Μια έκθεση «Στο σπίτι της Λήδας Βαρδινογιάννη»

του Γιάννη Ασδραχά

Η αίσθηση αστικής βεγγέρας αναδυόταν στο μουσείο Νίκου Χατζηκυράκου-Γκίκα. Μπορεί η εκδήλωση που πλημύρισε με κόσμο το οδόστρωμα και το πεζοδρόμιο της στενής οδού Κριεζώτου να αφορούσε τα εγκαίνια της έκθεσης με έργα από τη συλλογή της Λήδας Βαρδινογιάννη, όμως η διάθεση ήταν γιορτής που θα μπορούσε να διαδραματίζεται σε κάποιο αστικό σπίτι υψηλής αισθητικής. Και αυτή η αίσθηση δεν πήγαζε από το πνεύμα των προσκεκλημένων, αλλά από την ίδια την έκθεση της οποίας το στήσιμο διαφοροποιόταν από τα αυστηρά μουσειολογικά πρότυπα.

Το ξεχωριστό στην έκθεση με τον εύγλωττο τίτλο «Στο σπίτι της Λήδας Βαρδινογιάννη» είναι ότι δίπλα στα έργα που φέρουν τις σπουδαίες υπογραφές ελλήνων καλλιτεχνών αλλά και χαρακτικά βαρυσήμαντων εικαστικών του εξωτερικού υπάρχουν έπιπλα, αντικείμενα αλλά και οικογενειακές φωτογραφίες. «Διοχετεύοντας» στον θεατή το υλικό ώστε να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση ότι δεν βρίσκεται σε έναν «αυστηρό» εκθεσιακό χώρο αλλά έχει το σπάνιο προνόμιο να περιηγηθεί στην καρδιά ενός σπιτιού όπου μπορεί να αφουγκραστεί την ζωή ενός αστικού ζευγαριού της Αθήνας των περασμένων δεκαετιών.

Η έκθεση - φόρος τιμής στην πιστή φίλη και δωρήτρια του Μουσείου Μπενάκη, έχει πολλές αναγνώσεις. Η πρώτη αφορά αυτόνομα τα έργα το οποία χαρακτηρίζονται εξαιρετικά δείγματα των δημιουργών τους. Η δεύτερη αφορά το σύνολο τους που αντικατοπτρίζει τις συλλεκτικές προτιμήσεις της Λήδας Βαρδινογιάννη και του συζύγου της Παύλου. Επίσης η ιστορία της ζωής του ζευγαριού διαγράφεται από τα αντικείμενα που περιτριγύριζαν την καθημερινότητα τους.

Η αγάπη της Λήδας Βαρδινογιάννη για την τέχνη δεν είναι τυχαία. Της μεταγγίστηκε από το οικογενειακό της περιβάλλον. Είναι θυγατέρα του Ιωάννη και της Ειρήνης Κατακουζηνού, ανιψιά του συλλέκτη και ευεργέτη Ευριπίδη Κουτλίδη. Αυτονόητο στο διάβα της ζωής της να καλλιεργήσει φιλικές σχέσεις με σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες και παράλληλα να δημιουργήσει μία συλλογή με μεγάλο εύρος που περιέχει έργα από τις αρχές του 19ου αιώνα έως και τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου.

Όπως σημειώνει για την ίδια ο διευθυντής του μουσείου Μπενάκη Άγγελος Δεληβοριάς «η Λήδα Βαρδινογιάννη ανήκει στους πιο πιστούς τους πιο αγαπητούς τους πιο αφοσιωμένους φίλους του μουσείου Μπενάκη. Ανήκει δηλαδή σε αυτούς που εκδηλώνουν έμπρακτα το ενδιαφέρον τους τόσο για το παρόν όσο και το μέλλον του ιδρύματος. Η παρούσα έκθεση τιμά την καλλιτεχνική της ευαισθησία, την κοινωφελή της δράση και προσφορά, κυρίως όμως την ποιότητα των ανθρώπινων αξιών της».

Η έκθεση

Το έργο του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου με μία νεαρή γυναίκα η οποία φοράει παραδοσιακή φορεσιά με έντονα χρώματα εισάγει τον θεατή στην έκθεση. Την γωνιά ενός σπιτιού δημιουργούν ο Ερωτόκριτος και η Αρέτουσα δια χειρός του Γιάννη Τσαρούχη που κρέμονται πάνω από δύο σκαλιστές ξύλινες καρέκλες και ένα τραπέζι που στην επιφάνεια του βρίσκονται περίτεχνα πορσελάνινα αντικείμενα. Χωρίς να «συνομιλεί» με κάποια έργα βρίσκεται μία βιτρίνα η οποία περιέχει μικροαντικείμενα ασιατικών πολιτισμών κυρίως από κεραμικό και πέτρα.

Ένα ασιατικό ζωγραφιστό παραβάν βρίσκεται μπροστά από τη ασπρόμαυρη φωτογραφία της Λήδας Βαρδινογιάννη η οποία φορά ένα εντυπωσιακό φόρεμα. Επίσης δύο πίνακες μεγάλων διαστάσεων του Γιώργου Γουναρόπουλου, μία νεκρή φύση του Τάσσου, ένα χαρακτικό της Βάσως Κατράκη και δύο έργα του Γκίκα η «Μουριά» του 1939 και το «Λιμάνι στο Ηλιοβασίλεμα» του 1957. Ξεχωρίζει η μεγάλων διαστάσεων θαλασσογραφία του Κωνσταντίνου Βολανάκη. Σε περίοπτη θέση βρίσκεται το πορτραίτο της Λήδας Βαρδινογιάννη φιλοτεχνημένο από τον Ορέστη Κανέλλη.

Στις ξένες υπογραφές βρίσκουμε χαρακτικά μεγάλων διαστάσεων του Pablo Picasso, του Max Ernst και του Marc Chagall. Η έκθεση, που παρουσιάζεται στον πρώτο όροφο του μουσείου, περιέχει ακόμα έργα του Σπύρου Βασιλείου, Γιώργου Μαυροΐδη, Δημήτριου Γαλάνη Νικόλαου Κουνελάκη, Νικηφόρου Λύτρα και άλλων σπουδαίων καλλιτεχνών.

Το «παρών» έδωσε στα εγκαίνια η υπουργός τουρισμού Όλγα Κεφαλογιάννη η οποία συνδέεται με συγγενικούς δεσμούς με τη Λήδα Βαρδινογιάννη. Ο εκλιπών σύζυγος της συλλέκτριας Παύλος Βαρδινογιάννης, υπήρξε αδελφός με τη μητέρα της υπουργού.