Οι πόλεις που σκέπασε η σκόνη της Ιστορίας

της Ηρώς Κουνάδη

Γιατί είναι γοητευτικές οι εγκαταλελειμμένες πόλεις; Επειδή αποπνέουν έναν αέρα μυστηρίου; Επειδή πυροδοτούν τη φαντασία, η οποία δημιουργεί ιστορίες που εκτυλίσσονταν κάποτε στα ημιθανή κτίριά τους; Επειδή μας τρομάζουν λίγο, καθησυχάζοντας μας ταυτόχρονα, ότι η δική μας πόλη δε θα ακολουθήσει ποτέ τη μοίρα τους; Μας το εγγυάται, όμως, κανείς αυτό; Πόλεις που μετρούσαν πολλές χιλιάδες κατοίκων θάφτηκαν κάτω από την άμμο της ερήμου ή τη σκόνη του πυρετού του χρυσού που γιατρεύτηκε, πολλές φορές εν μία νυκτί. Άλλες φορές για λόγους κωμικοτραγικούς, και άλλες τραγικούς σκέτο, γειτονιές ολόκληρες μετατράπηκαν ξαφνικά από ζωντανοί κοινωνικοί πυρήνες σε ακόμα ζωντανότερους θρύλους. Όσο απίθανο μοιάζει, τόσο πιθανό είναι.

Και δεν είναι μόνο εξέχουσας ιστορικής σημασίας αρχαιολογικοί χώροι, όπως το Μάτσου Πίτσου, η Πέτρα και οι αρχαίες πόλεις της Ινδίας, που εγκαταλείφθηκαν για λιγότερο ή περισσότερο άγνωστους λόγους. Είναι και σύγχρονες πόλεις, κάτοικοι των οποίων θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς, ή οι γονείς μας –κι αυτό είναι που τις κάνει λίγο πιο απόκοσμες, η εγγύτητά τους στο δικό μας κόσμο και τρόπο ζωής. Μια βόλτα σε δέκα από αυτές, είναι μια βόλτα στην Ιστορία του 20ου αιώνα. Σκεπασμένη από λίγη σκόνη, και με soundtrack τον αέρα που σφυρίζει μέσα από σπασμένα παράθυρα.

Centralia, Pennsylvania, ΗΠΑ
Μια φορά κι έναν καιρό, η Centralia ήταν μια ήσυχη, μικρή κωμόπολη που στήριζε την οικονομική της ευημερία στα ανθρακωρυχεία της. Μέχρι που το Μάιο του 1962 το πατροπαράδοτο… κάψιμο των σκουπιδιών σε μια χωματερή «άνοιξε τις πύλες της κολάσεως», όπως είπαν χαρακτηριστικά τα αμερικανικά ΜΜΕ. Το ανθρακωρυχείο έπιασε φωτιά, καταστρέφοντας την πόλη εκ των έσω. Οι αμερικανικές εφημερίδες έγραψαν ότι «ανθρώπινη ζωή δε θα μπορούσε να υπάρξει ξανά σε αυτόν τον τόπο, τον ζεστότερο και από τον πλανήτη Ερμή, με ατμόσφαιρα δηλητηριώδη όσο του Κρόνου. Τοξικά σύννεφα μονοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων στροβιλίζονταν πάνω από τα σκασίματα στο έδαφος». Η πόλη τελικά εγκαταλείφθηκε το 1984, ενώ οι επιστήμονες εκτιμούν πως η φωτιά στα σωθικά της θα συνεχίσει να καίει για 250 ακόμη χρόνια.

Pripyat, Ουκρανία
Η μικρή πόλη των 50.000 κατοίκων που αποτελούσε μόνιμη κατοικία για όλους σχεδόν τους εργαζομένους στο εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ εκκενώθηκε πλήρως μετά την τραγωδία του Απριλίου του 1986, μαζί με την ομώνυμη πόλη, η οποία απείχε περισσότερο από τον πυρηνικό αντιδραστήρα απ’ ότι το Pripyat. Για αρκετά χρόνια μετά την καταστροφή, η πόλη αποτελούσε υπαίθριο μουσείο, που αποτύπωνε εύγλωττα τη σοβιετική ζωή και ατμόσφαιρα πριν την πτώση του σιδηρού παραπετάσματος. Στις αρχές του 21ου αιώνα, όμως, λεηλατήθηκε μέχρις εσχάτων –κλάπηκαν ακόμη και τα καθίσματα των τουαλετών. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η περιοχή δε θα είναι κατοικήσιμη για αρκετά χρόνια, λόγω των επιπέδων ραδιενέργειας –όσα χρόνια, όμως, και να περάσουν, είναι μάλλον απίθανο να βρεθούν «εθελοντές» για να την ξανακατοικήσουν.

