Διάσημοι κατάσκοποι: Οι «αληθινοί» James Bond

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Πρόδωσαν, εξαπάτησαν, γοήτευσαν, έπαιξαν σε διπλό ταμπλό, έγραψαν ιστορία. Οι αληθινοί κατάσκοποι μπορεί να μην χρειάστηκε να επιβιώσουν από εντυπωσιακές εκρήξεις, να ρίξουν ελικόπτερα με ρουκετοβόλο ή να πραγματοποιήσουν ελεύθερη πτώση από ύψος χιλιομέτρων, όμως η δράση τους θα μείνει στην ιστορία για πολύ ακόμα. Με αφορμή λοιπόν, την κυκλοφορία της νέας ταινίας του James Bond, αλλά και του… περίεργου περιστατικού με τους δύο Τσέχους φωτογράφους στην Λήμνο θυμόμαστε μερικούς από τους μεγαλύτερους κατασκόπους στην σύγχρονη ιστορία και τα σημαντικότερα «επιτεύγματά» τους.

Mata Hari: Γυναίκα αράχνη before it was cool

Η πιο διάσημη κατάσκοπος του κόσμου γεννήθηκε στην Ολλανδία, στις 7 Αυγούστου του 1876, με το όνομα Μαργκαρίτ Γκερτρούντι Ζελ. Το 1905 αναζήτησε την τύχη της στο Παρίσι, όπου εργάστηκε ως χορεύτρια σε καμπαρέ και γρήγορα απέκτησε μεγάλη φήμη στο ανδρικό κοινό με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Μάτα Χάρι, το οποίο σε ινδονησιακή διάλεκτο σημαίνει το «μάτι μιας νέας αυγής». Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Γάλλοι της πρόσφεραν ένα εκατομμύριο φράγκα για να αξιοποιήσει το… δίκτυο εραστών της και να κατασκοπεύσει τους Γερμανούς. Στην τελευταία αποστολή της στην Ισπανία, αποπλάνησε έναν Γερμανό στρατιωτικό ακόλουθο για να του εκμαιεύσει απόρρητα σχέδια. Εκείνος υπονόησε σε τηλεγράφημα στους δικούς του ότι η Μάτα Χάρι δέχτηκε να δουλέψει για τους Γερμανούς και παρ’ όλο που κάτι τέτοιο δεν αποδείχτηκε ποτέ, η γοητευτική κατάσκοπος κατά την επιστροφή της στο Παρίσι συνελήφθη, δικάστηκε και εκτελέστηκε ως διπλή πράκτορας.

Sidney Reilly: Ο «άσσος των κατασκόπων»

Ρωσοεβραίος τυχοδιώκτης και κατάσκοπος και πρότυπο του Ίαν Φλέμινγκ για τον James Bond, ο Reilly προσέφερε τις υπηρεσίες του σε τρία κράτη, κατά κύριο λόγο όμως στη Μεγάλη Βρετανία. Γεννημένος το 1874 στην Οδησσό της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, ο Σόλομον (όπως ήταν το πραγματικό του όνομα), σε ηλικία 19 ετών συλλαμβάνεται από την μυστική αστυνομία του Τσάρου για συμμετοχή στην επαναστατική οργάνωση «Φίλοι του Διαφωτισμού». Δραπετεύει και αφού σκηνοθετεί το θάνατό του, πάει στη Βραζιλία υιοθετώντας το όνομα Πέδρο. Εκεί βοηθά μια ομάδα βρετανών κατασκόπων να βγουν σώοι από μια επιχείρηση στον Αμαζόνιο και εκείνοι για να τον ανταμείψουν τον προτείνουν στις μυστικές υπηρεσίες της πατρίδας τους.

Στο Λονδίνο, ιδρύει την δική του ιατρική επιχείρηση με τίτλο «Ozone Preparations Company» και παράλληλα κατασκοπεύει τους ρώσους εμιγκρέδες για λογαριασμό της Scotland Yard. Τα επόμενα χρόνια ο Reilly δίνει πολύτιμες πληροφορίες στους Άγγλους για το πετρελαϊκό πρόγραμμα της τσαρικής Ρωσίας και της Περσίας, την πρόοδο κατασκευής του υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου και τα ναυτικά οχυρωματικά έργα της Ρωσίας στη Μαντζουρία. Λέγεται επίσης, ότι το 1918 η βρετανική μυστική υπηρεσία τον έστειλε στη Ρωσία με σκοπό τη δολοφονία του Λένιν ή την οργάνωση αντεπαναστατικού κινήματος. Το 1925 επέστρεψε στη Ρωσία, όπου παγιδεύτηκε από Ρώσους πράκτορες και, σύμφωνα με μαρτυρίες, εκτελέστηκε την 5η Νοεμβρίου σε αλσύλλιο βορειοανατολικά της Μόσχας.

Maria Konnenkova: Η ερωμένη του Einstein

Όταν το 1924 η Maria Konnenkova πήγαινε στις ΗΠΑ σίγουρα δεν μπορούσε να φανταστεί ότι μερικά χρόνια μετά θα γινόταν μυστική κατάσκοπος των Σοβιετικών και θα έβγαινε με τον Albert Einstein. Και όμως, το έκανε. Στα πρότυπα της Μάτα Χάρι, η γοητευτική Ρωσίδα κατάσκοπος βοήθησε πολύ την χώρα της κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Μορφωμένη και πανούργα κατάφερε να γίνει σύντροφος του Albert Einstein, ενώ έπιασε φιλίες και με τον Robert Oppenheimer, στην προσπάθειά της να αποσπάσει μυστικά για το άκρως απόρρητο (τότε) «Manhattan Project». Λοιπές πληροφορίες για την ζωή της παραμένουν, σχεδόν εκατό χρόνια μετά, ακόμα άγνωστες.

Richard Sorge: Ο κατάσκοπος που έσωσε τους Σοβιετικούς

Από τους μεγαλύτερους κατασκόπους των Σοβιετικών στην Ιαπωνία πριν και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Γεννημένος στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν, ο Sorge υιοθέτησε την κομουνιστική ιδεολογία κατά τη διάρκεια της ανάρρωσης του από τραυματισμό στον Α’ παγκόσμιο Πόλεμο. Τον Μάιο του 1933 στέλνεται στο Τόκιο για να οργανώσει εκεί δίκτυο κατασκόπων, ενώ λίγους μήνες μετά πληροφορεί τον Κόκκινο Στρατό ότι οι Ιάπωνες δεν είχαν σκοπό να επιτεθούν παρά μόνο αν οι Γερμανοί καταλάβουν τη Μόσχα ή ξεσπάσει εμφύλιος στη Σιβηρία. Κατά πολλούς, οι δράσεις του Sorge εμπόδισαν την επικράτηση των Ναζί στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, διατηρώντας τον Στάλιν στην ηγεσία του Κομουνιστικού Κόμματος και της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Sorge συλλαμβάνεται το 1941 στο Τόκιο και παρά τα βασανιστήρια που υφίσταται, αρνείται οποιοδήποτε δεσμό με τη Σοβιετική Ένωση. Στις 7 Νοεμβρίου του 1944 ο Sorge κρεμάστηκε στην φυλακή Sugamo, ενώ μέχρι και το 1964 η Σοβιετική Ένωση δεν επιβεβαίωσε επίσημα την ύπαρξή του. Για την προσφορά του τιμήθηκε, μετά θάνατο, με τον τίτλο του « Ήρωα της Ρωσίας».

Eddie Chapman: Ο πράκτορας των αντιθέσεων

Εραστής, προδότης, ήρωας, διπλός κατάσκοπος. Ο Eddie Chapman ήταν λίγο από όλα και για αυτόν ακριβώς τον λόγο έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους πιο “badass” κατασκόπους. Η... καριέρα του στην κατασκοπεία ξεκινάει το 1941, όταν όντας φυλακισμένος στις φυλακές Jersey στη Μάγχη οι Γερμανοί αφού κυρίευσαν το νησί δέχτηκαν να ακούσουν αυτό που είχε να τους προτείνει. Προσφέρθηκε να δουλέψει κατάσκοπος για το Ράιχ, καθώς, όπως είπε, είχε κάθε λόγο να μισεί τους Άγγλους. Αφού πέρασε με επιτυχία τις δοκιμασίες, οι Γερμανοί τον πήραν από το νησί και τον έβαλαν σε κέντρο εκπαίδευσης. Αφού αρίστεψε και εκεί, τον έκαναν Γερμανό λοχαγό και του ανέθεσαν την πρώτη του αποστολή: Να πέσει με αλεξίπτωτο στην Αγγλία και ν’ ανατινάξει τις εγκαταστάσεις του εργοστασίου Ντε Χάβιλαντ, το όποιο κατασκεύαζε τα ομώνυμα βομβαρδιστικά αεροπλάνα. Τον Δεκεμβρη του 1942 καταφέρνει να φέρει εις πέρας την αποστολή, μετατρέποντας σε ερείπια το εργοστάσιο. Ή τουλάχιστον έτσι νόμιζαν οι Γερμανοί.

Το εργοστάσιο δεν σταμάτησε ποτέ να λειτουργεί και η έκρηξη ήταν καθ’ όλα σκηνοθετημένη. Η επόμενη αποστολή του ήταν να ξαναγυρίσει στην Αγγλία και να πληροφορεί τους Γερμανούς μέσω ασυρμάτου, για τις μετακινήσεις των αγγλικών στρατευμάτων. Ο Chapman δεν είχε παρά να μεταδίδει τα δελτία, με τα οποία οι Άγγλοι τον τροφοδοτούσαν. Έτσι όλοι έμεναν ευχαριστημένοι και ο ίδιος πλούτιζε άνετα. Η δράση του τελείωσε όταν το 1944 οι Γερμανοί του ξαναζήτησαν να πάει στην Αγγλία για να εντοπίσει τις βάσεις των αγγλικών ραντάρ, έτσι ώστε να τα βομβαρδίσουν. Ήταν η τελευταία φορά που άκουσαν για αυτόν. Μέχρι σήμερα, παραμένει άγνωστο αν ο Chapman στρατολογήθηκε από την αγγλική αντικατασκοπία, πριν οι Γερμανοί να κυριεύσουν το νησί Jersey ή αφότου ανέλαβε την πρώτη του αποστολή. Πέθανε το 1997 σε ηλικία 83 χρονών, όντας ιδιοκτήτης… spa στην Αγγλία.

