Θόδωρος Αγγελόπουλος: Στην αιωνιότητα σε μια ημέρα

του Γιώργου Κόκουβα

Γκρίζα τοπία, ομιχλώδεις εκτάσεις, ονειρικά μελαγχολικοί ουρανοί. Είναι από τις εικόνες που λάτρευε να κινηματογραφεί ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, αυτές για τις οποίες τον ζήλευαν όλοι οι μεγάλοι συνάδελφοί του. Ένα τέτοιο σκηνικό έστησε προσεκτικά στην Δραπετσώνα ένα χειμωνιάτικο απόγευμα. Όχι για την επόμενη ταινία του – αυτή δεν θα την δούμε ποτέ ολοκληρωμένη. Ήταν σκηνικό αποχαιρετισμού.



Συνέθεσε το τοπίο της «Άλλης θάλασσας» (έτσι θα ονομαζόταν η ταινία και τελευταίο μέρος της Τριλογίας του), απομακρύνθηκε με τα πόδια για να έχει την γενική εποπτεία, και εκεί, η μοίρα διάλεξε ένα τετραγωνικό ασφάλτου για να μεταφέρει τον μεγάλο δημιουργό στην αιωνιότητα, σε μία ημέρα. Την 24η Ιανουαρίου.

Η σεκάνς του αποχαιρετισμού

Μια μηχανή παρασύρει τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Ο μοτοσικλετιστής και ο σκηνοθέτης πέφτουν τραυματισμένοι. Το κινηματογραφικό συνεργείο σπεύδει προς το μέρος τους και ειδοποιεί το ΕΚΑΒ. Είναι 18.52. Περνούν περίπου 40 λεπτά σιωπής – ο από μηχανής Θεός δεν εμφανίζεται, λόγω μηχανικής βλάβης, καθώς η ειρωνεία ξετυλίγει τις εμπνεύσεις της: Το γκάζι του ασθενοφόρου έχει κολλήσει, γι’ αυτό και πρέπει να ειδοποιηθεί δεύτερο ασθενοφόρο, ενώ οι αυτόπτες μάρτυρες βιώνουν ένα μακρόσυρτο πλάνο, σαν αυτά που σκηνοθετεί ο «Theo», ο οποίος χτυπήθηκε κυριολεκτικά με την κάμερα στον ώμο.

Το συνεργείο αναγκάζεται να καλέσει τον ίδιο τον υπουργό Υγείας για να επιταχυνθούν οι διαδικασίες. Είναι ήδη αργά: Η διασωλήνωση του Θόδωρου Αγγελόπουλου και οι προσπάθειες των γιατρών ακολουθούνται από το ανακοινωθέν θανάτου. Το τέλος εποχής για την ελληνική (και όχι μόνο) έβδομη τέχνη.

«Πρόκειται για μια μεγάλη απώλεια. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ήταν ένα σύμβολο πολιτισμού. Ανέδειξε την χώρα μας σε ολόκληρο τον κόσμο», λέει στο in2life ο πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών, κ. Χάρης Παπαδόπουλος, μετά την είδηση του θανάτου του. «Ανέδειξε μιαν άλλη Ελλάδα, μια Ελλάδα που αντιστέκεται, που έχει ελπίδα, αξιοπρέπεια. Είχα την τύχη να συνεργαστώ, να κάνω ένα ταξίδι μαζί του», αναφέρει ο κ. Παπαδόπουλος προσθέτοντας αυτό που πάντα έλεγε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος: «Για να γίνεις καλλιτέχνης, πρέπει να ζεις σαν καλλιτέχνης», πράγμα που τήρησε και διατήρησε σε όλη την πορεία του, χωρίς να φοβάται κανένα τίμημα. «Από εδώ και πέρα, αλλάζει η ζωή μας. Δεν θα είναι πια ίδια», καταλήγει ο πρόεδρος της ΕΕΣ.

