Το χαμένο Νόμπελ: Στα παρασκήνια της λογοτεχνίας

Είναι ένα ευχάριστο και έξυπνο χρονικό, στηριγμένο σε ντοκουμέντα αλλά γραμμένο λογοτεχνικά. Στο κέντρο του έχει την υποψηφιότητα του Καζαντζάκη (μαζί με τον Σικελιανό), εκεί στη δεκαετία του ’40, λίγο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, για να λάβει το βραβείο Νόμπελ. Κι όντως ο Έλληνας συγγραφέας είχε όλα τα φόντα, καθώς, αν και δεν είχε ακόμα παραγάγει το μυθιστορηματικό του έργο που του έδωσε την καθοριστική αίγλη, ήταν ήδη γνωστός σε όλο τον κόσμο, τόσο με την “Οδύσσειά” του όσο και με άλλα έργα, όπως η “Ασκητική” και πρόσφατα το “Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά”.

Η εξυπνάδα του σχεδίου πάνω στο οποίο στηρίχτηκε το βιβλίο έγκειται στο ότι ο Καζαντζάκης και το έργο του συμπλέχθηκαν με την ιστορία των γραμμάτων στην Ελλάδα αλλά και με τις προβεβλημένες μορφές των Νόμπελ και όσων άξιζαν να πάρουν Νόμπελ. Ξεκινώ από το δεύτερο: Συγγραφείς παγκόσμιας εμβέλειας όπως ο Χάινριχ Μπελ, ο Χέρμαν Έσσε, ο Αντρέ Ζιντ, ο Γκύντερ Γκρας και πολλοί άλλοι παρελαύνουν μέσα στις σελίδες του βιβλίου όπου εξετάζεται πώς και με ποια κριτήρια πήραν το βραβείο. Άλλοι σπουδαίοι συγγραφείς όπως ο Τζέιμς Τζόυς ή ο Μίλαν Κούντερα δεν το έχουν πάρει, ενώ θα έπρεπε, και αντίστοιχα άλλοι όπως ο Σιλί Πριντόμ ή ο Ουίνστον Τσώρτσιλ το πήραν για λόγους άσχετους με την αξία και τη διαχρονικότητα του έργου τους. Όλα αυτά δεν δίνονται υπό μορφή καταλόγου ούτε με χρονολογική σειρά αλλά με αφηγηματικά άλματα, αφηγήσεις, ιστορίες, που κάνουν την ανάγνωση ενδιαφέρουσα και τον αναγνώστη περίεργο να γνωρίσει τις ζυμώσεις, παρασκηνιακές και φανερές, γύρω από αυτόν τον διεθνή θεσμό. Έτσι, διαβάζουμε για το Νόμπελ αλλά συνάμα περιδιαβαίνουμε με έναν ωραία άναρχο τρόπο στην παγκόσμια λογοτεχνία και τις κορυφές της.

Μέσα σ’ αυτό το λογοτεχνικό αλισβερίσι, παρουσιάζονται έντονα και τα πράγματα στη μίζερη Ελλάδα, από την Ακαδημία Αθηνών και τις συντηρητικές της θέσεις μέχρι τον αντικαζαντζακιστή Σπύρο Μελά, κι από τις υποψηφιότητες για Νόμπελ του Ξενόπουλου και του Σικελιανού μέχρι τη μετεμφυλιακή κατάσταση και το αντικομουνιστικό μένος. Όλα αυτά δημιουργούν ένα ευρύ πλαίσιο αναφοράς, μέσα στο οποίο καταλαβαίνει κανείς πόσο στενόμυαλοι, διχαστικοί, ζηλόφθονες, ιδεοληπτικοί και συχνά αυτόχειρες είμαστε ως λαός.

Στον μικρό κύκλο, τώρα, του χρονικού είναι ο ίδιος ο Καζαντζάκης, τόσο ως φιλόδοξος συγγραφέας αλλά και ως τολμηρός δημιουργός, ως βιταλιστής φιλόσοφος, ως δραστήριος κοσμοπολίτης. Τα έργα του και τα οράματά του, οι ιδέες του που άλλοτε συναντούν τη θρησκεία κι άλλοτε μπλέκονται με την πολιτική, οι αντιδράσεις που ξεσήκωσε, κ.ο.κ. γίνονται αντικείμενο ενός ευανάγνωστου βιβλίου που κινεί την μπαγκέτα σε ένα ετερόκλητο υλικό. Αν εξαιρέσει κανείς μερικά λάθη και τις ασάφειες των παραπομπών σε άρθρα και άλλα ντοκουμέντα (σε πολλά σημεία δεν είναι σαφής και ακριβής ή πλήρης η παραπομπή σε δημοσιεύματα, για να μπορέσει κανείς να εξακριβώσει την αλήθεια όσων λέγονται), το έργο διαβάζεται με την περιέργεια ενός εγχειριδίου αλλά και με την αφηγηματική άνεση ενός μυθιστορήματος.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος