Η Πόλη των Αθώων: Ταξίδι στην Θεσσαλονίκη της Κατοχής

του Δημήτρη Παπαλεωνίδα

Η αφηγηματική δεινότητα της Κατερίνας Καριζώνη, σημαντική πεζογράφος και ποιήτρια, μας χαρίζει μία συλλογή από μικρές σύντομες αφηγήσεις, οι οποίες βασίζονται στην ιστορική πραγματικότητα, σε πραγματικά βιώματα και μαρτυρίες των τελευταίων επιζώντων της σκληρής δεκαετίας του ’40 στην Θεσσαλονίκη.

Απλοί καθημερινοί άνθρωποι, αθώοι, όπως τιτλοφορείται και το βιβλίο, σε μία πόλη που στενάζει κάτω από την κυριαρχία των Γερμανών και των ελλήνων συνεργατών τους, από την Κατοχή έως τον Εμφύλιο. Άνθρωποι που πίστεψαν το μεγάλο «Όχι» του ελληνικού λαού το 1940 και στην συνέχεια με συνέπεια και ήθος έμειναν πιστοί στα ιδανικά τους και το πλήρωσαν με βομβαρδισμούς, τρομοκρατία, φτώχια, πείνα, βασανιστήρια, και εκτελέσεις.

Η αδελφική αγάπη, ο ανεκπλήρωτος έρωτας, ο αγνός ιδεαλισμός, αλλά και η απληστία, η προδοσία, η απανθρωπιά συνυπάρχουν μέσα σε αυτές τις αφηγήσεις και συνθέτουν το μωσαϊκό μίας πόλης, που συγκεντρώνει στις γειτονιές της, Έλληνες και Εβραίους, φτωχούς και πλούσιους, πρόσφυγες και γηγενείς, πατριώτες και δωσίλογους.

Η Πόλη των Αθώων λοιπόν αναφέρεται σε αυτούς τους ανθρώπους, τους οποίους η επίσημη ιστορία γραμμένη από τους νικητές, αγνοεί συστηματικά.

Η συγγραφέας δεν αποφεύγει να αναφερθεί σε θέματα που για χρόνια αποσιωπήθηκαν ή «ερευνήθηκαν» επιφανειακά, όπως οι εξευτελισμοί και οι διώξεις των Εβραίων, καθώς και η λεηλασία και η υπεξαίρεση των περιουσιών τους από «έλληνες» δωσίλογους και χαφιέδες, που τους κατέδιδαν και στην συνέχεια έμμεσα ιδιοποιούνταν τις περιουσίες τους, ως μεσεγγυούχοι.

«…Είχε διπλώσει μία εφημερίδα πλάι στο πιάτο του… έριχνε λοξές ματιές. Ακούστε τι γράφει η Απογευματινή….Να φύγουν οι Εβραίοι. Να αποκαθαρθεί η γάγγραινα με τους κίτρινους αστέρες από την πόλη… Ας όψεται ο Μέρτεν. Τρίβουν τα χέρια τους οι δωσίλογοι και οι μεσεγγυούχοι. Θα πλουτίσουν από τις παρατημένες περιουσίες των Εβραίων…».

…Ή η συμμετοχή, συχνά με υπερβάλλοντα ζήλο των «ελλήνων» συνεργατών των κατακτητών, σε αντίποινα για αντιστασιακές πράξεις, όπου βασάνιζαν και εκτελούσαν αθώους και μάλιστα παιδιά.

Διαβάζουμε για τους ταγματασφαλίτες «…Τα Τάγματα Ασφαλείας στήνουν μπλόκα και έχουν την υποστήριξη των Γερμανών. Εκτελούν επιτόπου αγωνιστές και μαζί τους κι απλούς πολίτες… εκτέλεσε δέκα τρία παιδιά που έγραφαν στους τοίχους. Στην Καλαμαριά συνέλαβαν εξήντα τέσσερα άτομα και τα μετέφεραν στη Γερμανία…».

Στις διηγήσεις αυτές λοιπόν η συγγραφέας, θα μας «συστήσει» δύο αδελφές, την Ρίτα και την Τασούλα, στο πρώτο αεροπορικό βομβαρδισμό της πόλης, που από τύχη γλιτώνουν τον θάνατο. Τον υποδηματοποιό Κώστα, που δεν διστάζει να προσφέρει ακόμη και την ζωή του για τα ιδανικά του, την γυναίκα του Παγώνα, στήριγμα της οικογένειας και του άντρα της και τις κόρες τους. Τον Γεράσιμο Αναγνωστάκο, Μανιάτης, ξεριζωμένος εξαιτίας μίας βεντέτας, την γυναίκα του Πολυτίμη, τις τρεις αδελφές του και τον Άρη, που σπουδάζει δικηγόρος και άλλους ιδιαίτερους μεν αλλά και απλούς «αθώους» ανθρώπους.

