Για να μη χάνεσαι στη γειτονιά: Θολά παιχνίδια μνήμης

Έγραφα πριν από μερικούς μήνες για την παλιότερη επαφή μου με το έργο του Patrick Modiano, πιο συγκεκριμένα με το έργο “Ντόρα Μπρούντερ”, όπου ένα μικρό όνομα σε αγγελία του 1943 κινητοποίησε τον αφηγητή να ψάξει για αυτήν την κοπέλα. Ανάλογο μηχανισμό διερευνητικής μνήμης ακολουθεί ο συγγραφέας και σε αυτό το βιβλίο, όπου ένα ασήμαντο, ξεχασμένο όνομα, αυτό του Γκυ Τορστέλ, κινητοποιεί τον γηραιό αφηγητή Ζαν Νταραγκάν.

Το όνομα αυτό δεν του θυμίζει κατ’ αρχάς τίποτα, αλλά σιγά-σιγά, υπό τη διακριτική/έντονη πίεση του Ζιλ Οττολινί και της φίλης του Σαντάλ Γκριππέ, τον συνδέει με παιδικές μνήμες. Ο Τορστέλ ανήκε στον κύκλο της μητέρας του Νταραγκάν, μαζί με μερικούς άλλους, όπως και την αινιγματική Αννί Αστράν. Ο αφηγητής προσπαθεί να συνδέσει ονόματα και πρόσωπα, αναμνήσεις και προσωπικά βιώματα, από τότε που νεαρός έγραψε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο “Το μαύρο του καλοκαιριού”. Ο μίτος της Αριάδνης δεν είναι ευθύς, αλλά κάνει στροφές και παλινδρομεί, ελίσσεται στα σκοτάδια της λήθης και προσπαθεί να ξαναβρεί το παρελθόν.

Ο Μοντιανό, πιστεύω, έφτιαξε σκόπιμα μια θολή πορεία προς τα πίσω, για να δείξει την αιωρούμενη απειλή (άδηλη) και την αφερεγγυότητα της μνήμης. Σε αντίθεση με την “Ντόρα Μπρούντερ”, όπου η ανακάλυψη του παρελθόντος πατάει σε μικρά αλλά σταθερά σημεία, το “Για να μην χάνεσαι στη γειτονιά” είναι ασαφές ως προς τον στόχο της έρευνας, ως προς την ανάγκη της και ως προς τα μυστικά που πρέπει να αποκαλυφθούν.

Γι’ αυτούς τους λόγους, για τη φυγόκεντρη φορά της μνήμης, για την διασπορά των σκέψεων σε έναν κύκλο που δεν συγκλίνει πουθενά, ο αναγνώστης κάποτε χάνει το ενδιαφέρον του. Έχοντας στον νου πως ο Μοντιανό έχει καταφέρει να χρησιμοποιήσει τη μνήμη ως πολιορκητικό κριό με τον οποίο αλώνει το παρελθόν, εδώ νιώθει κανείς ότι ατονεί όλος αυτό ο μηχανισμός. Προσπαθεί να βρει την πηγή ενός τραύματος, να διερευνήσει πόσο καθοριστικό ρόλο έπαιξε στη ζωή του η Αννί Αστράν και η φυγή τους στη Ρώμη. Κι αυτό το τραύμα μένει θολό, περιπεπλεγμένο, διεσπαρμένο σε πολλά πρόσωπα και αστραπιαίες ασύνδετες εικόνες.

Η μνήμη είναι η λέξη που επαναλαμβάνεται συχνά στο έργο. “Πολλά χρόνια αργότερα, προσπαθείς να λύσεις αινίγματα που τότε δεν ήταν αινίγματα και θα ’θελες να αποκρυπτογραφήσεις μισοσβησμένους χαρακτήρες από μια πολύ αρχαία γλώσσα, της οποίας δεν ξέρεις καν το αλφάβητο” (σελ. 146). Μια αστυνομική έρευνα που ποτέ δεν διευκρινίζεται τι βρήκε, σκόρπιες αναμνήσεις που για ένα μικρό παιδί δεν βγάζουν νόημα, μια κομπίνα και η ανάγκη να φυγαδευτεί ο μικρός Ζαν. Οι λέξεις μνήμη, ανάμνηση, λήθη, αμνησία κ.ο.κ. δείχνουν πως “οι αναμνήσεις που του μένουν απ’ όλο αυτό είναι κι αυτές φαγωμένες από τη λήθη”.

Νομίζω ότι το κείμενο είναι γεμάτο μισοσβησμένες εμπειρίες, που απασχολούν τον συγγραφέα, αλλά κάπου ξέφυγαν από την ενδοκειμενική ολότητα και γι’ αυτό αφήνουν τον αναγνώστη εν μέρει μετέωρο. Μπορεί ωστόσο αυτή η σκοπιμότητα (αν δεν είναι αστοχία) να λειτουργεί ως το ανοικτό πεδίο της αναγνωστικής εμπλοκής.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος