48ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης: Η 7η τέχνη "ανεβαίνει"

του Λουκά Τσουκνίδα

Ο Νοέμβρης είναι ο κατεξοχήν μήνας φεστιβάλ για τη Θεσσαλονίκη και τη σινεφίλ Ελλάδα. Το φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου, το 48ο, λαμβάνει χώρα στη συμπρωτεύουσα από τις 15 έως τις 26 του μήνα και είναι απ’ ό,τι φαίνεται πιο γεμάτο απ’ το προηγούμενο, συνεχίζοντας την ανοδική πορεία των τελευταίων χρόνων υπό τη νέα του διεύθυνση. Μένει να το δούμε αυτό και στην πράξη.

Σε κάθε περίπτωση, η γκρίνια της διευρυμένης κλίκας του πολιτισμού και της προόδου, που είδε την αγαπημένη της ελιτίστικη διασκέδαση να αποκτά χαρακτήρα λάιφ-στάιλ δεν έχει προς το παρόν βάση αφού το κινηματογραφικό τμήμα δεν έχει αλλάξει προσανατολισμό στο ελάχιστο. Παραμένει προσηλωμένο σε νέους σκηνοθέτες, ποικίλες εθνικές φιλμογραφίες και πολύτιμα κινηματογραφικά αφιερώματα, ενώ αγκαλιάζει μέσω ενός ξεχωριστού τμήματος και την ψηφιακή παραγωγή. Οι διαλέξεις και οι ανοιχτές συζητήσεις αποδείχτηκαν πολύ δημοφιλείς και έγιναν θεσμός ενώ οι αίθουσες προβολών και παράλληλων εκδηλώσεων, πλην των βασικών του λιμανιού, βρίσκονται διάσπαρτες σε όλο το κέντρο της πόλης. Έτσι ο επισκέπτης δε μένει σε μια μικρή ακτίνα, αλλά κυκλοφορεί περισσότερο και τονώνει την εμπορική κίνηση, κάτι απολύτως απαραίτητο για τη σημερινή Θεσσαλονίκη.

Το Φεστιβάλ, που ξεκινά φέτος με τη νέα ταινία του Γουόνγκ Καρ Βάι «My Blueberry Nights», έχει ως εξής:

Διεθνές τμήμα

Στο διεθνές διαγωνιστικό συμμετέχουν όπως πάντα, σκηνοθέτες που καταθέτουν την πρώτη ή δεύτερη ταινία τους. Ανάμεσα στους δεκατέσσερις φετινούς και τέσσερις έλληνες, με εγχώριες ή μη παραγωγές. Η κόρη του Παντελή Βούλγαρη Κωνσταντίνα και ο γιος του Αλφόνσο Κουάρον Χόνας, είναι δυο από τους συμμετέχοντες με την πιο βαριά κληρονομιά προς δικαίωση. Με αφορμή τη συμμετοχή του δεύτερου, ο διάσημος πατέρας του θα δώσει διάλεξη-masterclass το πρωί της Δευτέρας 19/11.

Το πρώτο αφιέρωμα του τμήματος είναι στον δις προτεινόμενο για Όσκαρ αμερικανό Τζον Σέιλς, έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς ανεξάρτητους δημιουργούς, που έχει πειραματιστεί με διάφορα είδη κατά καιρούς είτε ως σκηνοθέτης είτε ως σεναριογράφος. Δεκαέξι ταινίες του θα προβληθούν, ενώ ο ίδιος θα δώσει διάλεξη-masterclass το πρωί της Παρασκευής 23/11.

Ο Γουίλιαμ Κλάιν είναι ένας αμερικανο-γεννημένος, αλλά γαλλο-θρεμμένος πολυκαλλιτέχνης (φωτογράφος, σκηνοθέτης, ζωγράφος) που τα ντοκιμαντέρ και οι σάτιρές του αποδείχθηκαν δυσκολοχώνευτες για την εποχή τους. Η φωτογραφική του δουλειά ήταν πρωτοποριακή και η σκηνοθετική του δε θα μπορούσε να αποκλίνει μακριά από αυτή την κατεύθυνση. Μια έκθεση στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και οχτώ ταινίες θα μας φέρουν σ’ επαφή με το έργο του.