Varosha, Κύπρος
Πριν την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η Varosha ήταν το δημοφιλές, ειδυλλιακό θέρετρο της Αμμοχώστου. Από το 1974 και μετά, αφότου οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, η περιοχή περιφράχτηκε με συρματοπλέγματα και η είσοδος μέχρι σήμερα δεν επιτρέπεται παρά μόνο στα μέλη του τουρκικού στρατού και των Ηνωμένων Εθνών. Τα κτίρια που κάποτε στέγαζαν πολυτελή ξενοδοχεία σήμερα βρίσκονται σε κατάσταση αποσάθρωσης, ενώ οι ερημωμένες παραλίες αποτελούν πλέον το σπίτι προστατευόμενων ειδών μεσογειακής χελώνας. Το Σχέδιο Ανάν προέβλεπε την επιστροφή της πόλης στους Ελληνοκυπρίους, ενώ μετά την απόρριψή του οι τουρκικές αρχές ανακοίνωσαν την πρόθεση να την αναπτύξουν ξανά ως τουριστικό θέρετρο, ανοίγοντας τρία νέα ξενοδοχεία μέσα στο 2010.

Bodie, Καλιφόρνια, ΗΠΑ
Η απόλυτη αμερικάνικη πόλη φάντασμα, εγκαταλείφθηκε εντελώς το 1962, χρονιά κατά την οποία ανακηρύχθηκε και Ιστορικό Πάρκο –για τις ανάγκες του οποίου, τα πάντα, από τα σπίτια μέχρι τα saloon και τα τρόφιμα στα ντουλάπια παρέμειναν ανέγγιχτα, ακριβώς ως είχαν. Το Bodie, όμως, δεν απέπνεε πάντα αυτήν την απόκοσμη αίσθηση εγκατάλειψης: από το 1876, οπότε και ιδρύθηκε, προσέλκυσε πλήθος κόσμου στο κυνήγι του εύκολου χρήματος, χάρη στα ορυχεία του. Το 1880, μετρούσε ήδη 10.000 κατοίκους και 65 saloon στον κεντρικό του δρόμο. Η δίψα για χρήμα, ο πυρετός του χρυσού και το αλκοόλ σκότωσαν τελικά αυτήν την πόλη, που αποδείχθηκε η επιτομή της οικονομικής φούσκας.

San Zhi, Ταϊβάν
Η φουτουριστική αυτή πόλη στη βόρεια Ταϊβάν ξεκίνησε να κτίζεται ως θέρετρο πολυτελείας για την αφρόκρεμα της χώρας. Μετά από μια σειρά θανάσιμων εργατικών ατυχημάτων, τα έργα διακόπηκαν και εν συνεχεία λόγω έλλειψης χρημάτων και κινήτρων, το σχέδιο εγκαταλείφθηκε εντελώς και τα εξωγήινα κτίρια έμειναν να στέκονται έρημα και εγκαταλελειμμένα, εις μνήμην, θαρρείς, αυτών που χάθηκαν. Στην περιοχή εξαπλώθηκαν ταχύτατα φήμες που ήθελαν την πόλη στοιχειωμένη από τα φαντάσματα των εργατών που σκοτώθηκαν εκεί. Το όλο θέμα κουκουλώθηκε ταχύτατα, και η κυβέρνηση της χώρας, που είχε μισθώσει το έργο, αρνήθηκε κάθε εμπλοκή, εξ ου και τα ονόματα των αρχιτεκτόνων δε δόθηκαν ποτέ στη δημοσιότητα. Το project πιθανότατα δε θα συνεχιστεί, καθότι πλέον έχει πάρει διαστάσεις θρύλου –και όχι με την καλή έννοια– και η εκμετάλλευση της περιοχής για διαφορετική χρήση δε θεωρείται σοφή από τους προληπτικούς κατοίκους της χώρας.

Balestrino, Ιταλία
Η μικρή πόλη στη βορειοδυτική ακτή της Ιταλίας αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση ανάμεσα στις πόλεις φαντάσματα, λόγω της έλλειψης στοιχείων που να αφορούν τόσο την ίδρυσή της όσο και τους λόγους εγκατάλειψης. Τα μόνα επιβεβαιωμένα στοιχεία μιλούν για μια πόλη που χρονολογείται περί τις αρχές του 11ου αιώνα, και η οποία εγκαταλείφθηκε το 1953 λόγω «γεωλογικής αστάθειας». Περί τα τέλη του 19ου αιώνα, στην περιοχή σημειώθηκαν αρκετές μεγάλες σεισμικές δονήσεις –της τάξεως των 6,5 ρίχτερ– οι οποίες προφανώς επηρέασαν και το Balestrino, αν και δεν υπάρχουν πουθενά γραπτές μαρτυρίες επ’ αυτού. Σήμερα σχεδιάζονται έργα αναστήλωσης της πόλης, η οποία παρέμεινε άθικτη και μη προσβάσιμη για περισσότερα από 50 χρόνια.

