1Q84: Ένας Μουρακάμι που διαβάζεται «νεράκι»

Η μαγεία του Μουρακάμι δεν πηγάζει από την καινοτόμο πλοκή των έργων του αλλά ούτε κι από την καταιγιστική τους δράση. Πηγάζει από μια βαθιά χωνεμένη αίσθηση της αφήγησης, που κρατάει τον αναγνώστη σε εγρήγορση, αλλά και από μικρές όσο και καθοριστικές καμπές που μετασχηματίζουν το κείμενο και το κάνουν να μένει πάντα στην επιφάνεια.

Δύο παράλληλες ιστορίες απαρτίζουν το “1Q84”, ιστορίες που σταδιακά συναντώνται. Από τη μία, η Αομάμε είναι μια νεαρή κοπέλα, που έχει σπουδάσει φυσική αγωγή, και την πρωτοσυναντάμε να κατεβαίνει από ένα ταξί για να πάει σε επαγγελματικό ραντεβού. Λίγες σελίδες αργότερα αποκαλύπτεται ότι κατευθυνόταν για ένα ξενοδοχείο, όπου με μια βελόνα σκοτώνει, χωρίς να αφήσει ίχνη δολοφονίας, έναν άνδρα που κακοποιούσε τη γυναίκα του. Η Αομάμε είναι τελικά επαγγελματίας δολοφόνος, που εκτελεί κατ’ εντολή μιας γηραιάς και πλούσιας κυρίας άνδρες που δεν σέβονται το άλλο φύλο, και μια ανεξάρτητη γυναίκα με έντονες ερωτικές διαθέσεις.

Από την άλλη, ο Τένγκο, επίδοξος συγγραφέας, διαβάζει ένα λογοτεχνικό έργο που κατατέθηκε στον διαγωνισμό πρωτοεμφανιζόμενων και θέλγεται από την ιστορία αλλά αντιλαμβάνεται ότι η γραφή είναι πολύ άτεχνη. Σε συνεργασία με τον εκπρόσωπο του εκδοτικού οίκου μπαίνει στον πειρασμό να το ξαναγράψει, ώστε να γίνει καλύτερο, και να το δημοσιεύσει με το όνομα της νεαρής Φουκαέρι που το έγραψε. Το ζητούμενο αφενός το κατά πόσο αυτό είναι είναι ηθικό κι αφετέρου το τι πρέπει να πείσει τη νεαρή συγγραφέα να του το επιτρέψει. Τελικά, μαθαίνει από τον καθηγητή κηδεμόνα της ότι μπορεί όλα αυτά που γράφει να είναι μακρινές αναμνήσεις από ένα κοινόβιο βιοκαλλιεργητών, το Σακιγκάκε, όπου ζούσε με τους γονείς της, κοινόβιο που μετέπειτα μετατράπηκε σε θρησκευτικό κέντρο με άδηλες δραστηριότητες.

Το πολυσέλιδο μυθιστόρημα αρχίζει με μια επαγγελματία δολοφόνο και με έναν φιλήσυχο συγγραφέα. Κι όμως σταδιακά κανείς δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί, αφού στο πεδίο δράσης της Αομάμε μπαίνει η μυστήρια γυναίκα που κατευθύνει τα νήματα. Εξίσου πολλά υποσχόμενο είναι το κρούσμα ελλειπτικής μνήμης που της εμφανίζεται. Στο πεδίο τώρα του Τένγκο εισέρχεται ραγδαία το μακρινό και γεμάτο ερωτηματικό κοινόβιο, όπου έχουν μείνει εκόντες άκοντες οι γονείς της Φουκαέρι και η ίδια έβλεπε “Ανθρωπάκια”. Οι προσδοκίες του αναγνώστη έχουν βρει δρόμους ανοικτούς…

Όλα τα πράγματα στο μουρακαμικό σύμπαν ξεκινάνε από απλές καθημερινές καταστάσεις, οι χαρακτήρες του είναι άνθρωποι απλοί, ίσως και άχρωμοι, που ζουν μια αναπάντεχα φυσιολογική ζωή. Και σταδιακά, χωρίς ο αναγνώστης να πεταχτεί από το κάθισμά του, βρίσκεται αγκαλιά με μια δολοφόνο, ένα μυστηριώδες κοινόβιο, που παρουσιάζεται σαν ένα είδος σέκτας, και άλλες μικρές περίεργες φάσεις που διασαλεύουν το απόλυτα ρεαλιστικό τοπίο και εξακτινώνουν τη δράση προς διάφορες κατευθύνσεις, με σασπένς και απρόσμενες εξελίξεις. Δεν μπορείς να σταματήσεις να διαβάζεις.

