Πώς να διαβάσεις Σαίξπηρ
Φοιτητές της αγγλικής φιλολογίας και λάτρεις των έργων του Σαίξπηρ έχουν περάσει ώρες προσπαθώντας να τον κατανοήσουν. Μπορείτε όμως έτσι να απολαύσετε τον διασημότερο άγγλο λογοτέχνη;
Τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει η άποψη ότι ο Σαίξπηρ μπορεί να εκτιμηθεί μόνο πάνω στο σανίδι. Είναι όμως αλήθεια αυτό; Μήπως μπορούμε να εκτιμήσουμε τον Σαίξπηρ εξίσου διαβάζοντάς τον; Ίσως αν τον διαβάσετε μετά να γίνετε αυτός ο geek που λέει «το βιβλίο ήταν καλύτερο».
1. Αγνοήστε τις υποσημειώσεις
Εάν η έκδοσή του βιβλίου σας έχει υποσημειώσεις, μην δώσετε σημασία. Αποσπούν την προσοχή από το διάβασμά και σας βάζουν στη διαδικασία να ελέγχετε τα πάντα ακόμα και όταν ξέρετε πραγματικά τι σημαίνουν ή σε τι αναφέρεται ο συγγραφέας.
Προσπαθήστε να συνεχίσετε και να καταλάβετε την ουσία – και θυμηθείτε, όταν ο Σαίξπηρ χρησιμοποιεί πολύ μεγάλες ή μπερδεμένες προτάσεις, το κάνει σκόπιμα για να δείξει ότι ο χαρακτήρας προσπαθεί να εξαπατήσει τον εαυτό του ή τους άλλους (η ψυχωτική ζήλια του Λεόντες στο Χειμωνιάτικο Παραμύθι, για παράδειγμα, εκφράζεται με ασυνήθιστο λεξιλόγιο και παραμορφωμένη σύνταξη).
2. Προσοχή στο σχήμα των γραμμών
Η διάταξη των ομιλιών στη σελίδα είναι σαν ένα είδος μουσικής σημειογραφίας ή χορογραφίας – ναι καλά διαβάσατε. Οι μακροσκελείς ομιλίες επιβραδύνουν τα πράγματα – και, όλες οι ομιλίες τελειώνουν στο τέλος μιας πλήρους γραμμής, διάταξη η οποία δίνει μια αρχοντική, ιεραρχική αίσθηση – σαν οι χαρακτήρες να εκφωνούν όλοι ομιλίες αντί να αλληλεπιδρούν.
Οι σύντομες ομιλίες επιταχύνουν το ρυθμό και «παγιδεύουν» τους χαρακτήρες στις σχέσεις, ιδιαίτερα όταν αρχίζουν να μοιράζονται γραμμές (μπορείτε να το δείτε όταν μια γραμμή έχει εσοχή, ώστε να συμπληρώνει τη μισή γραμμή παραπάνω), ένα σημάδι πραγματικής οικειότητας στο ηχητικό τοπίο του Σαίξπηρ.
Ο κενός στίχος, η άνευ ομοιοκαταληξίας ιαμβική πενταμελή δομή της σαιξπηρικής γραμμής, ποικίλλει ανά τα χρόνια της καριέρας του. Τα πρώτα έργα - οι ιστορίες και οι κωμωδίες - τείνουν να τελειώνουν κάθε γραμμή με ένα σημείο στίξης, έτσι ώστε το σχήμα του στίχου να «ακούγεται». Η διάσημη ομιλία του John of Gaunt από τον Richard II είναι ένα καλό παράδειγμα.
Αυτός ο βασιλικός θρόνος των βασιλέων, αυτό το ευπαρουσίαστο νησί,
Αυτή η γη του μεγαλείου, αυτή η έδρα του Άρη.
3. Διαβάστε μικρές ενότητες
Τα έργα του Σαίξπηρ δεν είναι μυθιστορήματα και – ας το παραδεχτούμε – συνήθως δεν έχουμε πολλές αμφιβολίες για το πώς θα εξελιχθεί η πλοκή. Η ανάγνωση για την πλοκή ή η ανάγνωση από την αρχή μέχρι το τέλος, δεν είναι απαραίτητα ο τρόπος με τον οποίο θα αξιοποιήσετε στο έπακρο την εμπειρία. Οι παραστάσεις του θεάτρου είναι γραμμικές και σε πραγματικό χρόνο, αλλά η ανάγνωση σάς δίνει την ελευθερία της ευελιξίας∙ να κινείστε προς τα πίσω και προς τα εμπρός, να δίνετε σε κάποια αποσπάσματα περισσότερη προσοχή και σε άλλα λιγότερη.
Αν θέλετε να απολαύσετε τον Σαίξπηρ, θα πρέπει να γίνεται και λίγο «αμαρτωλοί»: παραλείψτε τα κομμάτια που δεν καταλαβαίνετε ή διαβάστε ένα άλλο έργο. Κανείς δεν θα σας εξετάσει.
4. Σκεφτείτε σαν σκηνοθέτης
Από την άλλη πλευρά, η σκέψη για το πώς θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αυτά τα έργα στη σκηνή μπορεί να είναι ελκυστική και δημιουργική για ορισμένους αναγνώστες. Τα έργα του Σαίξπηρ έτειναν να έχουν ελάχιστες σκηνικές κατευθύνσεις, έτσι οι περισσότερες ενδείξεις δράσης στις σύγχρονες εκδόσεις των έργων έχουν προστεθεί από τους μοντέρ.
Οι περισσότεροι σκηνοθέτες αρχίζουν να εργάζονται πάνω στο έργο αφαιρώντας όλες αυτές τις οδηγίες και επεξεργάζοντάς τες εκ νέου κάνοντας ερωτήσεις σχετικά με το τι συμβαίνει και γιατί. Οι σκηνικές οδηγίες - είτε πρωτότυπες είτε εκδοτικές - είναι σπάνια περιγραφικές, επομένως προσθέτοντας επιρρήματα ή επίθετα που έχετε επιλέξει για να καταλάβετε τι συμβαίνει στη «χάρτινη σκηνή» σας μπορεί να σας βοηθήσει να διευκρινίσετε στοιχεία για τους χαρακτήρες και τη δράση.
5. Μην ανησυχείτε
Αυτό που εμποδίζει πραγματικά τον αναγνώστη να διαβάσει Σαίξπηρ είναι αυτή η τρελή αίσθηση ότι η κατανόηση των έργων είναι ένα είδος λογοτεχνικού τεστ IQ. Αλλά η κατανόηση του Σαίξπηρ στην πραγματικότητα συνεπάγεται την αποδοχή της ασάφειάς του. Δεν είναι ότι υπάρχει το ένα και μοναδικό σωστό νόημα που κρύβεται ως ανταμοιβή για την εξυπνάδα ή την επιμονή – αυτά τα παιχνίδια προκαλούν ερωτήσεις αντί να παρέχουν απαντήσεις.
Θα είχε σκοτώσει ο Μάκβεθ τον βασιλιά χωρίς την προφητεία των μαγισσών; Ακριβώς – αυτό είναι το ερώτημα που θέλει να συζητήσουμε το έργο και μας δίνει στοιχεία για να διαφωνήσουμε και από τις δύο πλευρές. Ήταν σωστό οι συνωμότες να δολοφονήσουν τον Ιούλιο Καίσαρα; Καλή ερώτηση, το έργο λέει: «Το αναρωτιέμαι κι εγώ»
Με πληροφορίες από English.ox.ac.uk
1. Αγνοήστε τις υποσημειώσεις
Εάν η έκδοσή του βιβλίου σας έχει υποσημειώσεις, μην δώσετε σημασία. Αποσπούν την προσοχή από το διάβασμά και σας βάζουν στη διαδικασία να ελέγχετε τα πάντα ακόμα και όταν ξέρετε πραγματικά τι σημαίνουν ή σε τι αναφέρεται ο συγγραφέας.
Προσπαθήστε να συνεχίσετε και να καταλάβετε την ουσία – και θυμηθείτε, όταν ο Σαίξπηρ χρησιμοποιεί πολύ μεγάλες ή μπερδεμένες προτάσεις, το κάνει σκόπιμα για να δείξει ότι ο χαρακτήρας προσπαθεί να εξαπατήσει τον εαυτό του ή τους άλλους (η ψυχωτική ζήλια του Λεόντες στο Χειμωνιάτικο Παραμύθι, για παράδειγμα, εκφράζεται με ασυνήθιστο λεξιλόγιο και παραμορφωμένη σύνταξη).
2. Προσοχή στο σχήμα των γραμμών
Η διάταξη των ομιλιών στη σελίδα είναι σαν ένα είδος μουσικής σημειογραφίας ή χορογραφίας – ναι καλά διαβάσατε. Οι μακροσκελείς ομιλίες επιβραδύνουν τα πράγματα – και, όλες οι ομιλίες τελειώνουν στο τέλος μιας πλήρους γραμμής, διάταξη η οποία δίνει μια αρχοντική, ιεραρχική αίσθηση – σαν οι χαρακτήρες να εκφωνούν όλοι ομιλίες αντί να αλληλεπιδρούν.
Οι σύντομες ομιλίες επιταχύνουν το ρυθμό και «παγιδεύουν» τους χαρακτήρες στις σχέσεις, ιδιαίτερα όταν αρχίζουν να μοιράζονται γραμμές (μπορείτε να το δείτε όταν μια γραμμή έχει εσοχή, ώστε να συμπληρώνει τη μισή γραμμή παραπάνω), ένα σημάδι πραγματικής οικειότητας στο ηχητικό τοπίο του Σαίξπηρ.
Ο κενός στίχος, η άνευ ομοιοκαταληξίας ιαμβική πενταμελή δομή της σαιξπηρικής γραμμής, ποικίλλει ανά τα χρόνια της καριέρας του. Τα πρώτα έργα - οι ιστορίες και οι κωμωδίες - τείνουν να τελειώνουν κάθε γραμμή με ένα σημείο στίξης, έτσι ώστε το σχήμα του στίχου να «ακούγεται». Η διάσημη ομιλία του John of Gaunt από τον Richard II είναι ένα καλό παράδειγμα.
Αυτός ο βασιλικός θρόνος των βασιλέων, αυτό το ευπαρουσίαστο νησί,
Αυτή η γη του μεγαλείου, αυτή η έδρα του Άρη.
3. Διαβάστε μικρές ενότητες
Τα έργα του Σαίξπηρ δεν είναι μυθιστορήματα και – ας το παραδεχτούμε – συνήθως δεν έχουμε πολλές αμφιβολίες για το πώς θα εξελιχθεί η πλοκή. Η ανάγνωση για την πλοκή ή η ανάγνωση από την αρχή μέχρι το τέλος, δεν είναι απαραίτητα ο τρόπος με τον οποίο θα αξιοποιήσετε στο έπακρο την εμπειρία. Οι παραστάσεις του θεάτρου είναι γραμμικές και σε πραγματικό χρόνο, αλλά η ανάγνωση σάς δίνει την ελευθερία της ευελιξίας∙ να κινείστε προς τα πίσω και προς τα εμπρός, να δίνετε σε κάποια αποσπάσματα περισσότερη προσοχή και σε άλλα λιγότερη.
Αν θέλετε να απολαύσετε τον Σαίξπηρ, θα πρέπει να γίνεται και λίγο «αμαρτωλοί»: παραλείψτε τα κομμάτια που δεν καταλαβαίνετε ή διαβάστε ένα άλλο έργο. Κανείς δεν θα σας εξετάσει.
4. Σκεφτείτε σαν σκηνοθέτης
Από την άλλη πλευρά, η σκέψη για το πώς θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αυτά τα έργα στη σκηνή μπορεί να είναι ελκυστική και δημιουργική για ορισμένους αναγνώστες. Τα έργα του Σαίξπηρ έτειναν να έχουν ελάχιστες σκηνικές κατευθύνσεις, έτσι οι περισσότερες ενδείξεις δράσης στις σύγχρονες εκδόσεις των έργων έχουν προστεθεί από τους μοντέρ.
Οι περισσότεροι σκηνοθέτες αρχίζουν να εργάζονται πάνω στο έργο αφαιρώντας όλες αυτές τις οδηγίες και επεξεργάζοντάς τες εκ νέου κάνοντας ερωτήσεις σχετικά με το τι συμβαίνει και γιατί. Οι σκηνικές οδηγίες - είτε πρωτότυπες είτε εκδοτικές - είναι σπάνια περιγραφικές, επομένως προσθέτοντας επιρρήματα ή επίθετα που έχετε επιλέξει για να καταλάβετε τι συμβαίνει στη «χάρτινη σκηνή» σας μπορεί να σας βοηθήσει να διευκρινίσετε στοιχεία για τους χαρακτήρες και τη δράση.
5. Μην ανησυχείτε
Αυτό που εμποδίζει πραγματικά τον αναγνώστη να διαβάσει Σαίξπηρ είναι αυτή η τρελή αίσθηση ότι η κατανόηση των έργων είναι ένα είδος λογοτεχνικού τεστ IQ. Αλλά η κατανόηση του Σαίξπηρ στην πραγματικότητα συνεπάγεται την αποδοχή της ασάφειάς του. Δεν είναι ότι υπάρχει το ένα και μοναδικό σωστό νόημα που κρύβεται ως ανταμοιβή για την εξυπνάδα ή την επιμονή – αυτά τα παιχνίδια προκαλούν ερωτήσεις αντί να παρέχουν απαντήσεις.
Θα είχε σκοτώσει ο Μάκβεθ τον βασιλιά χωρίς την προφητεία των μαγισσών; Ακριβώς – αυτό είναι το ερώτημα που θέλει να συζητήσουμε το έργο και μας δίνει στοιχεία για να διαφωνήσουμε και από τις δύο πλευρές. Ήταν σωστό οι συνωμότες να δολοφονήσουν τον Ιούλιο Καίσαρα; Καλή ερώτηση, το έργο λέει: «Το αναρωτιέμαι κι εγώ»
Με πληροφορίες από English.ox.ac.uk