Kłomino, Πολωνία
Αφού πέρασε από τα χέρια των Γερμανών, των Γάλλων, των Πολωνών, των Ρώσων και ξανά των Πολωνών, ονομάστηκε και μετονομάστηκε Westfalenhof, Grodek και, εν τέλει, Kłomino, το πολωνικό χωριό εγκαταλείφθηκε μετά την απομάκρυνση του Κόκκινου Στρατού που το χρησιμοποιούσε ως βάση του. Από τις παλιές του δόξες, σήμερα απομένει μόνο ένας από τους τοίχους ενός κινηματογράφου, διακοσμημένος με πολύχρωμη σοβιετική προπαγάνδα. Σκέψεις για την εκμετάλλευσή του έχουν κατά καιρούς περιλάβει τη μετατροπή του σε φυλακή, κέντρο απεξάρτησης τοξικομανών και σημείο συνάντησης των πολωνικών club της Harley Davidson. Σήμερα στα υπό κατάρρευση κτίριά του μένουν μόλις πέντε άνθρωποι, σιδηροδρομικές ή άλλες συνδέσεις με άλλα μέρη δεν υπάρχουν, και το πλησιέστερο κατάστημα απέχει 4 χιλιόμετρα από την πόλη.

Kolmanskop, Ναμίμπια
Το μικρό χωριό στην έρημο της Ναμίμπια που στέγαζε τους λιγοστούς εργάτες των ορυχείων, αναπτύχθηκε το 1908, μετά την ανακάλυψη διαμαντιών στο υπέδαφός του. Κτισμένο στα πρότυπα γερμανικής πόλης, διέθετε νοσοκομείο, ballroom, ηλεκτροδοτικό σταθμό, σχολείο, θέατρο, γυμναστήριο, καζίνο και εργοστάσιο πάγου, καθώς και σιδηροδρομική γραμμή που το συνέδεε με το Lüderitz. Το Kolmanskop παρήκμασε μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν έπεσε η τιμή του διαμαντιού, και εγκαταλείφθηκε εντελώς το 1956. Σήμερα έχει αναστηλωθεί μερικώς και είναι επισκέψιμη, αλλά η άμμος στο εσωτερικό των κτιρίων φτάνει μέχρι το γόνατο.

Oradour-sur-Glane, Γαλλία
Το Σάββατο, 10 Ιουνίου 1944 τα στρατεύματα των SS κατέστρεψαν σχεδόν εξολοκλήρου τη μικρή πόλη της κεντρικής Γαλλίας, σκοτώνοντας συνολικά 642 άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Μετά το τέλος του πολέμου, ένα χωριό με το ίδιο όνομα κτίσθηκε και κατοικείται σε μικρή απόσταση από το αρχικό, το οποίο διατηρήθηκε ακριβώς όπως έμεινε μετά την επίθεση. Ένα τεράστιο μνημείο ανεγέρθηκε ακριβώς μπροστά από το νεκροταφείο, εις μνήμη των θυμάτων, ενώ το χωριό είναι σήμερα επισκέψιμο και αποτελεί ανοιχτό μουσείο, μιας πόλης τραγικά ακινητοποιημένης στο χρόνο.

Craco, Ιταλία
Στο μπροστινό τμήμα της «μπότας» της Ιταλίας, η μικρή μεσαιωνική πόλη του Craco χρονολογείται από το 1060, ενώ ιστορικά στοιχεία την εμφανίζουν ακμάζουσα και πυκνοκατοικημένη κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, να ξεπερνά τους 2.000 κατοίκους. Από το 1892 έως το 1922, περίπου 1.300 εκ των αγροτών κατοίκων της μετανάστευσαν στη Βόρειο Αμερική, λόγω των προβλημάτων στη γεωργία, αλλά και των σεισμών και του πολέμου. Το 1963 οι 1.800 κάτοικοι που είχαν απομείνει μετακόμισαν μαζικά στην κοντινή κοιλάδα Craco Peschiera, και το αρχικό Craco παραμένει σήμερα σε κατάσταση εγκατάλειψης και κατάρρευσης.