Οι πλανήτες σ’ αυτό το σύμπαν δεν περιστρέφονται απλώς γύρω από το κέντρο, την προσπάθεια της Αομάμε να έλθει σε επαφή με τον παιδικό της έρωτα Τένγκο, αν και ζουν σε διαφορετικούς κόσμους, αυτή στο 1Q84 κι αυτός στο 1984. Κάθε πλανήτης έχει τη δική του ατμόσφαιρα, όπου κανείς μπορεί να απολαύσει την αφήγηση και τους διαλόγους, τη στωικότητα των ηρώων και την ευαισθησία των περιγραφών, τη μουσική, που ακούγεται παντού: από τη «Συμφωνιέτα» του Γιάνατσεκ μέχρι τον Τέλεμαν κι από το εκκλησιαστικό όργανο του Ντιπρέ ως το “It’s only a paper moon”. Και ταυτόχρονα χαρακτήρες που φαίνονται το ίδιο φυσιολογικοί και το ίδιο παράξενοι, ίσως επειδή συναντάνε αλλόκοτες, ανοίκειες καταστάσεις στις οποίες η φυσικότητά τους δοκιμάζεται.

Ο δεύτερος τόμος συνεχίζει τις παράλληλες ιστορίες: ο Τένγκο βλέπει τη Χρυσαλλίδα να πουλάει τρελά και η φυγάς Φουκαέρι βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι του, όπου του αποκαλύπτει στοιχεία για τα Ανθρωπάκια. Για τα Ανθρωπάκια όμως μιλάει και ο Αρχηγός του Σακιγκάκε στην Αομάμε, εξηγώντας της πώς εξαιτίας τους αυτή βρέθηκε σε μια άλλη χρονική σιδηροτροχιά, σε ένα παράλληλο χρονοσύμπαν, και η δολοφονία του είναι η μόνη λύση για να στρέψει τα Ανθρωπάκια εναντίον της και όχι εναντίον του Τένγκο. Ο Μουρακάμι εισέρχεται πλησίστιος στον μεταμοντερνισμό, όπου η πραγματικότητα που ζούμε δεν είναι η μόνη αλλά συνυπάρχει ασύμβατη με άλλες πραγματικότητες. Η στιγμιαία συνάντησή τους δημιουργεί από έργα επιστημονικής φαντασίας έως θρίλερ κι από υπαρξιακού προβληματισμού κείμενα μέχρι θεωρίες συνωμοσίας.

Ο δεύτερος τόμος προχωράει αργά και κινείται με σταθερά/αργά βήματα στο έδαφος που ο Μουρακάμι έχει ήδη χτίσει. Εκεί ο αναγνώστης συνειδητοποιεί ακόμα περισσότερο την παραλληλία μεταξύ 1984 και 1Q84 και περιμένει να συλλάβει και τη διακειμενική αναφορά στο “1984” του Τζορτζ Όργουελ. Βλέπει μια ιαπωνική κοινωνία, σύγχρονη, εξελιγμένη που διατηρεί ωστόσο την επαφή της με το παρελθόν μέσω μιας ιδιαίτερης κουζίνας, που έρχεται συχνά στο προσκήνιο, και των θρησκευτικών δοξασιών που δεν καταντούν φτηνές τελετουργίες αλλά απηχούν μια μεταφυσική τάση. Βλέπει εξίσου και μια αγάπη, που πάλι σε μεταφυσικό επίπεδο, διατηρείται υποφώσκουσα είκοσι χρόνια και σταδιακά φέρνει τα δύο πρόσωπα όλο και πιο κοντά, σαν μια μοίρα να επενεργεί και οδηγεί σε σύγκλιση χαμένες ζωές.

Κλείνοντας τον δεύτερο τόμο, έμεινα με μια αίσθηση ματαίωσης. Ο ιάπωνας συγγραφέας είναι εξαιρετικός αφηγητής αλλά ένιωσα άδειος συνειδητοποιώντας πως θα ήθελα ένα πιο “σοβαρό” έργο που να μη μένει στη σαγήνη της αφήγησης αλλά να προχωρά στο βάθος μιας φιλοσοφίας ζωής. Γιατί εκεί που σταματάς να διαβάζεις με τον ρυθμό που σου έχει υποβάλει έντεχνα ο Μουρακάμι, αντιλαμβάνεσαι ότι αυτός ακριβώς ο ρυθμός δεν σε αφήνει να αναζητήσεις ένα βαθύτερο επίπεδο κάτω από το μεταμοντέρνο πολύχρωμο χαλί. Εντύπωση ή πραγματικότητα;

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Χαρούκι Μουρακάμι
“1Q84”
μετ. Μ. Αργυράκη
εκδόσεις Ψυχογιός
σελ. 471 (τόμος Α΄) και σελ. 410 (τόμος Β΄)
τιμή: 18,80 + 17,70€