Λήμνος : Έρωτας με την πρώτη ματιά

της Αγάπης Μαργετίδη

Όσο κι αν ακούγεται σαν τίτλος ροζ μυθιστορήματος, ακριβώς αυτό ένιωσα για τη Λήμνο.  Το πρώτο, μοιραίο, βλέμμα που ανταλλάξαμε ήταν από το παράθυρο του αεροπλάνου, την αυγή, καθώς ετοιμαζόμασταν να προσγειωθούμε.  Καταμεσής του Αιγαίου κείτεται η Λημνία Γη.  Χρυσοκίτρινη αυτή την εποχή του χρόνου, που τα σπαρτά έχουν θεριστεί.  Κι ενώ ο σκοπός αυτού του άρθρου είναι η περιγραφή των εμπειριών μου από την πλούσια γαστρονομική και οινική κληρονομιά του νησιού, παρασύρομαι από την απόκοσμη ομορφιά των τοπίων που παρόμοια δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στην Ελλάδα.



Λήμνος η Πυρόεσσα, δώρο του Ηφαίστου.  Λήμνος η Ανεμόεσσα, χάρισμα των ανέμων.  Λήμνος η Αμπελόεσσα, στολίδι του Διονύσου.  Μυθολογία και Ιστορία μπλέκονται σε αμέτρητες διηγήσεις που χάνονται στα βάθη των αιώνων. Ιστορίες που ακούς, που βλέπεις, που αισθάνεσαι και που σχεδόν αγγίζεις, βήμα το βήμα, γωνιά τη γωνιά.  Ακούγοντας σήμερα να μιλούν οι άνθρωποι του νησιού, είναι σαν η κάθε οικογενειακή ιστορία να αρχίζει από το τότε για να φτάσει μέχρι το τώρα. 

Κατά τη διάρκεια των γεμάτων τεσσάρων ημερών που πέρασα στη Λήμνο, άκουσα πολλές τέτοιες συναρπαστικές ιστορίες.  Ιστορίες γενεών, ιστορίες νόστου, ιστορίες μόχθου και προσφοράς, επιτυχιών και αποτυχιών, ιστορίες αγάπης.  Αγάπης για τη γη και τα πολύτιμα δώρα της, αγάπης για τον τόπο.

Όλα αυτά τα θαυμαστά που, πιστέψτε με, με μεγάλη δυσκολία προσπαθώ να συμπυκνώσω στον περιορισμένο χώρο ενός άρθρου, έλαβαν χώρα σε ένα φεστιβάλ γαστρονομίας και οίνου, το Lemnos Philema, που για τρίτη χρονιά φέτος, μάζεψε μερικούς από τους σημαντικότερους παραγωγούς της Λήμνου στην Αποθήκη,  έναν όμορφα φροντισμένο χώρο που βλέπει στον Τούρκικο Γιαλό της Μύρινας με τα λικνιστά πλεούμενα και το κάστρο που λάμπει κάθε βράδυ. 

 
Οι εκλεκτοί συνάδελφοί μου κι εγώ, ως προσκεκλημένοι του Lemnos Philema, το οποίο, ειρήσθω εν παρόδω, είναι αποτέλεσμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας, είχαμε την εξαιρετική τύχη να ξεναγηθούμε σε μέρη που λίγοι γνωρίζουν, να συναντήσουμε  και να συνομιλήσουμε με τους ανθρώπους πίσω από τα προϊόντα και να γευτούμε μοναδικές τοπικές νοστιμιές από τα χέρια μαγειρισσών και μαγείρων που τιμούν το νησί τους με τον καλύτερο τρόπο. 



Το τετραήμερο πρόγραμμα ήταν σφιχτοδεμένο και άρτια σχεδιασμένο, φύλαγε όμως και αναπάντεχες εκπλήξεις, μέχρι και ανέβασμα στην καρότσα αγροτικού αυτοκινήτου είχε!  Επειδή, ως γνωστόν, η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται, τα πρωινά μας ξεκινούσαν με ένα πλούσιο πρόγευμα στην αυλή του Lemnos Experience,  του καταλύματος που μας φιλοξένησε.  Ένα πρόγευμα για άρχοντες, με ό, τι καλύτερο προσφέρει το νησί, σε ένα όμορφα στρωμένο τραπέζι.



