Μιχάλης Μανουσάκης: Η τέχνη σαν γέφυρα
Με την τέχνη του να δρα σαν γέφυρα μεταξύ του δημιουργού και του κοινού, και διάθεση ουτοπική, ο Μιχάλης Μανουσάκης μιλά στο in2life.
του Γιάννη Ασδραχά
Είναι έκπληξη η διαπίστωση ότι ένας καλλιτέχνης μπορεί να «κερδίζει» το κοινό τόσο με το έργο του όσο και με τον λόγο του. Να έχει το χάρισμα να μεταφέρει τις μύχιες σκέψεις του, που τον οδήγησαν στο να αποτυπώσει στο εκφραστικό του μέσο τις καταστάσεις που τον απασχολούν. Προσφέροντας εν τέλει στον αναγνώστη της δουλειάς του μία συνολική αποτίμηση του προσωπικού του οράματος.
Αφορμή για αυτές τις σκέψεις υπήρξε μία επίσκεψη το πρώτο Σάββατο του Μαρτίου στην έκθεση του Μιχάλη Μανουσάκη στους χώρους της γκαλερί «έ κ φ ρ α σ η – Γιάννα Γραμματοπουλου».
Η εννοιολογική γραφή της τέχνης του Μιχάλη Μανουσάκη δεν χρειάζεται κάποια ειδική διεργασία ώστε να αποκωδικοποιηθεί, αλλά λειτουργεί ως χαρτογραφία των ψυχικών του εφοδίων πάνω στο ζωγραφικό του κόσμο. Δύο συγγενικά σύμπαντα που τα δομικά υλικά του λόγου σχηματίζουν τη γέφυρα που τα ενώνει.
Από την προσέλευση στους χώρους της γκαλερί, παρατηρήσαμε το ιδιαίτερο πνεύμα της σύζευξης του Μιχάλη Μανουσάκη με το κοινό. Τον τόνο έδιναν οι παρέες που σχημάτιζαν πηγαδάκια – ακούσαμε ότι κάποιοι ταξίδεψαν αυθημερόν από τη Χαλκίδα ειδικά για να δουν τα έργα – στον εξωτερικό χώρο της γκαλερί. Ενώ στον κυρίως εκθεσιακό χώρο, το κοινό αποκρυστάλλωνε τα νοήματα της ζωγραφικής. Ανάμεσα τους και ο καλλιτέχνης που φανέρωνε σε όσους τον περιτριγύριζαν με τα αυτιά τεντωμένα για να ακούσουν τα λόγια του, με τη ματιά τους εστιασμένη στα έργα. Ο κάθε ένας πίνακας – μικρών ή μεγάλων διαστάσεων – περιέχει μνήμες χαραγμένες στο υποσυνείδητο που ενεργοποιούνται σε πολλές περιπτώσεις μέσω αντικειμένων που αναδύουν βιωματική ενέργεια. Μια συνθήκη η οποία σύμφωνα με τον καλλιτέχνη συντελεί στο να δυναμώνονται τα έργα αλλά και να βοηθάνε σύμφωνα με τον ίδιο «τον θεατή αλλά και μένα στο να μπω στο έργο πιο συνειρμικά».
Η θεματική της έκθεσης προσανατολίζεται γύρω από τις γέφυρες χωρίς κυριολεκτική έννοια αλλά με την ερμηνεία της σύνδεσης ανθρώπων, ιδεών, πράξεων, σκέψεων.
«Οι γέφυρες αφορούν την ποιητική διάσταση των πραγμάτων. Όχι η κυριολεκτική. Δεν μιλώ με τις γέφυρες των ποταμιών αλλά τις νοητές που σε βοηθούν στα δύσκολα και εν τέλει περνάς απέναντι» μας είπε ο Μιχάλης Μανουσάκης στη απρόσμενη και απρογραμμάτιστη συνομιλία που είχαμε στη γκαλερί.