The Cambridge Five: Κάλλιο πέντε και στο χέρι

Οι Cambridge Five, ήταν ένας κύκλος σοβιετικών κατασκόπων στην Αγγλία που έδιναν πληροφορίες στην Σοβιετική Ένωση κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Λέγεται επίσης, ότι διοχέτευαν παραπλανητικές πληροφορίες για τους σοβιετικούς στους Ναζί. Αν και επρόκειτο για ομάδα 5 ατόμων, το 5ο μέλος παραμένει ακόμα άγνωστο. Οι άλλοι τέσσερεις ήταν οι εξής:

Kim Philby: Ο πιο αποτελεσματικός από τους πέντε, προκάλεσε την περισσότερη ζημιά στις αμερικάνικες και τις αγγλικές μυστικές υπηρεσίες. Οι πληροφορίες που έδωσε στην Σοβιετική Ένωση, οδήγησαν στον θάνατο δεκάδων πρακτόρων.

Donald Duart Maclean: Προσλήφηκε ως πράκτορας ενώ φοιτούσε ακόμη στο Cambridge. Οι δράσεις του συνέβαλαν στον αποκλεισμό του Βερολίνου από τους Σοβιετικούς και στην έναρξη του Πολέμου της Κορέας. Αργότερα, έγινε συνταγματάρχης στην KGB.
 
Anthony Blunt: Ο Blunt ήταν ιστορικός της τέχνης και πρώην καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Αφού επισκέφτηκε την Ρωσία το 1933, προσλήφθη το 1934 από την NKVD (πρόδρομος της KGB). Αφοσιωμένος μαρξιστής, ο Blunt, υπήρξε καθοριστικός για την πρόσληψη του Guy Burgess και του Donald Maclean.

Guy Burgess: Μαζί με τον Blunt συνέβαλαν στην διαβίβαση απόρρητων φακέλων και αρχείων που είχαν να κάνουν με τις στρατηγικές των συμμάχων. Επίσης ήταν πολύ χρήσιμος στους Σοβιετικούς, ως γραμματέας του αναπληρωτή Υπουργού Εξωτερικών, Hector McNeil.

Klaus Fuchs: Ο «πυρηνικός» κατάσκοπος

Η στρατολόγησή του συγκαταλέγεται στις μεγαλύτερες επιτυχίες των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών. Ο Fuchs εργαζόταν στην «καρδιά» του αμερικάνικου ατομικού προγράμματος στο Los Alamos, ενώ οι πληροφορίες που διοχέτευσε στους Σοβιετικούς ήταν καρποί αμερικανικών ερευνών που κόστισαν εκατομμύρια δολάρια στις ΗΠΑ. Ο Fuchs διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον νομπελίστα φυσικό Richard Feynman, o ο οποίος επίσης συμμετείχε στο “Manhattan Project”. Η κρυφή δραστηριότητα του υπερκατασκόπου Fuchs, ήδη από την περίοδο του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου, συνέβαλε αποφασιστικά στο να μην μπορέσει η Αμερική να έχει το πυρηνικό μονοπώλιο.

Έχοντας ήδη κλέψει τα μυστικά της βόμβας της Χιροσίμα, ο Fuchs έδωσε το 1945 στη Σοβιετική Ένωση τα αναλυτικά σχέδια της βόμβας του Ναγκασάκι. Συνελήφθη στις 2 Φεβρουαρίου του 1950 στην Αγγλία, χάρη στα στοιχεία που έφτασαν στα χέρια των δυτικών υπηρεσιών αντικατασκοπείας μέσω του Igor Guzenko, ενός υπαλλήλου της σοβιετικής πρεσβείας της Οττάβα. Ομολόγησε τις πράξεις του και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 14 ετών, τα οποία αργότερα μειώθηκαν σε 9. Μετά την αποφυλάκισή του, κατέφυγε στην Ανατολική Γερμανία. Λίγα χρόνια μετά προσέφερε σημαντική βοήθεια στους Κινέζους επιστήμονες, οι οποίοι εργάζονταν στο αντίστοιχο πρόγραμμα ατομικών όπλων της Λαϊκής Δημοκρατίας. Πέθανε το 1988, συνταξιοδοτημένος και όντας μέλος της Γερμανικής Ακαδημίας των Επιστημών.