Isamu Noguchi: Η Ανατολή συναντά τη Δύση... στην Άνδρο

του Γιάννη Ασδραχά

Μεγάλη έκθεση-αφιέρωμα στον σημαντικό αμερικανοϊάπωνα καλλιτέχνη Isamu Noguchi (1904-1988) θα υποδεχθεί το καλοκαίρι του 2010 το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο. Για πρώτη φορά το ελληνικό κοινό θα γνωρίσει το έργο του Isamu Noguchi που συνεισέφερε σημαντικά τόσο στην μοντέρνα γλυπτική, όσο και στον χώρο του design. Η έκθεση, με τίτλο «Ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση» θα περιλαμβάνει 76 εκθέματα, εκ των οποίων 42 γλυπτά, 34 σχέδια και προσχέδια. Επιπλέον, το καλλιτεχνικό του σύμπαν θα φωτιστεί με μία σειρά φωτογραφιών από σκηνικά για παραστάσεις και δημόσια έργα που πραγματοποιήθηκαν σε σχέδια του Noguchi σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, της Ασίας, και σε πολιτείες των ΗΠΑ.

Ο Isamu Noguchi, με διπλή καταγωγή από την Αμερική (γενέθλιος τόπος της μητέρας του) και την Ιαπωνία (γενέθλιος τόπος του ποιητή πατέρα του), γνώρισε την Ελλάδα από πολύ μικρή ηλικία, μέσα από την αγάπη της μητέρας του, Leonie Gilmour, η οποία ήταν συγγραφέας και του διάβαζε συχνά αρχαία ελληνική μυθολογία. Στην διάρκεια της ζωής του επισκέφθηκε επανειλημμένα την Ελλάδα. Έτρεφε, δε, μεγάλο σεβασμό και θαυμασμό για τα αριστουργήματα της κλασικής γλυπτικής.

Εκτός από την Ελλάδα, ο Noguchi επισκέφθηκε πολλούς τόπους, καθώς ταξίδευε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Στο Μεξικό ανακάλυψε την γοητεία των έργων μεγάλης κλίμακας, στην Ιαπωνία τα γήινα κεραμικά και την αρμονία των κήπων, στην Κίνα την γοητεία της σινικής μελάνης, και στην Ιταλία την καθαρότητα του μαρμάρου. Αφομοίωσε διαφορετικές τεχνικές και πειραματίστηκε με ποικίλα υλικά, όπως το ατσάλι, το μάρμαρο, το σίδερο, το ξύλο, τον χαλκό, το αλουμίνιο, τον βασάλτη, τον γρανίτη. Ακόμη και τα στοιχεία της φύσης, το νερό, ο αέρας, η γη, η φωτιά, αντιμετωπίστηκαν από τον Noguchi ως εν δυνάμει αξιοποιήσιμα υλικά σε έργα μεγάλης κλίμακας.

Σημαντικό γεγονός στην ζωή του αποτέλεσε η γνωριμία του με τα γλυπτά του Constantin Brancusi, όταν το 1926 επισκέφθηκε έκθεσή του στην Νέα Υόρκη. Από το 1927 έως το 1929 κατά την παραμονή του στο Παρίσι, όπου ταξίδεψε με υποτροφία του John Simon Guggenheim, εργάστηκε για έξι μήνες στο εργαστήριο του μεγάλου δασκάλου ως βοηθός του.

Λόγω της διπλής καταγωγής του βρέθηκε συχνά «ανάμεσα» σε Δύση και Ανατολή. Διχασμένος μετά την επίθεση της Ιαπωνίας στο Pearl Harbor την 7η Δεκεμβρίου 1941 και την ατομική βόμβα στην Χιροσίμα που την ακολούθησε, ο πολιτικά ευαισθητοποιημένος καλλιτέχνης εμπνεύστηκε τα έργα Ηρώον (1943) και Μνημείο στους Νεκρούς της Χιροσίμα (1952), τα οποία όμως ποτέ δεν πραγματοποιήθηκαν. Το 1951 ανέλαβε τον σχεδιασμό των κιγκλιδωμάτων της γέφυρας του Πάρκου Ειρήνης της Χιροσίμα.