Η πρώτη μέρα ξεκίνησε με οινική ευθυμία, από νωρίς το πρωί.  Βρεθήκαμε να δοκιμάζουμε εξαιρετικά βιολογικά κρασιά στο Limnos Organic Wines του Γιάννη Σαββόγλου και Παντελή Τσιβόλα και κατόπιν την πλούσια γκάμα οίνων στον Αγροτικό Συνεταιρισμό της Λήμνου με θέα στο μυθικό Αιγαίο. Στο ιδιαίτερα γόνιμο ηφαιστειογενές έδαφος του νησιού ευδοκιμούν κατά κύριο λόγο δύο ποικιλίες : το γηγενές Καλαμπάκι ή Λημνιό (Λημνία Άμπελος κατά την αρχαιότητα) για το κόκκινο κρασί και το λευκό Μοσχάτο Αλεξανδρείας, το οποίο έφτασε στη Λήμνο στις αρχές του 20ου αιώνα από Λημνιούς Αιγυπτιώτες. Ενώ στην αρχή καλλιεργήθηκε σε μικρές εκτάσεις, επεκτάθηκε γρήγορα και κατέληξε να περιορίσει σημαντικά την καλλιέργεια του Λημνιού και να γίνει σχεδόν μονοκαλλιέργεια.  Σήμερα όμως τα νέα για το Λημνιό είναι καλά, αφού η ιστορική αυτή ποικιλία εδώ και κάποια χρόνια είναι ΠΟΠ, με αποτέλεσμα την ολοένα αυξανόμενη καλλιέργειά της.





Από τα κρασιά περάσαμε στα βότανα.  Ο Νικόλας Πατεράκης καλλιεργεί βιολογικά με γνώση και ιδιαίτερη αγάπη, γνωστά και λιγότερο γνωστά βότανα και μέσω της εταιρίας του Aegean Organics προσφέρει στην αγορά μίγματα για αφεψήματα, αιθέρια έλαια και αρωματισμένο ύδωρ για ευωδιαστή ατμόσφαιρα στον χώρο, αλλά και στα ρούχα και τις ντουλάπες μας.  



Η πρώτη μας γνωριμία με τη μαγειρική της Λήμνου δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερη, αφού φάγαμε εξαιρετικά στην ταβέρνα Φλωμάρι στο Γομάτι. Η Μάλαμα Μπανάβου μαγειρεύει απίστευτα νόστιμα φαγητά που σερβίρονται σε ένα ιδιαίτερα φροντισμένο περιβάλλον σε vintage σερβίτσια, αλλά και πρωτότυπες κεραμικές δημιουργίες της ίδιας της Μάλαμας. Εκεί είναι σαν να σου γελούν τα πιάτα γιατί το ορθάνοιχτο χαμόγελο της Μάλαμας καθρεφτίζεται στο φαγητό που πριν καταλήξει στο στομάχι, περνάει απ’ την καρδιά.





Εκείνο το πρώτο βράδυ που άνοιξε το φεστιβάλ στο κοινό, πέρασα έναν γύρο από όλους τους παραγωγούς για να πάρω μια πρώτη ιδέα.  Πέρα από τους οίκους που ήξερα πως θα επισκεφθούμε τις επόμενες μέρες, υπήρχαν ένα σωρό άλλα τοπικά προϊόντα προς εξερεύνηση.  Το εκπληκτικό μέλι της Melimnos,  το οποίο στην κυριολεξία ερωτεύτηκα, τα αλεύρια από τις αναβιωμένες τοπικές ποικιλίες σταριού Λήμνος και Μαυραγάνι της εταιρίας Κυλινδρόμυλοι Λήμνου – Σταματέρης , τα επίσης εξαιρετικά αλεύρια αλλά και ιδιαίτερα ντόπια όσπρια της Salamousas Agrifood , τη μεγάλη γκάμα των προϊόντων Αχιλλαδέλη , τους απίθανους καβουρμάδες Παλαίστρος , τα πεντανόστιμα παξιμάδια του Αρτοποιείου Σαρικλή, τα λιμπιστικά τυριά και γιαούρτια του αγροκτήματος Βίγλα Λήμνου
 


