Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων: Η ιστορία της τέχνης σε μια μοναδική έκθεση!

του Γιάννη Ασδραχά

«Για πρώτη φορά στην Ελλάδα τα ευρωπαϊκά κινήματα της τέχνης είναι συγκεντρωμένα σε μία έκθεση» είπε με παρρησία η Διευθύντρια της Πινακοθήκης και των Μουσείων του Δήμου Αθηναίων, Νέλλη Κυριαζή, βρισκόμενη ανάμεσα στα αριστουργήματα της έκθεσης που υπερβαίνει -ως προς την αντιπροσώπευση των παλμών που διαμόρφωσαν την τέχνη- παγκόσμια κάθε ελληνικό προηγούμενο.

Πρόκειται για τα αριστουργήματα μίας σπουδαίας συλλογής που συγκέντρωσε με μεθοδευμένες κινήσεις και στόχο ο εφοπλιστής και ένας από τους Έλληνες που το όνομα του βρίσκεται στα σκαλοπάτια της λίστας των κροίσων του «Forbes», Γιώργος Οικονόμου.
Συνολικά και στα δύο κτήρια που συνθέτουν το συγκρότημα του «Μεταξουργείου» βρίσκονται 245 ζωγραφικά έργα και 175 σχέδια.

Πρόκειται για το απάνθισμα μίας δύσκολης επιλογής από τα 1400 έργα που αποτελούσαν, τουλάχιστον το 2009, το σύνολο της συλλογής. Η Νέλλη Κυριαζή επέλεξε τα έργα που θα έντυναν τις επιφάνειες του κτηριακού συγκροτήματος με γνώμονα τα κινήματα που ενέπνευσαν και επηρέασαν ανά τις εποχές τους καλλιτέχνες. Με αφετηρία τον 16ο αιώνα η έκθεση -η οποία θα παρουσιαστεί σε δύο μέρη- συνθέτει την επική διαδρομή της τέχνης μέσα στους αιώνες με πιο πλούσια αντιπροσώπευση την εποχή που ανάτρεψε συνταρακτικά τις παγιωμένες αντιλήψεις στην τέχνη: τον 20ο αιώνα.

Μέλημα της Νέλλης Κυριαζή ήταν να «διαβάζεται η έκθεση» από τους επισκέπτες σε όποιο βαθμό και αν βρίσκεται η γνώση τους για την πορεία και την εξέλιξη της τέχνης. Πρόκειται για μία αφήγηση της τέχνης μέσα από το ίδιο της το έργο που όπως σημειώνει ο συλλέκτης «όλα άρχισαν από μία σχέση πάθους με την τέχνη. Ενώ ο στόχος της καλλιτεχνικής επιλογής ήταν η απόκτηση εξαίρετων έργων των καλλιτεχνών, η αναζήτηση ομορφιάς και ποιότητας, η αποφυγή καινοτομίας με κάθε κόστος και η αδιαφορία για τη μόδα και τον θόρυβο, τελικός σκοπός είναι να τέρψει τα μάτια, να διδάξει και να ψυχαγωγήσει το κοινό».

Η Έκθεση
Το νεαρό ζευγάρι του 15ου αιώνα που εικονίζεται σε ένα φθαρμένο χρυσό πλαίσιο, έργο άγνωστου καλλιτέχνη της φλαμανδικής σχολής, είναι η αφετηρία της χρονικής περιήγησης.
Κοντινές στην εποχή του ζευγαριού είναι τα έργα με νεκρές φύσεις, προσφιλές διακοσμητικό στοιχείο για τα σαλόνια της εποχής. Η νεκρή φύση του Ambrosius Bosschaert, του νεώτερου, ξεχωρίζει για την ρεαλιστική λεπτομέρεια των αντικειμένων. Δεν λείπει η υπενθύμιση της ματαιότητας μέσω μίας κάμπιας.

Το θέμα ταμπού αντλημένο από την Παλαιά Διαθήκη: οι κόρες του Λωτ, χρονολογείται στις αρχές του 16ου αιωνα. Ο Φλαμανδός καλλιτέχνης Lasarus Van Der Borcht αποδίδει τα εύχυμα γυναικεία σώματα των θυγατέρων του Λωτ την στιγμή που μεθούν τον πατέρα τους με τον δόλο να τεκνοποιήσουν μαζί του. Από την φλαμανδική χρυσή εποχή έρχεται και το έργο του Gerrit Dou, μαθητή του Rembrandt "Πωλήτρια Ρέγγας με νέα Γυναίκα". Από το Ροκοκό, την εποχή που απέδωσε την «αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι», χαρακτηριστικό είναι το πορτραίτο του Μαρκησίου De Briges που φιλοτέχνησε το 1768 ο Francois-Hubert Drouais.
 
Στον ακαδημαϊσμό το ρεύμα που ξεκίνησε να αποδίδεται στα τέλη του 18ου αιώνα συναντάμε και έργα δύο ελλήνων καλλιτεχνών. Το «Κρυφτούλι» του Γιώργου Ιακωβίδη και τον «Ανατολίτη με γενειάδα» του Νικόλαου Γύζη. Στα έργα της περιόδου ξεχωρίζει το πορτραίτο κοριτσιού του Nathaniel Sichel (1880). Aνάμεσα τους και το έργο που ξεφεύγει από τις συντεταγμένες του ακαδημαϊσμού. Πρόκειται για τον πίνακα του Ludwig Deutsch «Σκηνή του Δρόμου στην Αίγυπτο», σύμφυτο με το πνεύμα του οριενταλισμού.

Στη συνέχεια αρχίζει η αποδόμηση του ρεαλισμού της ακαδημαϊκής σχολής μέσω των ρευμάτων του Ιμπρεσιονισμού. Αυτή η επανάσταση της τέχνης κατήργησε τα σταθερά πρότυπα του μόνιμου και του σταθερού. Με τους καλλιτέχνες να απελευθερώνονται και να συμβάλλουν καταλυτικά στην διαμόρφωση της σύγχρονης τέχνης. Από αυτή την περίοδο οι γυναίκες με ομπρέλα του Odoardo Borrandi το «Μοντέλο» του Eugen Spiro οι «Ακτές του Κόκκινου Νησιού» του Moriz Melzer κ.α. Η «χαριτωμένη» και διακοσμητική Αρ Νουβό εκπροσωπείται με το πιο εντυπωσιακό έργο, τη μεγάλων διαστάσεων «Γυναίκα με Πάνθηρα» του Fritz Erler.

H Aυτονόμηση του χρώματος με τα κινήματα του Φοβισμού και του Εξπρεσιονισμού τις πρώτες δεκαετίας του 20ου αιώνα περικλείεται από την φράση του Paul Klee «η τέχνη δεν αναπαράγει ότι είναι ορατό. Αντιθέτως το κάνει ορατό». Με εντυπωσιακούς χρωματισμούς που δεν παραπέμπουν στην φύση οι «Παπαρούνες και Ανεμώνες» του Raoul Dufy. Και το μυθικό ζώο του Alferd Kubin σε ένα αλλοπρόσαλλο περιβάλλον.

«Σαώ» είναι το όνομα μιας εκ των Νηρηίδων της ελληνικής μυθολογίας που βρίσκεται γραμμένο στα Ελληνικά στο έργο του Georges Braque κάτω την παράσταση της. Το έργο που ανήκει στην κυβιστική περίοδο συνομιλεί με το ξαπλωμένο γυμνό του “Andre Lhote” και το Γαλάζιο τοπίο Nathan Altmann. Ένα έργο όπου διαγράφεται ο αντικατοπτρισμός μίας λίμνης με τις κυβιστικές αρχές. Τα βλέμματα κλέβει επίσης ο εντυπωσιακός «Δον Κιχώτης» Otto Moller.

