«Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς»: Ζωή κι ελευθερία

«Ποιος θα μπορούσε να εμπνεύσει στη στενοκέφαλη, πεισματάρα ανθρώπινη ύπαρξη τον πόνο για την ξένη θλίψη και χαρά, την κατανόηση των ορίων και των πλανών που ποτέ δεν θα βιώσει η ίδια; Εδώ, και η προπαγάνδα και η επιβολή στέκονται αδύναμες, το ίδιο άλλωστε και οι επιστημονικές αποδείξεις. Ευτυχώς, όμως, υπάρχει αυτό το μέσο στον κόσμο! Είναι η τέχνη. Είναι η λογοτεχνία».

Ήταν αλήθεια δύσκολο να βρω έναν δεύτερο λόγο για να αρχίσω να διαβάζω ξανά το (κλασικό) έργο του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν «Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς». Ο πρώτος ήταν μια κάποιου είδους νοσταλγία για την εφηβεία και για τα απομεινάρια ιδεολογικών καβγάδων (κυριολεκτικώς) για τον υπαρκτό σοσιαλισμό και τα συμπαραμαρτούντα, με επιχειρήματα όπως αυτό το βιβλίο.

Αλλά δυσκολευόμουν πολύ για ένα δεύτερο λόγο: Γιατί κάποιος να διαβάσει ξανά, τώρα, σε τόσο διαφορετικές συνθήκες, ένα βιβλίο όπως αυτό; Τι περισσότερο θα του προσέφερε εκτός από μια (αληθινά συγκλονιστική) μαρτυρία; Με ποιο επιχείρημα θα το επέλεγε ένας π.χ. εικοσάχρονος;

Τις μόνες πειστικές απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα (εγώ τουλάχιστον) τις ανακάλυψα αφότου διάβασα το βιβλίο. Είναι αυτό το απόσπασμα στην αρχή, κείμενο του ίδιου του Σολζενίτσιν, απόσπασμα από τη διάλεξη που θα έδινε με αφορμή τη βράβευσή του με το Νόμπελ το 1970. Με το «Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς» ο αναγνώστης δεν ανακαλύπτει (ή μαθαίνει για) τις στυγνές μορφές των πάλαι ποτέ σοσιαλιστικών καθεστώτων. Όχι μόνο αυτό. Ανακαλύπτει και μαθαίνει τις μορφές και τους τρόπους που η ζωή η ίδια αναζητά (και κερδίζει ενίοτε) την αξιοπρέπειά της, τη δύναμή της, τη ζωή την ίδια εν τέλει.

Ο αγώνας για το τσιγάρο, το θερμόμετρο που δείχνει «λάθος» θερμοκρασία, το χτίσιμο και το σκάψιμο στο κρύο, οι ρουφιανιές, οι πονηριές της επιβίωσης, η αγωνία για το λιγοστό φαγητό, τα σχέδια για λίγα παραπάνω ξύλα στο τζάκι, ο τρόπος με τον οποίο κερδίζονται όλα αυτά τα πράγματα, αυτή είναι η μέρα και οι αγωνίες του Ιβάν Ντενίσοβιτς, αυτή είναι η ζωή του, που ψάχνει το νόημα σ’ αυτά που της έχουν επιβάλει και κόντρα σ’ αυτά. Κι αυτό, ίσως, είναι και το μεγαλύτερο μήνυμα που εξακολουθεί ακόμα να στέλνει αυτό το βιβλίο.

Χ. Ζαρίφης

(Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, «Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς», εκδόσεις «Πάπυρος», σελίδες 208, τιμή 14 ευρώ)