 Στην Αποθήκη  είχαμε και ζωντανά δρώμενα που το κοινό παρακολούθησε με μεγάλο ενθουσιασμό.  Το πρώτο βράδυ, η Terra Lemnia και η Aegean Organics μίλησαν για τον βοτανικό πλούτο της Λήμνου και ο Νικόλας Πατεράκης έφτιαξε ένα μεθυστικό αφέψημα, ενώ ο sommelier του Κτήματος Χατζηγεωργίου, Θεόδωρος Γαλιάτσος, ξεδίπλωσε τις μυρωδιές των αρωματικών φυτών μέσα από τον ελληνικό αμπελώνα. 


 
Η δεύτερη μέρα του οδοιπορικού ξεκίνησε με μια ξενάγηση-αποκάλυψη από τους ανθρώπους της Terra Lemnia  σε μία μάντρα, όπου μάντρες ονομάζονταν οι μικρές αγροικίες/στάνες που φιλοξενούσαν ανθρώπους και ζώα. Η συγκεκριμένη μάντρα που επισκεφθήκαμε ήταν σε άριστη κατάσταση, τέτοια, που στον κάθε της χώρο ήταν σαν να παρακολουθούσαμε τη ζωή εκείνης της εποχής.  Μεγάλη έκπληξη ήταν η βόλτα μας σε ένα χωράφι σπαρμένο με σουσάμι, ολάνθιστο αυτή την εποχή, με πανέμορφα, ντελικάτα λουλούδια. Η Λήμνος, που δεν είχε ελιές, χρησιμοποιούσε στην παραδοσιακή της κουζίνα σουσαμέλαιο από ντόπιο σουσάμι και βούτυρο από τα πρόβατα και τις αίγες.  Η καλλιέργεια όμως του σουσαμιού είναι επίπονη και με τα χρόνια ατόνησε προς όφελος άλλων προϊόντων, πιο εύκολα καλλιεργήσιμων.  Όμως η Αθηνά Καβαλέρη, μια τολμηρή αγρότισσα της νέας εποχής, αποφάσισε να αναβιώσει την καλλιέργεια του σουσαμιού, σε μικρή έκταση σε πρώτη φάση, και γι’ αυτό είναι αξιέπαινη.







Σειρά είχε η εταιρία της οικογένειας Χρυσάφη. Ξεκίνησε από αρτοποιείο με το εκλεκτό αλεύρι που προμηθεύεται κατ’ αποκλειστικότητα από την Salamousas Agrifood, επεκτάθηκε σε ένα σύγχρονο τυροκομείο που παράγει όλα τα εμβληματικά τυριά της Λήμνου (φέτα, καλαθάκι, μελίχλωρο και κασκαβάλι), ενώ προσφέρει  και ολοκληρωμένες υπηρεσίες catering.  Είδαμε όλα τα στάδια παραγωγής του τυριού και η εμπειρία ήταν μοναδική.  Γευθήκαμε επίσης και τα πάλλευκα τοπικά γλυκάκια που ονομάστηκαν Βενιζελικά προς τιμήν του Ελευθερίου Βενιζέλου που τα τίμησε δεόντως σε μία επίσημη επίσκεψή του στη Λήμνο.

 


Στην επόμενη στάση μας, στο Κτήμα Όλον, μας περίμεναν ο Τάσης και η Ρένα Λασκαρίδου για να μας δείξουν τον προσωπικό τους παράδεισο. Σε ένα κτήμα-διαμάντι με συγκλονιστική θέα, καλλιεργούν ελιές, ένα προϊόν που σπανίζει στο νησί και βγάζουν εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο.  Ένας μικρός ξενώνας φιλοξενεί με προσωπικό μεράκι τους επισκέπτες, ενώ η Ρένα Λασκαρίδου ξεναγεί, παρασκευάζει μπροστά στους προσκεκλημένους της τυρί με τον παραδοσιακό τρόπο, οργανώνει γεύματα γευσιγνωσίας και ζει το όνειρό της στο νησί των προγόνων της.

 
Το μεσημεριανό γεύμα της δεύτερης μέρας το γευθήκαμε στην ταβέρνα Καλουδίτσα στο χωριό Πλατύ, όπου η Μαρία Καλλιγέρη, έχοντας μαθητεύσει δίπλα σε ονομαστούς σεφ και εργαστεί σε σπουδαία εστιατόρια, αριστεύει πλέον στον τόπο της, προσφέροντας εξαιρετικής νοστιμιάς φαγητό.  Όπως έγραψα χαρακτηριστικά και στο Facebook, μετά κι από αυτή τη δεύτερη δυνατή γευστική εμπειρία, κατέληξα στο συμπέρασμα πως η Λήμνος βγάζει τις πιο χαμογελαστές άξιες μαγείρισσες!

 


Το βράδυ στην Αποθήκη  μας περίμενε άλλη μία έκπληξη.  Ο γνωστός για τη μαεστρία του στο άνοιγμα ζύμης Κωστής Κωστάκης, ταξίδεψε από το μαγαζί του στο Χαλάνδρι, το Α λα γκρεκ με τ’ όνομα, για να δείξει και να κεράσει στο κοινό πεντανόστιμες πίτες και γκιουσλεμέδες με λημνιακό αλεύρι και διαφόρων ειδών γεμίσεις από εκλεκτά προϊόντα του νησιού, όπως καβουρμά, μελίχλωρο, αλίπαστα κ.α.  Το ακροατήριο παρακολούθησε βήμα βήμα τις κινήσεις του Κωστή, έφαγε με όρεξη τις δημιουργίες του και τον χειροκρότησε θερμά.



Τρίτη μέρα και σειρά είχαν τα αμπέλια.  Ξεναγοί μας ο Μανώλης Γκαράλης και η σύζυγός του Μαρία Μαρκάκη του Οινοποιείου Γκαράλης.  Καλλιεργούν και τις δύο ποικιλίες του νησιού και παράγουν εξαιρετικά κρασιά στο μικρό τους οινοποιείο.  Το βιολογικό ξηρό Terra Ambera από Μοσχάτο Αλεξανδρείας είναι αποκάλυψη, ενώ ο επιδόρπιος γλυκύς οίνος Salome, της ίδιας ποικιλίας, σαγηνεύει όπως κάποτε η Σαλώμη τον Ηρώδη.





Η οινική μας ξενάγηση συνεχίστηκε στο Κτήμα Χατζηγεωργίου , όπου η Πωλίνα Χατζηγεωργίου μας έβαλε στα άδυτα του οινοποιείου και μας μίλησε με ενθουσιασμό για τα εξαιρετικά κρασιά που αυτό παράγει.  Η οινογευσία που ακολούθησε σφράγισε με τον καλύτερο τρόπο τα λόγια της.



Το μαγειρικό δρώμενο της ημέρας έγινε στην φιλόξενη ταβέρνα Σπιτικές Λιχουδιές στη Νέα Κούταλη.  Εκεί, η γνωστή για τις πρωτοποριακές της μαρμελάδες, γλυκά κουταλιού, chutneys και άλλα πολλά, blogger, δημοσιογράφος και καθηγήτρια γαστρονομίας Γιάννα Μπαλαφούτη, έδεσε γλυκό ντοματάκι σε σιρόπι από γλυκό κρασί Μοσχάτο Αλεξανδρείας Λήμνου ΠΟΠ.  Το  φρούτο έμεινε λαμπερό άλικο και τραγανό, ενώ το άρωμα από το κρασί ήταν ευδιάκριτο και εξαίσιο.  Ταίριαξε στην εντέλεια με το απίθανο πρόβειο γιαούρτι του Αγροκτήματος Βίγλα Λήμνου.




