρόνο της Ιωλκού, πυροδοτώντας μια σειρά από γεγονότα που οδηγούν τελικά στην Αργοναυτική Εκστρατεία και την σφαγή των παιδιών της Μήδειας.
Αχέροντας: Ετυμολογικά, το όνομά του σημαίνει «χωρίς χαρά» –λογικό, αν σκεφτεί κανείς ότι μιλάμε για τον ποταμό που καταλήγει στον Άδη. Ως γνήσιος γιος των Τιτάνων, ο Αχέροντας συμμάχησε προφανώς με τους γονείς του κατά την Τιτανομαχία, προσφέροντάς τους νερό για να ξεδιψάνε ανάμεσα στις μάχες. Η πράξη του αυτή εξόργισε τον Δία, ο οποίος μαύρισε και πίκρανε τα νερά του, που δεν ξαναέγιναν γλυκά μέχρι να εμφανιστεί ο Άι-Δονάτος της χριστιανικής παράδοσης και να σκοτώσει το τέρας που τα δηλητηρίαζε.
Πηνειός: Ένας από τους λίγους Ποτάμιους Θεούς που απέκτησαν απογόνους, ο Πηνειός ερωτεύτηκε σφόδρα την ναϊάδα νύμφη Κρέουσα. Καρπός του έρωτά τους ήταν ο μετέπειτα βασιλιάς των Λαπιθών (μυθολογικών όντων που έμοιαζαν με τους Κενταύρους) Υψέας αλλά και οι θεσσαλίδες νύμφες, η Στίλβη, η Κυρήνη και η Μενίππη, που αργότερα θα παντρευόταν τον Πελασγό.
Κηφισός: Άλλος ένας ποτάμιος θεός που ευτύχησε να αποκτήσει παιδιά, ο Κηφισός είναι πατέρας του γνωστού και μη εξαιρετέου Νάρκισσου. Μητέρα του πανέμορφου πλην αδικοχαμένου νεαρού (που ερωτεύτηκε το είδωλό του και πνίγηκε στα νερά της λίμνης όπου το χάζευε με τις ώρες) είναι η νύμφη Λειριόπη.
Ευρώτας: Οι απόψεις για τον Ευρώτα διίστανται. Κατά μία θεωρία, είναι και αυτός ένας από τους Ποτάμιους Θεούς, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος, ενώ κατά μία άλλη είναι ο πατέρας της Σπάρτης, ένας από τους πρώτους βασιλιάδες της περιοχής, εντελώς άνθρωπος και καθόλου θεός. Σύμφωνα με αυτήν την δεύτερη θεωρία, ο βασιλιάς Ευρώτας θέλησε να δώσει διέξοδο στα νερά που λίμναζαν γύρω από την πόλη του, γι' αυτό άνοιξε διώρυγα και διοχέτευσε τα νερά προς τη θάλασσα. Έτσι δημιουργήθηκε το ποτάμι, που πήρε το όνομα του.
Λάδωνας: Το ποτάμι που ο Παυσανίας περιγράφει ως «το ομορφότερο της Ελλάδας» πήρε το όνομά του από (το μαντέψατε;) τον Ποτάμιο Θεό που παντρεύτηκε την Στυμφαλία, με την οποία απέκτησε δυο κόρες, τη Μετώπη και τη Δάφνη. Αυτή την τελευταία ερωτεύτηκε κάποια στιγμή ο Απόλλωνας, που την κυνηγούσε νυχθημερόν στα δάση γύρω από τα νερά του ποταμού-πατέρα της. Εκείνη, που για κάποιο μυστήριο λόγο δεν έβρισκε τον ομορφότερο των θεών του γούστου της, ζήτησε φωνάζοντας από την Ήρα να την απαλλάξει από αυτό το μαρτύριο, και εκείνη την «έσωσε», μεταμορφώνοντάς τη στο γνωστό δέντρο.
Αλφειός: Ερωτοχτυπημένος αδερφός όλων των παραπάνω, ήθελε απεγνωσμένα μια νύμφη, την Αρεθούσα, η οποία τον απέφευγε –να σημειωθεί εδώ ότι οι Ποτάμιοι Θεοί, με την εξαίρεση του Ενιπέα, δεν ήταν ακριβώς αυτό που θα έλεγε κανείς τέρατα ομορφιάς. Η Αρεθούσα, λοιπόν, τρέχοντας να ξεφύγει από τον Αλφειό που την κυνηγούσε, πέφτει κάποια στιγμή στη θάλασσα και με τη βοήθεια της Αρτέμιδας καταλήγει στις Συρακούσες, όπου μεταμορφώνεται σε πηγή. Το σχέδιο της θεάς, βέβαια, δεν ήταν ακριβώς ιδιοφυές, καθότι ο ποτάμιος θεός μπορούσε όποτε ήθελε να περάσει κάτω από την θάλασσα, να φτάσει στις Συρακούσες και να ενώσει τα νερά του με εκείνα της αγαπημένης του… υπογείως (κυριολεκτικά και μεταφορικά). Όπως και έκανε.
![Κουίζ: Ποιας χώρας σημαία είναι αυτή; [εύκολο]](https://www.in2life.gr/media/articles/photos/thumb/2006030-quizsimaies20241280.jpg)