Τον επόμενο σταθμό, τον Κυβοφουτουρισμό που ξεφεύγει από την στατικότητα των θεμάτων του κυβισμού, εκπροσωπούν έργα της Liudov Popova του Le Corbusier Βela Kadar, Henry Moore, Lucio Fontana κ.α. Εδώ συγκαταλέγεται και η ρώσικη πρωτοπορία με έργα της δεκαετίας του 20, που δημιουργήθηκαν για προπαγανδιστικούς σκοπούς της νεαρής τότε ΕΣΣΔ. Η διαδρομή συνεχίζεται μέχρι την εποχή μας με ονόματα όπως του Man Ray, Rene Magritte, Paul Delvaux, Pablo Picasso, Andre Masson, Horacio Rocha κ.α.

Η συλλογή περιλαμβάνει και μια μεγάλη σειρά σημαντικών σχεδίων, στην οποία πρωταγωνιστούν, μεταξύ άλλων, οι Ferdinand Hodler, Erich Heckel, Edgar Degas, Paul Gauguin, Diego Rivera, Henri Matisse, Amadeo Modigliani, Alexander Archipenko, Giorgio Morandi, Lucian Freud, καθώς και χαρακτικά του William Hogarth, των Ηenri Laurens, Juan Gris, Alberto Giacometti για εικονογραφήσεις βιβλίων που εξέδωσε στο Παρίσι ο Έλληνας Tériade, και του David Hocney για την ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη.

Πολύτιμη εμπειρία για φιλότεχνους και μελετητές της τέχνης χαρακτηρίζει στο εισαγωγικό του κείμενο στον κατάλογο της έκδοσης ο Δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης και συμπληρώνει πως η ευκαιρία είναι να δουν συγκεντρωμένα και να απολαύσουν έργα που υπήρξαν ορόσημα για τη συγκρότηση των ιστορικών κινημάτων της Μοντέρνας Τέχνης χωρίς να χρειασθεί να επισκεφτούν τα αντίστοιχα μουσεία του εξωτερικού. Έργα εμβληματικών και λιγότερο γνωστών καλλιτεχνών που καταγράφουν με σαφήνεια όλη την πορεία της μοντέρνας τέχνης. Την καλλιτεχνική επιμέλεια της έκδοσης ανέλαβε η Σαλώμη Παπαδοπούλου.

Επιμελήτρια της Συλλογής Οικονόμου είναι η Ειρήνη Δημητρακοπούλου. Η Έκθεση της Συλλογής του Γιώργου Οικονόμου πλαισιώνεται από πολυτελή έκδοση 536 σελίδων, με εικονογράφηση των επιλεγμένων έργων και θεωρητικά κείμενα. Υπεύθυνη για την επιμέλεια του Λευκώματος είναι η Νέλλη Κυριαζή, ενώ την καλλιτεχνική επιμέλεια της έκδοσης ανέλαβε η Σαλώμη Παπαδοπούλου.

Η έκθεση θα παρουσιαστεί σε δύο μέρη. Το πρώτο θα φιλοξενηθεί μέχρι τις 24 Απριλίου.
Το δεύτερο (5 Μαΐου - 3 Ιουλίου) θα περιλαμβάνει έργα από τα κινήματα: Σουρεαλισμός, Η Σχολή του Παρισιού, Πορτρέτο-Γυμνό-Νεκρή Φύση, H τέχνη στην πρώτη Μεταπολεμική Δεκαετία, Η τέχνη στη Δεκαετία του ’60, Νεοάγριοι και Χαρακτικά της Συλλογής.

INFO
Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, Λεωνίδου και Μυλλέρου (Μεταξουργείο) 
Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Τρίτη έως και Σάββατο 10:00-14:00 & 17:00-21:00. Κυριακή 10:00-14:00, Δευτέρα κλειστά
Πληροφορίες: 210 3231841, 210 5202421 & 421
Είσοδος ελεύθερη