Η τιμώμενη εθνική κινηματογραφία για φέτος είναι η κοντινή μας ισπανική, που πέρα από τον Αλμοδοβάρ δε φτάνει πολύ συχνά στις μεγάλες μας αίθουσες. Είκοσι πρόσφατες ταινίες από την ισπανική παραγωγή, κι ούτε μία του Πέδρο, μας αποκαλύπτουν πρόσωπα και πράγματα που δε βλέπουμε συχνά. Εγώ έχω δει και προτείνω ανεπιφύλακτα, τη μαύρη κωμωδία «Crimen Ferpecto» του Άλεξ Ντε Λα Ινγκλέσια και τις δραματικές, προσανατολισμένες σε γυναικεία θέματα, «Te Doy Mis Ojos» της Ιθιάρ Μπογιάιν και «Princesas» του Φερνάντο Λεόν ντε Αρανόα. Θα προβληθούν επίσης η δεύτερη σκηνοθετική δουλειά του Αντόνιο Μπαντέρας «El Camino de los Ingleses» και το πολυναμενόμενο θρίλερ του Χουάν Αντόνιο Μπαγιόνα «El Orfanato».

Από τις ειδικές προβολές, ξεχωρίζουν: η νέα ταινία του Τζέισον Ράιτμαν «Juno», το γουέστερν «The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford», η τελευταία ταινία του προέδρου της κριτικής επιτροπής Γίρι Μένζελ «I Served the King of England», η δανέζικη βουβή μεταφορά του «Hamlet» (1921) απ’ τον Σβεν Γκάντε σε ανακαινισμένη κόπια και η ελληνοκαναδική παραγωγή «Fugitive Pieces» του Τζέρεμι Ποντεσούα, ντυμένη με τη μουσική του Νίκου Κυπουργού. Το ντοκιμαντέρ «Chavez» του, κολλητού του Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ, Ντιέγκο Λούνα δεν είναι για τον αμφιλεγόμενο στρατιωτικό-πολιτικό αλλά για έναν σημαντικό μποξέρ απ’ το Μεξικό. Ο σκηνοθέτης θα παραδώσει διάλεξη-masterclass, μαζί με τον συνεργάτη του, τον παραγωγό Πάμπλο Κρους, το πρωί της Τετάρτης 21/11.

Ημέρες Ανεξαρτησίας

Το πιο δημοφιλές συνήθως τμήμα του Φεστιβάλ, που μπαίνει στην τρίτη του χρονιά, παραμένει και πάλι εστιασμένο σε νέους σκηνοθέτες και πιο ιδιαίτερες θεματικές, ενώ τιμά κι έναν παλιό Ιάπωνα μαέστρο.

Από τις ταινίες του βασικού κομματιού ID-07 ενδιαφέρον παρουσιάζουν: η νέα ταινία του ιδιόρρυθμου Κάρλος Ρειγάδας «Silent Light», το «The Secret of the Grain» του Αμπντελατίφ Κεσίς που άρεσε στις Κάνες, η καινούργια του Ισλανδού Μπαλτάσαρ Κορμακούρ «Jar City» και η «καλτιά» του δεκαημέρου, το «Πολύ Μεγάλοι Γιαπωνέζοι» του ιάπωνα κωμικού Τακεούτσι Ματσουμότο.

Στις ειδικές προβολές συμπεριλαμβάνονται τρεις ταινίες με θέμα τη μουσική και το πανκ κίνημα και μια εγκατάσταση-προβολή του Έιμος Πόου με τίτλο «Empire II» που θα υποδέχεται τους περίεργους στην αίθουσα «Γιαχουντί Χαμάμ» στα λουλουδάδικα.

Η ενότητες «Νέοι Αμερικάνοι» και «Κάποιος να τους Προσέχει» περιλαμβάνουν επτά ταινίες φρέσκων δημιουργών απ’ τις ΗΠΑ και την Αργεντινή, όλες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες και μάλλον ασφαλείς ως επιλογές. Ένας από αυτούς, ο Τζο Σουάνμπεργκ, θα δώσει διάλεξη-masterclass γύρω από το Do-It-Yourself ψηφιακό σινεμά το πρωί της Πέμπτης 22/11.