Ιδιαίτερη αναφορά θα ήθελα να κάνω στην ποιητική ιδιότητα της Κατερίνας Καριζώνη, χάρη στην οποία μας χαρίζει την αφήγηση μίας ιδιαίτερης ιστορίας, μαγευτικής και ταυτόχρονα μεταφυσικής. Η ιστορία αυτή είναι ένα επεισόδιο μόνο στην αναζήτηση του Άγιου Δισκοπότηρου, ανά τον κόσμο, από τους Ναζί, οι οποίοι εισβάλλουν στο Άγιο Όρος. Οι Γερμανοί αξιωματικοί, ο καθηγητής Βυζαντινών Σπουδών Φράντς Ντέλγκερ και ένας έλληνας καθηγητής, μέλη αυτής της αποστολής, θα γίνουν μάρτυρες της βαθιάς αλλαγής του γερμανού καθηγητή, μετά από την μεταφυσική εμπειρία, που θα βιώσει…

«…Μα μήπως φθάνει η λογική για να τα εξηγήσεις όλα; Η λογική είναι μόνο για τα απλά και τα ασήμαντα. Τα μεγάλα πράγματα και τα σημαντικά συνήθως δεν εξηγούνται…» γράφει η Κατερίνα Καριζώνη.

Μήπως τελικά, αυτοί οι μικροί καθημερινοί, απλοί, αθώοι άνθρωποι και οι ζωές τους είναι τόσο μεγάλοι και σημαντικοί, που η λογική αδυνατεί να εξηγήσει τις επιλογές τους; Μήπως οι σπουδαίοι, οι τρανοί, οι «νικητές» αυτού του κόσμου συγκρινόμενου μαζί τους, φαίνονται τόσο ασήμαντοι και αυτός είναι ο λόγος, που δεν κατέχουν την θέση που τους αρμόζει, στην επίσημη ιστορία;

H Kατερίνα Kαριζώνη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε οικονομικά και είναι διδάκτορας των Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ. Εργάστηκε επί δεκαπέντε χρόνια στην Εθνική Τράπεζα. Έχει εκδώσει μυθιστορήματα, ποιητικά βιβλία, καθώς και παιδικά. Μυθιστορήματα: Ο άγγελός μου ήταν έκπτωτος (1997), Βαλς στην ομίχλη (2001), Τσάι με τον Καβάφη (2004), Mεγάλο Aλγέρι (2006). Ποίηση: Πρωτοβρόχια (1969), Διαστάσεις (1971), Πινόκιο (1973), Αναπάντεχο καλοκαίρι (1978), Τσάι και μυθολογία (1985), Πανσέληνος στην οδό Φράγκων (1990), Τα παγώνια της Μονής Βλατάδων (1993), Ο ράφτης Ραντοσλάβ από το 1470 (2001), Το θηλυκό πρόσωπο της ποίησης στη Θεσσαλονίκη (ανθολογία, 2006), Ρεσάλτο (2009). Παιδικά: Χίλιες και μία νύχτες των Βαλκανίων (1990), Ο Σαίξπηρ σε 7+2 παραμύθια (1990), Η δίκη των παραμυθιών (1992), Το ταξίδι του αυτοκράτορα με το χαμένο πρόσωπο (1993), Παραμύθια από τις όπερες (1997), Το ταξίδι των παραμυθιών (1998), Μια φορά κι έναν καιρό σ? ένα ξέφωτο του δάσους (2005), Ο μαγικός αυλός (2005). Συνεργάζεται με διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά δημοσιεύοντας κριτικά σημειώματα, δοκίμια και λογοτεχνικά κείμενα. Έχει τιμηθεί με το Α’ Βραβείο του Κύκλου Παιδικού Βιβλίου το 1992 για το βιβλίο της Χίλιες και μία νύχτες των Βαλκανίων. Κείμενα και ποιήματά της μεταφράστηκαν στις βαλκανικές γλώσσες, στα γερμανικά, τα αγγλικά και τα πολωνικά. Ποίησή της, επίσης, μελοποιήθηκε από τον Μιχάλη Γρηγορίου και ερμηνεύτηκε από τη Σαββίνα Γιαννάτου. Είναι μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης.