"Η μουσική (μας) ταξιδεύει" στο Μέγαρο

Οι εμφανίσεις του Ελληνικού Συγκροτήματος Σύγχρονης Μουσικής στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος συνεχίζονται με τη συναυλία «Η μουσική ταξιδεύει παντού», που φιλοξενείται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών την Πέμπτη 14 Μαΐου στις 8.30 το βράδυ και εντάσσεται στο πλαίσιο της δημοφιλούς Σειράς «Μουσικές του 20ού και 21ου αιώνα». Τη μουσική διεύθυνση έχει αναλάβει ο διεθνώς αναγνωρισμένος συνθέτης, μαέστρος και παιδαγωγός Θόδωρος Αντωνίου. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει συνθέσεις των Νίκου Αστρινίδη, Κώστα Νικήτα, Χρήστου Σαμαρά, Σόλωνα Μιχαηλίδη καθώς και το έργο «Ύμνος στη νύχτα» που είναι παραγγελία του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Αθηνών στον Αλκη Μπαλτά και θα παρουσιαστεί σε πρώτη εκτέλεση.

Νίκος Αστρινίδης και Δύο στοχασμοί (2008)
Ακμαιότατος, ο Νίκος Αστρινίδης εξακολουθεί ακαταπόνητος να γράφει παρά τα σχεδόν 90 του χρόνια. Γεννήθηκε το 1921 στη Ρουμανία, όπου και μελέτησε σύνθεση και πιάνο με τον διάσημο πιανίστα Ντίνου Λιπάττι. Αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του, όμως, λόγω της σοβιετικής εισβολής, οπότε μετανάστευσε στην Παλαιστίνη. Εκεί, κατετάγη στην Ελληνική Βασιλική Αεροπορία, παρασημοφορήθηκε για τις ανδραγαθίες του και κατόπιν, με πολλές δυσκολίες, κατόρθωσε να συνεχίσει τις σπουδές του στο Κάιρο δίνοντας παράλληλα συναυλίες για τα ελληνικά και συμμαχικά στρατεύματα στη Μέση Ανατολή και διαπρέποντας ως συνθέτης σε δύο διαγωνισμούς (1944, 1945).

Το 1947 ολοκλήρωσε τις σπουδές του ως πιανίστας και συνθέτης στο Παρίσι και άρχισε να περιοδεύει με γνωστούς καλλιτέχνες εκείνης της εποχής όπως η σοπράνο Λίλυ Πονς, ο βιολονίστας Ζακ Τιμπώ κ.ά. Μεταξύ 1948 και 1965 έδωσε πάνω από 2.500 συναυλίες ως πιανίστας σε όλο σχεδόν τον κόσμο, ενώ κατά διαστήματα έγραφε μουσική. Συνθέσεις του έχουν παρουσιαστεί και μεταδοθεί επανειλημμένως στη Γαλλία. Έχει τιμηθεί με σημαντικές διακρίσεις για την καλλιτεχνική και παιδαγωγική του προσφορά, καθώς και για τις πρωτοβουλίες του στον χώρο του θεάτρου και της όπερας. Ο Νίκος Αστρινίδης έχει ασχοληθεί συστηματικά με τη σύνθεση θρησκευτικών έργων και παραμένει, μέχρι σήμερα, παραγωγικότατος.

Οι «Δύο Στοχασμοί για φωνή και μικρό οργανικό σύνολο» (φλάουτο, όμποε, κλαρινέτο, κόρνο, βιολί, βιόλα, τσέλο, πιάνο) συνυπάρχουν κάτω από την κοινή θεματική ιδέα της αγάπης. Ο πρώτος στοχασμός αφορά στη μουσική και βασίζεται στο αρχαιοελληνικό δωρικό ποίημα «Τρεις Μούσες» του Αντιπάτρου του Θεσσαλονικέως σε προσαρμογή και μετάφραση του Γιάννη Τζαννή. Ο δεύτερος στοχασμός αφορά στον έρωτα και έχει ως αφετηρία του το ρομαντικό ποίημα «Χελιδόνι μου» της σύγχρονης Κύπριας ποιήτριας Βαλεντίνας Αναστασίου. Το φωνητικό δίπτυχο ερμηνεύει η μεσόφωνος Μαργαρίτα Συγγενιώτου, παλιά γνώριμη του Ελληνικού Συγκροτήματος Σύγχρονης Μουσικής αλλά και του κοινού του Μεγάρου («Τραβιάτα», «Η Αγία Ιωάννα στην πυρά»). Η γνωστή μονωδός, το βιογραφικό της οποίας περιλαμβάνει μεταξύ άλλων σπουδές πιάνου και ανώτερων θεωρητικών, έχει λάβει μέρος σε πολλές παραστάσεις και συναυλίες εντός και εκτός Ελλάδος («Έτσι κάνουν όλες», «Ευγένιος Ονιέγκιν», «Μαγικός αυλός», «Ολυμπιάδα», «Ευρυδίκη», «Le Grand Macabre», κ.ά.), καθώς και σε δισκογραφικές παραγωγές.

Κώστας Νικήτας και Ανταύγειες (1987)
Ο πρόωρα χαμένος συνθέτης Κώστας Νικήτας (1940-1989) γεννήθηκε Θεσσαλονίκη. Σπούδασε πιάνο και σύνθεση στο Κρατικό Ωδείο της γενέτειράς του και υπήρξε μαθητής του Κύπριου παιδαγωγού, συνθέτη και μαέστρου Σόλωνα Μιχαηλίδη. Στη συνέχεια μελέτησε κρουστά και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη σύνθεση στην Ανωτάτη Σχολή Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών της Βιέννης. Μετά τον επαναπατρισμό του εργάστηκε ως μουσικός στην Κ.Ο.Θ. και ως πανεπιστημιακός διδάσκαλος στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου.

Οι «Ανταύγειες» ολοκληρώθηκαν δύο χρόνια πριν τον θάνατό του. Συνιστούν ένα αυτοτελές έργο για κουιντέτο πνευστών (φλάουτο, όμποε, κλαρινέτο, κόρνο και φαγκότο). Σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του ίδιου του συνθέτη, πρόκειται απλώς για «ένα μικρό μουσικό σχεδίασμα».

Χρήστος Σαμαράς και Απολογία VI (2008)
Γεννημένος στη Δράμα το 1956, ο Χρήστος Σαμαράς βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη στα τέλη της δεκαετίας του ’60 για να σπουδάσει ανώτερα θεωρητικά στο Κρατικό Ωδείο της πόλης. Στη συνέχεια, πήγε στην Αυστρία για να μελετήσει φλάουτο και σύνθεση στην Ανωτάτη Σχολή Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών της Βιέννης. Αργότερα φοίτησε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών του Βερολίνου όπου έκανε μεταπτυχιακές σπουδές σύνθεσης και παρακολούθησε σεμινάρια με μεγάλους συνθέτες του 20ού αιώνα (Νόνο, Στόκχαουζεν, Χέντσε, Λουτοσλάφσκι, κ.ά.). Από το 1984 ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη.

Είναι καθηγητής Σύνθεσης στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, ενώ έχει διδάξει σε πολλά μουσικά ιδρύματα της ημεδαπής, καθώς και σε σεμινάρια. Η εργογραφία του περιλαμβάνει σχεδόν όλο το φάσμα των ειδών της σύνθεσης (συμφωνίες, κοντσέρτα, κουαρτέτα, ορχηστρικά, μουσική δωματίου, χορωδιακά, τραγούδια, κ.ά.). Ουκ ολίγες δημιουργίες του έχουν αποσπάσει πλειάδα βραβείων και διακρίσεων εντός και εκτός ελληνικών συνόρων, και έχουν ερμηνευθεί στην Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Αυστραλία και μεταδοθεί από ελληνικά και ξένα τηλεοπτικά δίκτυα.