Τα αφιερώματα του τμήματος ασχολούνται φέτος με τρεις ασιάτες σκηνοθέτες. Τον Μίκιο Ναρούσε, έναν σχετικά άγνωστο ιάπωνα κλασικό, τον νέο κορεάτη Λι Τσανγκ Ντονγκ και την μαλαίσια Γιασμίν Αχμάντ, που είναι και μέλος της κριτικής επιτροπής. Ο Ναρούσε σκιαγραφείται με εννιά ταινίες της χρυσής εποχής του και μια από τις πρώτες, τα χρόνια του ιαπωνικού βωβού, το «Όνειρα της κάθε νύχτας». Των άλλων δύο, παρουσιάζεται όλη η σύντομη φιλμογραφία τους, πλην ένα ντοκιμαντέρ της Αχμάντ. Είδα την τελευταία ταινία του Λι Τσανγκ Ντονγκ, το «Secret Sunshine» που βραβεύτηκε στις Κάνες για τον πρώτο γυναικείο ρόλο και, αν και μεροληπτώ πάντα προς τους κορεάτες, θεωρώ ότι είναι μια από τις καλύτερες επιλογές του Φεστιβάλ. Μόνο και μόνο για μια εξαιρετική ανατροπή γύρω στα δύο τρίτα του φιλμ.

Το πρόγραμμα του τμήματος συμπληρώνουν δυο παιδικές μικρού μήκους ταινίες του αδικοχαμένου γάλλου Αλμπέρ Λαμορί, που θα προβληθούν το πρωί της Κυριακής 18/11.

Ελληνικές Ταινίες

Το ελληνικό τμήμα αποτελείται φυσικά απ’ τις ταινίες μυθοπλασίας και τεκμηρίωσης που θα διαγωνιστούν για τα «Κρατικά Βραβεία Ποιότητας» (μου ακούγεται σαν αυτοκόλλητο παράσημο σε τενεκέ εξαιρετικού παρθένου ελαιόλαδου) αλλά και από ενδιαφέροντα αφιερώματα όπως εκείνο στο ελληνικό φιλμ νουάρ.

Ανάμεσα λοιπόν σε επιτηδευμένες προσπάθειες τύπου «Alter Ego», «Μια Μέλισσα τον Αύγουστο», «Straight Story» και «Πρώτη φορά Νονός», περιμένω τους «Κλέφτες» του Μάκη Παπαδημητράτου μπας και δω κάποιο δείγμα πως το ελληνικό σινεμά αποτηλεοπτικοποιείται επιτέλους. Από κοντά και τρία ενδιαφέροντα ντοκιμαντέρ που όμως μου φαίνονται πολύ λίγα.

Το πρόγραμμα της ενότητας «Digital Wave» δε φαίνεται να πλούτισε ιδιαιτέρως από πέρσι, κάτι που δεν ακούγεται ελπιδοφόρο. Ίσως βέβαια να σημαίνει πως οι μικροί δημιουργοί βρίσκουν χρήματα για να γυρίσουν σε φιλμ, οπότε… Παρ’ όλ’ αυτά ίσως οι λίγες αυτές ταινίες να είναι αξιόλογες ενώ το κλου των προβολών θα είναι η back-to-back παρουσίαση του «Γιαγκόναν: Οι σκοτεινές μέρες του χαμού», του πρώτου δηλαδή ελληνικού σινε-έπους από το Do-It-Yourself τέρας που λέγεται Γιάγκος Ραυτόπουλος, και του νέου χτυπήματος του Νίκου «Οι Σφαίρες Πέφτουν σαν το Χαλάζι» Αλευρά με τίτλο «Ερωτικά Μαθήματα για Επαναστατική Δράση». Χαβαλέ γραβάτα δηλαδή!

Με δέκα από τις έντεκα ταινίες του Νίκου Νικολαΐδη, θα τιμήσει το Φεστιβάλ εκτάκτως το σκηνοθέτη που μας άφησε πρόσφατα ενώ το έτος Νίκου Καζαντζάκη θα εορταστεί από τους διοργανωτές με τρεις προβολές: «Αλέξης Ζορμπάς» του Μιχάλη Κακογιάννη, «Ο Τελευταίος Πειρασμός» του Μάρτιν Σκορτσέζε και «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» του Ζιλ Ντασέν.

Ο κριτικός Αλέξης Δερμεντζόγλου επέλεξε 15 ταινίες από ένα φάσμα 50 χρόνων, που περιέχουν τα στοιχεία εκείνα που κατατάσσουν μια ταινία, πλήρως ή μερικώς, στο είδος του νουάρ. Είναι ευκαιρία να δει κανείς ταινίες που σπάνια προβάλλονται στη τηλεόραση, παρά την ακατάσχετη λαγνεία της προς τον «παλιό καλό ελληνικό κινηματογράφο», αλλά και κάποιες πιο καινούργιες όπως η «Κλειστή Στροφή», πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Νίκου Γραμματικού.

Τέλος, θα προβληθούν όπως πάντα οι βραβευμένες μικρού μήκους της Δράμας, που όσες είδα δε με ενθουσίασαν ιδιαίτερα, αλλά είναι το φυτώριο και δεν πρέπει ν’ αγνοούνται.

Ματιές στα Βαλκάνια

Το βαλκανικό τμήμα του Φεστιβάλ είναι φέτος αρκετά γεμάτο, με πολλές συμμετοχές μάλιστα από την Τουρκία. Εξέχει όλων η ταινία του πολυτάλαντου, γερμανού στην υπηκοότητα, Φατίχ Ακίν, «The Edge of Heaven». Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η μοναδική μεγάλου μήκους ταινία του αδικοχαμένου Κρίστιαν Νεμέσκου, το «California Dreamin’ (endless)», που τράβηξε τα βλέμματα στις πρόσφατες Κάνες και αφήνει την υποψία αν μη τι άλλο, πως χάθηκε ένας πολύ ταλαντούχος σκηνοθέτης.

Το αφιέρωμα του τμήματος είναι στον ρουμάνο σκηνοθέτη Νάε Καράνφιλ, που μας είχε κερδίσει μερικά Φεστιβάλ πιο πριν με την ταινία του «Filantropica» και είμαι σίγουρος ότι κι οι υπόλοιπες (τέσσερις ακόμα) αξίζουν το χρόνο μας. Ο ίδιος θα είναι παρόν αφού τελεί και μέλος της κριτικής επιτροπής.

Focus

Το τμήμα του φεστιβάλ που εστιάζει σε μια θεματική ενότητα και παρουσιάζει ταινίες σχετικές με αυτήν, έχει φέτος τον τίτλο «Σύγχρονοι Πόλεμοι» και, με γνώμονα πρόσφατες φεστιβαλικές εμπειρίες, προϊδεάζει για ακόμα ένα μπαράζ σχηματικών αντιπολεμικών κραυγών που γίνονται περισσότερο για να ικανοποιήσουν το ενδιαφέρον του θεατή για δράμα παρά για να τον κάνουν να σκεφτεί.

Κι όμως, με χαρά ανακάλυψα ότι η επιλογή των ταινιών είναι εξαιρετική, η μία πιο ενδιαφέρουσα απ’ την άλλη, λόγος σοβαρός να παρακολουθήσει κανείς πιστά ολόκληρη τη σειρά των προβολών. Το «AFR» του δανού Μόρτεν Χαρτς Κάπλερς είναι αυτό που λειτουργεί ως κράχτης, αφού είναι και το πιο προβοκατόρικο. Ένα ψευδοντοκιμαντέρ για τη δήθεν δολοφονία του Δανού πρωθυπουργού Άντερς Φογκ Ράσμουσεν, ένα άρτια κατασκευασμένο ψέμα προς κατανάλωση.

Masterclasses

Εκτός από τους προαναφερθέντες, διαλέξεις-masterclasses θα παραδώσουν και κάποιοι πιο διάσημοι άνθρωποι του σινεμά. Ο Τζον Μάλκοβιτς (18/11) και ο Ντάνι Γκλόβερ (24/11), που είναι και τιμώμενα πρόσωπα του φεστιβάλ, οι πασίγνωστοι καρατερίστες Ντέιβιντ Στράδερν και Κρις Κούπερ (20/11 μαζί) και ο Τζιμ Γιαννόπουλος, έμπειρο μέλος της κινηματογραφικής βιομηχανίας ως τρέχων πρόεδρος της Fox Filmed Entertainment & Twentieth Century-Fox Film Corporation (25/11).

Η κριτική επιτροπή αποτελείται από τους Γίρι Μένζελ (σκηνοθέτης-πρόεδρος), Φρεντ Ρους (παραγωγός), Λουκρέσια Μαρτέλ (σκηνοθέτις), Μάικλ Φιτζέραλντ (παραγωγός), Νάε Καράνφιλ (σκηνοθέτης), Γιασμίν Αχμάντ (σκηνοθέτις) και Όλγα Μπρούμα (ποιήτρια).

Το φεστιβάλ θα κλείσει με την απονομή και την προβολή της ταινίας «The Darjeeling Limited» του Γουές Άντερσον.

Καλό δρόμο και καλή θέαση.