Οι «γέφυρες» σύμφωνα με τον καλλιτέχνη είναι τόσο παλιές όσο και οι βραχογραφίες στο σπήλαιο του Λασκώ και της Αλταμίρα. «Τα σχέδια πάνω στην ακανόνιστη επιφάνεια των βράχων είναι μία ανάγκη για καταγραφή και επικοινωνία, μία γέφυρα ανάμεσα στους ανθρώπους που τα κατασκεύασαν και σε αυτούς που τα παρατηρούν».
Σε ένα έργο η γέφυρα δεν είναι τίποτα άλλο από μία σκιά που ρίχνει ένα κυπαρίσσι ανάμεσα σε δύο σχηματικές πλαγιές βουνών. «Πρόκειται για ένα ουτοπικό παραμύθι» μας είπε. Σε αυτόν τον πίνακα σε μία γωνία βρίσκεται ένα πουλί. Το οποίο σύμφωνα με τον εικαστικό «παρακολουθεί τη σκηνή, σαν ειρωνεία, επειδή είναι το μόνο που μπορεί να πετάξει».
Αφετηρία αλλά και δυναμική του ζωγραφικού του έργου θεωρεί πως είναι η μνήμη των γονιών του. Την οποία και φανερώνει ανοικτά από το σημείωμα-ανοικτό γράμμα που βρίσκεται στους χώρους της έκθεσης. Από την οικογένεια πήρε «όπως όλοι το υλικό που αντιλαμβανόμαστε. Έρχομαι τώρα να επαναφέρω αυτές τις μνήμες μέσα σε αυτή την εικαστική πράξη».
Η αναφορά του στα παιδικά του χρόνια που έζησε στα Χανιά υπάρχει και στο έργο όπου δίπλα του βρίσκεται μία καρτ ποστάλ εποχής που παρουσιάζει την κεντρική εκκλησία που βρίσκεται στην ιδιαίτερη του πατρίδα, στης οποίας το τύμπανο του αετώματος περιέχει ένα υπερμεγέθες ζωγραφικό μάτι.
Το μοτίβο του σπιτιού επαναλαμβάνεται στο έργο του και είναι το σημείο που ξεκινά η οργάνωση της ζωής και της σκέψης. Στις περισσότερες περιπτώσεις ένα εσωτερικό φως διαχέεται από τα παράθυρα και την εξώπορτα. «Είναι σπίτι, φως, φάρος» λέει ο εικαστικός που «παρ’ ό,τι το σπίτι δίνει την αίσθηση ότι είναι κλειστό, θέλω να προϊδεάζω τον θεατή ότι το σπίτι έχει ζωή η οποία πηγάζει από την ίδια τη φύση».
Σε ένα έργο ο καλλιτέχνης κάνει αναφορά στο νησί του Θόδωρου στον κόλπο των Χανίων. Στο κέντρο του νησιού είναι ορατή από μεγάλη απόσταση η είσοδος μιας σπηλιάς που οι λαϊκοί μύθοι θέλουν να είναι το μαρμαρωμένο στόμα ενός δράκου. «Μια σπηλιά που φαντάζει πρωτογενής κατοικία ως την έννοια του θεού» μας τόνισε. Προσθέτοντας ότι θα ήθελε να αναγεννηθεί σε αυτή τη στέρεα, δυνατή και κλειστή κιβωτό λύτρωσης.
Κλείνοντας, μας συμβούλεψε ότι η ουτοπία σε βοηθάει να μεγαλώνεις και να σκεφτείς. Είναι μία σωτήρια.
*Ο Μιχάλης Μανουσάκης σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (1979 - 1984). Δίδαξε ζωγραφική στο παιδικό τμήμα του Εργαστηρίου Τέχνης στη Χαλκίδα (1985 - 1990) και στο εργαστήριο του Δημοσθένη Κοκκινίδη στη Σχολή Καλών Τεχνών (1987 - 1994). Από το 1979 παρουσιάζει έργα του σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το 1992 ήταν υποψήφιος για το βραβείο της UNESCO και το 1994 τιμήθηκε με έπαινο στη Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας για το έργο του "Ο οικιστής".
