Τα πρόσωπα της γυναίκας: Ο Man Ray στην Άνδρο

του Γιάννη Ασδραχά

Στη καλλιτεχνική περιοχή του Νιού Τζέρσεϊ στη Νέα Υόρκη ακριβώς πριν από ένα αιώνα, ένας 25χρονος καλλιτέχνης παρουσίασε την πρώτη του έκθεση. Στον χώρο υπήρχαν έργα ζωγραφικής και σχέδια επηρεασμένα από το κίνημα του Ντανταϊσμού την έναρξη του οποίου είχε σηματοδοτήσει ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ένα χρόνο πριν. Και όλα αυτά σε μία περίοδο όπου η μεγάλη μερίδα της καλλιτεχνικής κοινότητας των Ηνωμένων Πολιτειών δεν είχε διαμορφώσει τις συνθήκες για να κατανοήσει τα ζητήματα και τις θέσεις τις ριζοσπαστικής αντι-τέχνης που είχε διαμορφωθεί στη γηραιά ήπειρο.

Μην έχοντας πόρους, ο καλλιτέχνης αποφάσισε να τραβήξει ο ίδιος φωτογραφίες από τα έργα του. Και αυτά τα κλικ ήταν αρκετά για να ανακαλύψει ένα νέο πεδίο έκφρασης καθοριστικό για τη μετέπειτα πορεία του.

Παρά τη μακρά πορεία της ζωής του, ο τότε 25χρονος παρουσίασε μόλις τρεις εκθέσεις. Σήμερα, όμως, θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα.
Πρόκειται για τον Μαν Ραίη, τον Αμερικάνο πολυσχιδή καλλιτέχνη που πρόσφερε τη δική του οπτική στα εικαστικά ρέματα τα οποία καθόρισαν το πώς αντιλαμβανόμαστε σήμερα την τέχνη.

Από τις 26 Ιουνίου, 150 έργα του λούζονται από τον ήλιο του Αιγαίου στους φιλόξενους χώρους του Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στη Χώρα της Άνδρου. Ένα σημαντικό υλικό που προέρχεται από κορυφαία μουσεία και συλλογές του εξωτερικού με κοινή συνιστώσα τη θεματική που λάτρεψε ο Καλλιτέχνης: τη γυναίκα. «Τα πρόσωπα της Γυναίκας» είναι ο τίτλος της έκθεσης που παρουσιάζονται σε επιμέλεια της Μαρίας Κουτσομάλλη.

Η ταραγμένη ζωή ενός σπουδαίου καλλιτέχνη

«Εγώ δεν φωτογραφίζω τη φύση. Φωτογραφίζω οράματα μου» έλεγε ο οξυδερκής εικαστικός. Ήταν ένα από τα τρία παιδιά εβραίων μεταναστών από την τσαρική Ρωσία. Γεννήθηκε ως Emmanuel Radnitzky στη Πενσυλβανία το 1890. Στις αρχές του 1912, η οικογένεια Radnitzky αλλάξει το επώνυμό τους σε Ραίη. Μία απόφαση που πάρθηκε λόγω του υφέρποντα ρατσισμού της εποχής.

Ο Μαν Ραίη έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στη Γαλλία σε δύο περιόδους. Η πρώτη την εποχή του μεσοπολέμου που διεκόπη απότομα από τη κάθοδος των ναζί στην Ευρώπη. Και η δεύτερη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 μέχρι και τον θάνατο του το 1976.
Μπορεί η ενασχόληση του με τη φωτογραφία να είναι η πιο διάσημη πλευρά του ταλέντου του στις μέρες μας. Όμως στη προσωπική του αξιολογική κλίμακα έχριζε τον εαυτό του πρώτα ως ζωγράφο.

Η κλίση του στις τέχνες φάνηκε από τα σχολικά του χρόνια. Αμέσως μετά την αποφοίτησή του από το σχολείο του προσφέρθηκε μια υποτροφία για να σπουδάσει αρχιτεκτονική, αλλά επέλεξε να ακολουθήσει την καριέρα του καλλιτέχνη. Οι γονείς του απογοητεύτηκαν από την απόφαση του γιου τους αλλά τον στήριξαν. Του έδωσαν το πράσινο φως να μετατρέψει σε στούντιο ένα από τα δωμάτια του μικρού σπιτιού.

Το 1913 σε μία γκαλερί βλέπει για πρώτη φορά κυβιστικά έργα ευρωπαίων καλλιτεχνών. Ήταν η πρώτη του επαφή με τη νέα τέχνη της εποχής η οποία θα τον συνεπάρει.
Το καλοκαίρι του 1921 ήταν σταθμός στη ζωή του όταν αποφασίζει να ακολουθήσει τον σπουδαίο Γάλλο ζωγράφο Μαρσέλ Ντυσάν – ο οποίος διέμενε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στη Νέα Υόρκη- στο Παρίσι. Η πόλης του φωτός τον κερδίζει και γίνεται μόνιμος κάτοικος της καλλιτεχνικής γειτονίας της Μονμάρτης. Θα γίνει ζευγάρι με το μοντέλο των καλλιτεχνών, Alice Prin, γνωστή ως Kiki de Montparnasse. Η σύντροφος του θα περάσει στην αιωνιότητα μέσα από τα υπερρεαλιστικά φωτογραφικά πορτραίτα που θα πρωταγωνιστήσει μπροστά από τον φακό.

Παράλληλα εκείνη την περίοδο δημιουργεί τις αποκαλούμενες rayographies. φωτογραφίες που παράγονται τοποθετώντας αντικείμενα πάνω σε μια φωτοευαίσθητη επιφάνεια και στη συνέχεια τα εκθέτει σε φως. Παράλληλα ασχολήθηκε με τη χαρακτική τη γλυπτική και τον κινηματογράφο.

Το 1925 συμμετέχει μαζί με τους Μαξ Ερνστ, Χουάν Μιρό, Πάμπλο Πικάσσο και Ζαν Αρπ στην πρώτη σουρεαλιστική έκθεση που πραγματοποιείται στην Galerie Pierre στο Παρίσι.
Για τα επόμενα χρόνια στο Μονπαρνάς Στα φιλμ του θα αποτυπώσει γνωστούς καλλιτέχνες όπως του Ζαν Κοκτώ, του Ανρί Ματίς Αντρέ Μπρετόν, Μαξ Ερνστ, Τριστάν Τζαρά, Τζέιμς Τζόις και άλλων.

Όταν ξεκίνησε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος αφήνει με βαριά καρδιά τη Γαλλία με προορισμό το Λος Άντζελες. Στην ηλιόλουστη Καλιφόρνια έζησε από το 1940 έως το 1951 όπου και διοχέτευσε τη δημιουργική ενέργεια του κυρίως στη ζωγραφική. Εκεί θα γνωρίσει και την τελευταία του σύντροφο και σύζυγο, την Juliet Browner, χορεύτρια της Μάρθα Γκράχαμ. Στο Μπέβερλι Χιλς, το 1948, παρουσιάζει τα ζωγραφικά του έργα στη Γκαλερί Copley.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 επέστρεψε στο Παρίσι για να ζήσει το υπόλοιπο της ζωής του. Το φθινόπωρο του 1976 φεύγει από τη ζωή με αίτιο τη λοίμωξη των πνευμόνων.
Η σύζυγος του δώρισε ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς του σε μουσεία. Με τα πλειονότητα να βρίσκονται στο Κέντρο Πομπιντού. Ο τίτλος που δόθηκε προέρχεται από ένα άρθρο του Αντρέ Μπρετόν, το 1934, ακριβώς για τη σχέση του Man Ray με τη γυναίκα.

Η έκθεση στην Άνδρο

Η έκθεση της Άνδρου που είναι αφιερωμένη στον σπουδαίο εικαστικό «ιχνηλατεί», όπως σημειώνεται, «τη γυναίκα και τα πρόσωπά της». Ειδικότερα «στο σύνολο του έργου του εικαστικού η γυναίκα απαθανατίζεται και αναδεικνύεται σε κυρίαρχη φιγούρα με κάθε μέσο και τρόπο σε ολόκληρη την πορεία της δημιουργίας». Το θηλυκό γένος πάνω στο έργο του αποκτά πολλά πρόσημα όπως ερωμένη, καταξιωμένη ή αγνοημένη, ανώνυμη ή επώνυμη, δημιούργημα ακόμα της φαντασίας του καλλιτέχνη.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των έργων είναι φωτογραφίες, αλλά παρουσιάζονται επίσης ελαιογραφίες, χαρακτικά, σχέδια, γλυπτά και ready mades.

Η έκθεση διαρθρώνεται σε τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη βλέπουμε τις γυναίκες που τον συντρόφευσαν στη ζωή του. Στην επόμενη την ενασχόληση του με τη φωτογραφία με επαγγελματικούς όρους όπως για παράδειγμα για τη μόδα. Η Τρίτη ενότητα αφορά τον πόθο όπως αυτός διαγράφεται γλαφυρά στα γυναικεία πρόσωπα και σώματα. Στη τελευταία ενότητα αφιερωμένη στη «Σουρεαλιστική γυναίκα» παρουσιάζονται γυναίκες που έχει παρουσιάσει με τα μέλη της υπερρεαλιστικής ομάδας που ήταν μέλος. Το εικαστικό αυτό αφιέρωμα πλαισιώνει ο τρίγλωσσος (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά) συνοδευτικός τόμος των 350 σελίδων, που θα εκδοθεί από τη Μικρή Άρκτο.