Στην γλυπτική η διπλή καταγωγή του εκφράστηκε με τον δημιουργικό συνδυασμό ετερόκλητων στοιχείων. Εκτός από την αφαίρεση του Brancusi και την αρχαία ελληνική γλυπτική, επηρεάστηκε εξίσου από τον βιομορφισμό των σουρεαλιστών, και την καλλιγραφία. Παρά το γεγονός ότι κατά καιρούς συνεργάστηκε με πολλούς καλλιτέχνες από διαφορετικές «Σχολές» και μέσα, δεν προσχώρησε ποτέ σε κάποιο συγκεκριμένο καλλιτεχνικό κίνημα.

Αναδείχθηκε σε πρωτοπόρο της “environmental art” και της “τέχνης της γης” τρεις δεκαετίες προτού οι όροι αυτοί ενταχθούν στο λεξιλόγιο της τέχνης στην δεκαετία του ‘60. Τα αρχιτεκτονικά σχέδιά του για κήπους και παιδότοπους, κομίζουν μια νέα οπτική στην σύγχρονη περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένη αρχιτεκτονική προσέγγιση του τοπίου, ενώ οι παραστάσεις που σκηνογράφησε για πρωτοπόρους χορευτές, συνιστούν μια ιδιαίτερη πρόταση στην μοντέρνα χορογραφία. Πιο συγκεκριμένα, η ενασχόλησή του με την σκηνογραφία, χρονολογείται ήδη από το 1935 οπότε και ξεκίνησε μακροχρόνια συνεργασία με την διεθνούς φήμης χορογράφο Martha Graham.

Εκτός από την Graham, o Isamu Noguchi συνεργάστηκε με τους Merce Cunningham, Erick Hawkins, και George Balanchine καθώς και με τον συνθέτη John Cage. Ο λιθοξόος Masatoshi Izumi, ο αρχιτέκτονας Louis Kahn και ο εφευρέτης Buckminster Fuller συγκαταλέγονται ανάμεσα στους συνεργάτες του στα πλαίσια της δημιουργίας γνωστών έργων ή project του καλλιτέχνη.

Η συνεισφορά του στο design θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική. Οι γλυπτικές φόρμες Akari (η λέξη Aakari στα ιαπωνικά σημαίνει φως), αλλά και το γνωστό τραπέζι με γυάλινη επιφάνεια παραγωγής Herman Miller είναι μερικά μόνο από τα πιο γνωστά αντικείμενα μαζικής παραγωγής, που ο Noguchi δημιούργησε στις δεκαετίες του ‘40 και του ‘50, και τα οποία παράγονται μέχρι σήμερα.

Όσο βρισκόταν στην ζωή σχεδίασε και ίδρυσε ο ίδιος το μουσείο που θα φιλοξενούσε τα έργα του. Το Isamu Noguchi Garden Museum (γνωστό σήμερα ως The Noguchi Museum), ξεκίνησε την λειτουργία του το 1985 στο Long Island City, στην Νέα Υόρκη. Η πρώτη αναδρομική έκθεση του έργου του πραγματοποιήθηκε στην Νέα Υόρκη το 1968, στο Whitney Museum of American Art. Το 1986, εκπροσώπησε τις Ηνωμένες Πολιτείες στην 42η Μπιενάλε της Βενετίας.

Είχε την τύχη να αναγνωριστεί ενόσω ήταν εν ζωή και να τιμηθεί με σημαντικά βραβεία, όπως το Βραβείο Kyoto από το Ιαπωνικό Ίδρυμα Inamori για το σύνολο του έργου του (1986), και άλλες διακρίσεις, μεταξύ των οποίων το Εθνικό Παράσημο των Τεχνών (1987) και το 3ο Παράσημο του Ιερού Θησαυρού (1988). Ο «κοσμικός αυτός ταξιδευτής», όπως τον έχουν εύστοχα χαρακτηρίσει, πέθανε το 1988 από πνευμονία, στη Νέα Υόρκη.

Οι πύλες της έκθεσης θα ανοίξουν την Κυριακή 27 Ιουνίου στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Άνδρο. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 26 Σεπτεμβρίου.