Είναι έκπληξη η διαπίστωση ότι ένας καλλιτέχνης μπορεί να «κερδίζει» το κοινό τόσο με το έργο του όσο και με τον λόγο του. Να έχει το χάρισμα να μεταφέρει τις μύχιες σκέψεις του, που τον οδήγησαν στο να αποτυπώσει στο εκφραστικό του μέσο τις καταστάσεις που τον απασχολούν. Προσφέροντας εν τέλει στον αναγνώστη της δουλειάς του μία συνολική αποτίμηση του προσωπικού του οράματος.
Αφορμή για αυτές τις σκέψεις υπήρξε μία επίσκεψη το πρώτο Σάββατο του Μαρτίου στην έκθεση του Μιχάλη Μανουσάκη στους χώρους της γκαλερί «έ κ φ ρ α σ η – Γιάννα Γραμματοπουλου».
Η εννοιολογική γραφή της τέχνης του Μιχάλη Μανουσάκη δεν χρειάζεται κάποια ειδική διεργασία ώστε να αποκωδικοποιηθεί, αλλά λειτουργεί ως χαρτογραφία των ψυχικών του εφοδίων πάνω στο ζωγραφικό του κόσμο. Δύο συγγενικά σύμπαντα που τα δομικά υλικά του λόγου σχηματίζουν τη γέφυρα που τα ενώνει.
Από την προσέλευση στους χώρους της γκαλερί, παρατηρήσαμε το ιδιαίτερο πνεύμα της σύζευξης του Μιχάλη Μανουσάκη με το κοινό. Τον τόνο έδιναν οι παρέες που σχημάτιζαν πηγαδάκια – ακούσαμε ότι κάποιοι ταξίδεψαν αυθημερόν από τη Χαλκίδα ειδικά για να δουν τα έργα – στον εξωτερικό χώρο της γκαλερί. Ενώ στον κυρίως εκθεσιακό χώρο, το κοινό αποκρυστάλλωνε τα νοήματα της ζωγραφικής. Ανάμεσα τους και ο καλλιτέχνης που φανέρωνε σε όσους τον περιτριγύριζαν με τα αυτιά τεντωμένα για να ακούσουν τα λόγια του, με τη ματιά τους εστιασμένη στα έργα. Ο κάθε ένας πίνακας – μικρών ή μεγάλων διαστάσεων – περιέχει μνήμες χαραγμένες στο υποσυνείδητο που ενεργοποιούνται σε πολλές περιπτώσεις μέσω αντικειμένων που αναδύουν βιωματική ενέργεια. Μια συνθήκη η οποία σύμφωνα με τον καλλιτέχνη συντελεί στο να δυναμώνονται τα έργα αλλά και να βοηθάνε σύμφωνα με τον ίδιο «τον θεατή αλλά και μένα στο να μπω στο έργο πιο συνειρμικά».
Η θεματική της έκθεσης προσανατολίζεται γύρω από τις γέφυρες χωρίς κυριολεκτική έννοια αλλά με την ερμηνεία της σύνδεσης ανθρώπων, ιδεών, πράξεων, σκέψεων.
«Οι γέφυρες αφορούν την ποιητική διάσταση των πραγμάτων. Όχι η κυριολεκτική. Δεν μιλώ με τις γέφυρες των ποταμιών αλλά τις νοητές που σε βοηθούν στα δύσκολα και εν τέλει περνάς απέναντι» μας είπε ο Μιχάλης Μανουσάκης στη απρόσμενη και απρογραμμάτιστη συνομιλία που είχαμε στη γκαλερί.
Οι «γέφυρες» σύμφωνα με τον καλλιτέχνη είναι τόσο παλιές όσο και οι βραχογραφίες στο σπήλαιο του Λασκώ και της Αλταμίρα. «Τα σχέδια πάνω στην ακανόνιστη επιφάνεια των βράχων είναι μία ανάγκη για καταγραφή και επικοινωνία, μία γέφυρα ανάμεσα στους ανθρώπους που τα κατασκεύασαν και σε αυτούς που τα παρατηρούν».
Σε ένα έργο η γέφυρα δεν είναι τίποτα άλλο από μία σκιά που ρίχνει ένα κυπαρίσσι ανάμεσα σε δύο σχηματικές πλαγιές βουνών. «Πρόκειται για ένα ουτοπικό παραμύθι» μας είπε. Σε αυτόν τον πίνακα σε μία γωνία βρίσκεται ένα πουλί. Το οποίο σύμφωνα με τον εικαστικό «παρακολουθεί τη σκηνή, σαν ειρωνεία, επειδή είναι το μόνο που μπορεί να πετάξει».
Αφετηρία αλλά και δυναμική του ζωγραφικού του έργου θεωρεί πως είναι η μνήμη των γονιών του. Την οποία και φανερώνει ανοικτά από το σημείωμα-ανοικτό γράμμα που βρίσκεται στους χώρους της έκθεσης. Από την οικογένεια πήρε «όπως όλοι το υλικό που αντιλαμβανόμαστε. Έρχομαι τώρα να επαναφέρω αυτές τις μνήμες μέσα σε αυτή την εικαστική πράξη».
Η αναφορά του στα παιδικά του χρόνια που έζησε στα Χανιά υπάρχει και στο έργο όπου δίπλα του βρίσκεται μία καρτ ποστάλ εποχής που παρουσιάζει την κεντρική εκκλησία που βρίσκεται στην ιδιαίτερη του πατρίδα, στης οποίας το τύμπανο του αετώματος περιέχει ένα υπερμεγέθες ζωγραφικό μάτι.
Το μοτίβο του σπιτιού επαναλαμβάνεται στο έργο του και είναι το σημείο που ξεκινά η οργάνωση της ζωής και της σκέψης. Στις περισσότερες περιπτώσεις ένα εσωτερικό φως διαχέεται από τα παράθυρα και την εξώπορτα. «Είναι σπίτι, φως, φάρος» λέει ο εικαστικός που «παρ’ ό,τι το σπίτι δίνει την αίσθηση ότι είναι κλειστό, θέλω να προϊδεάζω τον θεατή ότι το σπίτι έχει ζωή η οποία πηγάζει από την ίδια τη φύση».
Σε ένα έργο ο καλλιτέχνης κάνει αναφορά στο νησί του Θόδωρου στον κόλπο των Χανίων. Στο κέντρο του νησιού είναι ορατή από μεγάλη απόσταση η είσοδος μιας σπηλιάς που οι λαϊκοί μύθοι θέλουν να είναι το μαρμαρωμένο στόμα ενός δράκου. «Μια σπηλιά που φαντάζει πρωτογενής κατοικία ως την έννοια του θεού» μας τόνισε. Προσθέτοντας ότι θα ήθελε να αναγεννηθεί σε αυτή τη στέρεα, δυνατή και κλειστή κιβωτό λύτρωσης.
Κλείνοντας, μας συμβούλεψε ότι η ουτοπία σε βοηθάει να μεγαλώνεις και να σκεφτείς. Είναι μία σωτήρια.
*Ο Μιχάλης Μανουσάκης σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (1979 - 1984). Δίδαξε ζωγραφική στο παιδικό τμήμα του Εργαστηρίου Τέχνης στη Χαλκίδα (1985 - 1990) και στο εργαστήριο του Δημοσθένη Κοκκινίδη στη Σχολή Καλών Τεχνών (1987 - 1994). Από το 1979 παρουσιάζει έργα του σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το 1992 ήταν υποψήφιος για το βραβείο της UNESCO και το 1994 τιμήθηκε με έπαινο στη Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας για το έργο του "Ο οικιστής".
INFO
Αίθουσα Τέχνης έ κ φ ρ α σ η – Γιάννα Γραμματοπούλου, Βαλαωρίτου 9α, Αθήνα
Διάρκεια εώς τις 14 Μαρτίου.