Η «Απολογία VI» για βαρύτονο και ενόργανο σύνολο (όμποε, τρομπέτα, κρουστά, πιάνο και κουιντέτο εγχόρδων) είναι εμπνευσμένη από το ποίημα του Κώστα Βάρναλη «Ο οδηγητής» και αφιερώνεται στον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο, ο θάνατος του οποίου επηρέασε βαθύτατα τον Σαμαρά. Η σύνθεση, επί της ουσίας, είναι μια ηθική και ιδεολογική καταγγελία κατά της «λεηλασίας της νομιμότητας και των θεσμών, [που] δημιούργησαν οργή», όπως τονίζει ο συνθέτης στο επεξηγηματικό του κείμενο για την «Απολογία». Και συνεχίζει: «Η επερχόμενη έκρηξη ήταν πια αναπόφευκτη, έτσι πληγώθηκε ακόμα μια φορά η κοινωνική ζωή του τόπου… Η θυσία του νεαρού Αλέξανδρου έκανε την διαμαρτυρία απόγνωση κι η εξέγερση ήταν το ελάχιστο που μπορούσαν να διατρανώσουν οι πολίτες απέναντι στην αυθαιρεσία της εξουσίας». Τα μέρη για βαρύτονο θα ερμηνεύσει ο Τάσος Αποστόλου.

Σόλων Μιχαηλίδης και Τρίο για πιάνο, βιολί και τσέλο (1946)
Ο διαπρεπής Κύπριος συνθέτης, αρχιμουσικός και μουσικολόγος υπήρξε μια από τις εμβληματικές φυσιογνωμίες της νεότερης ελληνικής μουσικής ιστορίας, ένας εξαιρετικά πολύπλευρος καλλιτέχνης και παιδαγωγός που η Μεγαλόνησος τίμησε μετά θάνατον αποτυπώνοντας τη μορφή του σε γραμματόσημα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο Σόλων Μιχαηλίδης (1905-1979) σπούδασε σύνθεση, πιάνο και διεύθυνση ορχήστρας στο Λονδίνο και το Παρίσι. Μετά την επιστροφή του στην πατρίδα του ανέπτυξε πλούσια μουσικοπαιδαγωγική δραστηριότητα ιδρύοντας συλλόγους, ορχήστρες και ωδεία και υπηρετώντας ως καθηγητής στη Λεμεσό. Το 1957, ανέλαβε τη διεύθυνση του Κρατικού Ωδείο Θεσσαλονίκης και το 1959 διορίστηκε μόνιμος αρχιμουσικός της Συμφωνικής Ορχήστρας Βορείου Ελλλάδος.

Δύο χρόνια αργότερα έγινε Γενικός Διευθυντής της Κρατικής Θεσσαλονίκης. Το θεωρητικό και μουσικολογικό έργο του υπήρξε σημαντικότατο. Επίσης, παράλληλα με την εκτενή αρθρογραφία του σε εξειδικευμένα ελληνικά και ξένα έντυπα, εργάστηκε ως συντάκτης λημμάτων σχετικά με την ελληνική μουσική σε εγνωσμένου κύρους εκδόσεις, όπως το αγγλικό λεξικό Grove. Επιστέγασμα των μόχθων του ως ερευνητή αποτελεί η Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής, ένα πολύτιμο επιστημονικό σύγγραμμα, που κέρδισε το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Προσωπικότητα παγκόσμιας ακτινοβολίας, ο Σόλων Μιχαηλίδης υπήρξε επί μία εικοσαετία εκλεγμένο και ενεργότατο μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Διεθνούς Συμβουλίου Δημοτικής Μουσικής, καθώς και επίτιμος διδάκτωρ πανεπιστημίων και ενθομουσικολογικών φορέων της αλλοδαπής. Τιμήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση με το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικος και με δύο βραβεία της Ακαδημίας.

Ως συνθέτης, ο Μιχαηλίδης άρχισε να δραστηριοποιείται το 1933 διαμορφώνοντας το δικό του ύφος με βάση τις επιρροές του από την ελληνική εθνική σχολή και το γαλλικό ιμπρεσιονισμό. Συνέθεσε πολλά έργα, αρκετά από τα οποία δημιουργήθηκαν μετά το 1974 και είχαν ως θέμα την τραγωδία της Κύπρου, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει εκδοθεί κατάλογος των συνθέσεών του, μολονότι πολλές εξ αυτών έχουν παρουσιαστεί στην Ελλάδα και το εξωτερικό από διακεκριμένα σύνολα όπως η Συμφωνική του BBC, η ορχήστρα του Όσλο, κ.ά. 