 
Όπως ήταν φυσικό, παραμείναμε στις Σπιτικές Λιχουδιές για το μεσημεριανό μας γεύμα, όπου ο σεφ Τριαντάφυλλος Καλατζής μας φίλεψε φαγητό τέλεια μαγειρεμένο και όμορφα παρουσιασμένο.  Γεύσεις καθαρές από τα εξαιρετικά υλικά που με μεγάλη προσοχή διαλέγει ο Τριαντάφυλλος.  Οι γνώσεις του και το μαγειρικό του ένστικτο τον οδηγούν στους δρόμους της παράδοσης φερμένης στο σήμερα. 

 


Το τρίτο βράδυ στην Αποθήκη ήταν μεθυστικό.  Ο δαιμόνιος μάγος mixologist Χρήστος Γκόλφης, ιδιοκτήτης του ονομαστού μπαρ της Σύρου Kouchico , εμπνεύστηκε από τα κρασιά του Οινοποιείου Γκαράλης και τα βότανα της Aegean Organics και έφτιαξε δύο κοκτέιλ μοναδικά, που έκαναν το κοινό να παραμιλάει.

Η τέταρτη και τελευταία μέρα στη Λήμνο άρχισε και πάλι νόστιμα. Ξεναγηθήκαμε στις εγκαταστάσεις της Αρτοποιίας Λήμνος της οικογένειας Ποριάζη, που όπως το λέει στο μότο της, εδώ και εκατό χρόνια σπέρνει, θερίζει και ζυμώνει.  Παρακολουθήσαμε κάθε στάδιο της παραγωγής των ονομαστών της παξιμαδιών, από το ζύμωμα μέχρι τη συσκευασία.  Γευθήκαμε τα ζεστά ακόμα παξιμάδια αλλά και τις άλλες ντόπιες σπεσιαλιτέ  που μας είχαν ετοιμάσει σε ένα όμορφο τραπέζι. 



Σειρά είχε ο Μελίχρυσος, μια μικρή, οικογενειακή επιχείρηση, που με βάση το ξακουστό θυμαρίσιο μέλι της Λήμνου, αλλά και τον βασιλικό πολτό και τη γύρη, μαζί με ξηρούς καρπούς και αποξηραμένα φρούτα, φτιάχνει θρεπτικά και νόστιμα αλείμματα-πραλίνες που ενθουσιάζουν τους λάτρεις της υγιεινής διατροφής, και όχι μόνον.

 
Από εκεί συνεχίσαμε για τις Σαρδές και την φημισμένη ταβέρνα του Μαντέλλα.  Τρεις γενιές είναι σήμερα στην κουζίνα.  Η γιαγιά Κρυστάλλω που εποπτεύει με το αετίσιο μάτι της, ο πατέρας Παλαιολόγος ή Μαντέλλας, παρατσούκλι που του έμεινε από τα χρόνια που έζησε στη Νότιο Αφρική και ο εγγονός Γιάννης, η νέα γενιά που συνεχίζει την οικογενειακή παράδοση με αγάπη για τη Λήμνο και τα μοναδικά προϊόντα της. Το φαγητό, χωρίς καμία υπερβολή, ήταν κι εδώ θεσπέσιο.

 

Η τελευταία μας επίσκεψη ήταν στις εγκαταστάσεις της εταιρίας Λήμνου Θάλασσα .  Καλαμαράκια και θράψαλα, χταπόδια, γαρίδες, ψάρια και θαλασσινά, ψαρεύονται με ιδιόκτητα καΐκια, καταψύχονται και πωλούνται, μεταξύ άλλων, στα καλύτερα ντελικατέσεν της Αθήνας. Μαζί με τα αλίπαστα, τα καπνιστά και τα μαρινάτα, η γκάμα των προϊόντων της εταιρίας έχει φτιάξει όνομα με κύρος στην αγορά. 

Εδώ κάπου τελείωσε το ταξίδι στις γεύσεις της Λήμνου και με γεμάτη τη βαλίτσα μου με φιλέματα και τον νου μου με εικόνες, γεύσεις, αρώματα κι ένα κάρο συναισθήματα, αποχαιρέτησα το νησί με την υπόσχεση της επιστροφής. Μπορεί ο έρωτας να ήταν κεραυνοβόλος, αλλά δεν θα σβήσει με το πρώτο φύσημα του μπάτη. Το νιώθω, το γνωρίζω μέσα μου, πως το «εις το επανιδείν» δεν είναι έπεα πτερόεντα. Εάν με ρωτήσετε τι είναι αυτό που με συγκίνησε πιο πολύ, ίσως ακόμα περισσότερο κι από τα σπάνιου κάλλους τοπία, αυτό είναι η διάχυτη αγάπη για τον τόπο που εκφράζεται έμπρακτα από τους νέους ανθρώπους που συνεχίζουν με σεβασμό στην κληρονομιά τους αλλά και τα μάτια στραμμένα στο μέλλον. Στη Λήμνο αισθάνθηκα αισιοδοξία και ανάταση ψυχής, κάτι που είχε πολύν καιρό να μου συμβεί κι αυτό είναι σπουδαίο.

 
Κλείνοντας, θέλω να εκφράσω δημόσια τις ολόκαρδες ευχαριστίες μου στους ανθρώπους του Lemnos Philema  για την τιμή που έκαναν στο in2life και σε μένα προσωπικά με την πρόσκλησή τους, το εγκάρδιο καλωσόρισμα και την υποδειγματική φιλοξενία, και πρωτίστως την εμπνεύστρια του φεστιβάλ Δέσποινα Παντελιά, ιδιοκτήτρια του χώρου Αποθήκη  και του Lemnos Experience, που ενώ ζει και εργάζεται στο Λονδίνο, κάθε καλοκαίρι επιστρέφει στα πάτρια εδάφη και προσφέρει απλόχερα στον τόπο της. Κοντά της ένα νέο κορίτσι, η Άνθεια Κώτση, που οργανώνει κάθε χρόνο το φεστιβάλ στην παραμικρή του λεπτομέρεια με όρεξη, πολλή δουλειά κι ευελιξία, όλα εμφανέστατα σε κάθε στιγμή και σε κάθε περίσταση.  Η Άνθεια, αν και δεν κατάγεται από τη Λήμνο, έχει αγαπηθεί από όλους στο νησί και είναι πλέον πολιτογραφημένη Λημνιά. Φέτος είχε για πολύτιμο βοηθό της τον Φίλιππο Γεώργιο Τσινταβή, ο οποίος, με το εξασκημένο του μάτι και την υψηλή αισθητική του, προσέθεσε μικρές πινελιές που έκαναν την εμπειρία αξέχαστη. Όσο για τον φωτογράφο μας Παντελή Πραβλή, δεν βρίσκω λόγια για να περιγράψω την ιδιαίτερη ματιά του που αποτυπώθηκε σε κάθε κλικ της φωτογραφικής του μηχανής, αλλά και τον χώρο που άφηνε με υπομονή σε όλους εμάς τους ερασιτέχνες που στριμωχνόμασταν πάνω από κάθε φαγητό, ποτήρι ή σκηνικό, προσπαθώντας να απαθανατίσουμε τις στιγμές του οδοιπορικού μας. Ευχαριστώ επίσης όλες και όλους που μας υποδέχθηκαν στον χώρο τους και μοιράστηκαν μαζί μας τις ιστορίες τους, τη δουλειά τους και τα σχέδιά τους για το μέλλον. 

Υ.Γ.     Κατά τύχη, τις μέρες του φεστιβάλ, το in2life δημοσίευσε ένα άρθρο που επιμελήθηκε ο συνάδελφός μου Θοδωρής Διάκος για τα αξιοθέατα της Λήμνου.  Εάν βρεθείτε στο νησί για τις διακοπές σας, διαβάστε το και συμβουλευτείτε το.