Τρία γοητευτικά ταξίδια επί χάρτου

Το ταξιδιωτικό βιβλίο είναι μια ιδιαίτερη -και ιδιαίτερα δύσκολη- απόπειρα συγγραφής: πώς να αποδώσει κανείς τα χαρακτηριστικά ενός τόπου, μιας διαδρομής, ξεφεύγοντας από το «τουριστικό» και αποδίδοντας (έστω και υποκειμενικά – κυρίως υποκειμενικά) το χρώμα, το ύφος, ακόμα κι αυτή την όψη ενός τόπου; Πολύ περισσότερο που οι σύγχρονες «ευκολίες» του τουρισμού (και των ταξιδιωτικών εντύπων) δίνουν τη δυνατότητα σε όλους να σχηματίσουν μια κάποια άποψη.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν ακόμα συγγραφείς που μπορούν να αποδώσουν γραπτά αυτές τις εικόνες, να συνδέσουν το παρελθόν με το παρόν και να ανακαλύψουν μια ξεχωριστή γοητεία στους τόπους που επισκέπτονται. Και μετά να την αποκαλύψουν και σε μας, για να ταξιδέψουμε μαζί τους και για να δούμε πιθανόν ό,τι δεν θα βλέπαμε μόνοι μας.

Τέτοια ταξίδια μας υπόσχονται τρία βιβλία που μας ήρθαν πρόσφατα από τις εκδόσεις «Πάπυρος» και που θα μπορούσαν άνετα να χαρακτηριστούν από τα πιο καλά δείγματα της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας. Τα δύο αναφέρονται σε πόλεις, το τρίτο σ’ έναν (τρόπος του λέγειν) τόπο που ορίζεται από μια διαδρομή.

Το πρώτο είναι το «Παρίσι – Η μυστική ιστορία» του Andrew Hussey. Η ένσταση θα μπορούσε να αφορά τον τίτλο: έχει τη λέξη «ιστορία». Κι όμως, το βιβλίο καταλήγει να είναι ταξιδιωτικό. Γιατί, όταν ξεδιπλώνεται η ιστορία μιας πόλης, καθετί που περιγράφεται (ανεξάρτητα από το αν υπάρχει ακόμα σήμερα) αποκτά υπόσταση μέσα από την εικόνα που μπορούμε να έχουμε για τον χώρο της, για τα σημεία που ουσιαστικά συνθέτουν την ιστορία της ύπαρξής της.

Έτσι ο Hussey ξεκινά την αφήγησή του από την πρώτη ιστορική της περίοδο, όταν κατοικούνταν από Κέλτες, για να φτάσει μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Το πάντρεμα ιστορίας και «γεωγραφίας» κάνει το βιβλίο έναν απαραίτητο οδηγό για να νιώσει κανείς τα «υπόγεια» αισθήματα της πόλης, αυτά που σφυρηλατούσαν σε κάθε περίοδο τον χαρακτήρα της και τον χαρακτήρα των κατοίκων της.

Το δεύτερο βιβλίο είναι το «Τεργέστη – Η έννοια του πουθενά» της Jan Morris, ίσως το πιο «αδικημένο» από τα τρία λόγω της πόλης με την οποία καταπιάνεται. Γιατί η Τεργέστη υπήρξε ένας μετεωρίτης της ιστορίας: πρόλαβε μόλις μέσα σε δύο αιώνες να ανθήσει, να αφήσει τους καρπούς της και να μαραθεί, μένοντας ένδοξο απομεινάρι μεγαλείου. Εξάλλου, όπως αναφέρει η συγγραφέας, για πολλούς από τους επισκέπτες της η πόλη υπήρξε συνώνυμο της μελαγχολίας, ένα συναίσθημα που η ίδια συλλαμβάνει αρκετά καλά και αποδίδει πειστικά.

Το τρίτο βιβλίο, «Στη σκιά του δρόμου του μεταξιού» του Colin Thumbron, είναι πιο σύνθετο. Ο συγγραφέας κάνει ένα ταξίδι στην πιο διάσημη ίσως χερσαία διαδρομή του κόσμου, αυτή που στο παρελθόν αποτελούσε ζωτική (και μοναδική) αρτηρία για πολιτισμούς, ανθρώπους και εμπορεύματα. Κατά κάποιον τρόπο αναζητά τα ίχνη που έχει αφήσει σ’ έναν κόσμο που δεν έχει πια σύνορα. Υλικό του δεν είναι μόνο οι τόποι, αλλά η μαρτυρία των ανθρώπων, για το σήμερα, για όσα γνωρίζουν για το χθες, για τον αντίλαλο του χθες στις ζωές τους.

Το βιβλίο έχει το πλεονέκτημα μιας «διαφορετικής ποικιλίας», καθώς έχει την πολυτέλεια να περνά από πολλούς τόπους και πολιτισμούς. Όμως, τελικό του πλεονέκτημα αποδεικνύεται το γεγονός ότι ο συγγραφέας ξέρει πού πρέπει να σταματά για να αποδώσει αυτό που βλέπει…

Χρήστος Ζαρίφης

(Andrew Hussey, «Παρίσι – Η μυστική ιστορία», σελίδες 576, τιμή 25 ευρώ / Jan Morris, «Τεργέστη – Η έννοια του πουθενά», σελίδες 265, τιμή 16 ευρώ / Colin Thumbron, «Στη σκιά του δρόμου του μεταξιού», σελίδες 464, τιμή 22 ευρώ / Και τα τρία βιβλία από τις εκδόσεις «Πάπυρος»)