Το «Τρίο για πιάνο, βιολί και βιολοντσέλο» (1946) ανήκει στη λεγόμενη αγγλική περίοδο του συνθέτη και είναι το μοναδικό τρίο που έγραψε ο Μιχαηλίδης. Μετά την πρώτη του παρουσίαση στο Λονδίνο, το 1947, το έργο εθεωρείτο χαμένο, αλλά εντοπίστηκε στη Νότιο Αφρική και επεστράφη στην οικογένεια του συνθέτη μόλις το 2004, οπότε και ερμηνεύθηκε εκ νέου στην Κύπρο και την Αυστρία. Το έργο θα ερμηνεύσουν στο Μέγαρο τρία από τα εμπειρότερα μέλη του Ελληνικού Συγκροτήματος Σύγχρονης Μουσικής, η πιανίστα Βίκυ Στυλιανού, ο βιολονίστας Κώστας Αναστασόπουλος και ο τσελίστας Κωστής Θέος, που όλοι έχουν στο ενεργητικό τους λαμπρές σπουδές σε μουσικές ακαδημίες του εξωτερικού και επιτυχημένες σολιστικές εμφανίσεις.

Άλκης Μπαλτάς και Ύμνος στη νύχτα (2008-9)
Ο Άλκης Μπαλτάς (γεν. 1948) είναι περισσότερο γνωστός στο ευρύ κοινό με την ιδιότητα του αρχιμουσικού, υπό την οποία έχει κάνει πολλές εμφανίσεις στην Ευρώπη, την Αυστραλία, καθώς και στη Βόρεια και Νότια Αμερική. Είναι όμως και συνθέτης, και οι δημιουργίες του έχουν παρουσιαστεί στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Μια από τις δημοφιλέστερες είναι η παιδική όπερα «Μόμο» που πρωτοανέβηκε στο Μέγαρο το 1997. Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη, σπούδασε αρχικά βιολί και ανώτερα θεωρητικά στη γενέτειρά του και μελέτησε σύνθεση και διεύθυνση ορχήστρας στην Ανωτάτη Σχολή Τεχνών του Βερολίνου. Έχει διατελέσει καλλιτεχνικός διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και των Μουσικών Συνόλων της Ε.Ρ.Τ. Είναι υπεύθυνος για την καλλιτεχνική διεύθυνση της Δημοτικής Συμφωνικής της Κέρκυρας και του Φεστιβάλ της Πάτμου, καθώς και του Μουσικού Κολεγίου Θεσσαλονίκης και του Ελληνικού Ωδείου Αθηνών. Διδάσκει στη Σχολή Μουσικολογίας του Τμήματος Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. 

Ο «Ύμνος στη νύχτα», μια παραγγελία του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, έχει γραφτεί για βαρύτονο και ενόργανο σύνολο (φλάουτο, όμποε, κλαρινέτο, φαγκότο, κόρνο, τρομπέτα, τρομπόνι, κρουστά, πιάνο και κουιντέτο εγχόρδων). Τα φωνητικά μέρη θα τραγουδήσει και θα απαγγείλει ο λυρικός ερμηνευτής, ηθοποιός και σκηνοθέτης Τάσος Αποστόλου, ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Ελληνικού Συγκροτήματος Σύγχρονης Μουσικής. Το έργο είναι εμπνευσμένο από τους πανάρχαιους «Ορφικούς ύμνους» που ακούγονταν κατά τη διάρκεια των ομώνυμων μυστηρίων, τα οποία τελούνταν τη νύχτα και βασικός σκοπός τους ήταν να αναδείξουν τη «μετάβαση» από το σκοτάδι στο φως με αλληγορικούς και συμβολικούς τρόπους, όπως επισημαίνει ο ίδιος ο συνθέτης στο κείμενό του για το πρόγραμμα της βραδιάς. Ο «Ύμνος στη νύχτα» βασίζεται σε ένα από τα διασωθέντα ορφικά κείμενα, ενώ προς το τέλος του έργου έχουν προστεθεί τα ποιήματα του Άγγελου Σικελιανού «Διόνυσος επί λίκνω» και «Ο διθύραμβος του ρόδου».

Τη συναυλία μπορούν να παρακολουθήσουν δωρεάν οι κάτοχοι της Κάρτας Πολιτισμού.