Έργα, ημέρες και αιωνιότητες



Όντως λοιπόν, ο κόσμος της έβδομης τέχνης δεν θα είναι πια ίδιος. Ο τελευταίος από τους μεγάλους auteur της Ευρώπης του 20ου αιώνα δεν πρόλαβε να πει την τελευταία του λέξη: Είχε έναν τραγικό θάνατο και μια ανολοκλήρωτη τριλογία. Πρόλαβε ωστόσο να πει πολλές λέξεις κατά την διάρκεια της 76ρονης ζωής του, και μάλιστα περίτεχνες και μεγαλεπήβολες. Ίσως από εκείνες που δεν καταλαβαίνουμε όλοι το ακριβές νόημά τους ή από αυτές που θεωρούμε πολύ «βαριές» για να χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας, αλλά παρ’ όλα αυτά θα μείνουν στο «λεξικό» του σινεμά για πάντα.

Η αρχή έγινε με την επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα. Τότε ήταν που ο Αγγελόπουλος, αφού είχε επιστρέψει από το Παρίσι όπου γνώρισε την Φιλολογία και τον Κινηματογράφο, γύρισε την πρώτη του μικρού μήκους ταινία, την Εκπομπή, η οποία βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης – του θεσμού που ο Αγγελόπουλος έμελλε να γίνει πρόεδρος επί σειρά ετών.



Ακολούθησε η «Αναπαράσταση» το 1970 και φυσικά η άκρως πολιτική συνέχεια, με τρεις ταινίες-σταθμούς του ελληνικού σινεμά, που περιέγραψαν την πορεία της Ελλάδας στην Ιστορία: οι "Μέρες του ’36", οι "Κυνηγοί" και ο "Θίασος". Φυσικά, κορυφαίο δείγμα της τέχνης του και κορωνίδα των δημιουργιών του (κατά πολλούς είναι η ταινία με την οποία είπε όλα όσα είχε να πει), ο τελευταίος όχι μόνο σάρωσε τα βραβεία σε Θεσσαλονίκη, Κάννες, Βερολίνο, Λονδίνο, Ιταλία, Βέλγιο και Ιαπωνία, αλλά διδάσκεται σε πολλές κινηματογραφικές σχολές για τον ρόλο του συμβολισμού και για τα πολλά της επίπεδα (οι ήρωες αποτυπώνουν τα ελληνικά ιδανικά από την αρχαιότητα ως την δικτατορία συχνά μάλιστα χωρίς καν ο σκηνοθέτης να κάνει cut).



Ήδη το στιλ του έχει διαμορφωθεί: Τα μεγάλης διάρκειας πλάνα, οι γενικές λήψεις και τα ονειρικά, βαριά φυσικά σκηνικά τον καθιερώνουν ως έναν άξιο «συμμαθητή» του Αντονιόνι. Η συνέχεια γίνεται με τον «Μεγαλέξανδρο», το «Ταξίδι στα Κύθηρα» , τον «Μελισσοκόμο»και το «Τοπίο στην Ομίχλη», ενώ στην δεκαετία του ’90 δημιούργησε το «Μετέωρο Βήμα του Πελαργού», το «Βλέμμα του Οδυσσέα» και το «Μια αιωνιότητα και μία ημέρα». Πέραν των βραβείων που σάρωσαν διεθνώς οι παραπάνω ταινίες (μεταξύ αυτών το Χρυσό Λιοντάρι της Βενετίας και ο Χρυσός Φοίνικας των Καννών), η σταθερότητα της ποιότητάς του οφείλεται και στους σταθερούς συνεργάτες του, όπως τον μεγαλύτερο Έλληνα διευθυντή φωτογραφίας, τον Γιώργο Αρβανίτη, την συνθέτρια Ελένη Καραϊνδρου και ερμηνευτές όπως ο Harvey Keitel, ο Willem Dafoe, ο Bruno Ganz, o Marcello Mastroianni, ο Μάνος Κατράκης και ο Θανάσης Βέγγος.

Η τελευταία του τριλογία με θέμα τον χρόνο ξεκίνησε με το «Λιβάδι που δακρύζει» και την «Σκόνη του χρόνου», ενώ το τελευταίο της μέρος είχε προχωρήσει αρκετά, πριν το τραγικό συμβάν. Ακόμη κι αν ισχύει αυτό που πολλοί ψιθυρίζουν την τελευταία ημέρα –ότι δηλαδή υπάρχει εθνικό πένθος χωρίς οι περισσότεροι να έχουν δει ούτε μία από τις ταινίες του- ας πάρουμε μια γεύση από τις δημιουργίες του στο παρακάτω video, που ξεκινά με τα (προφητικά;) λόγια του Θανάση Βέγγου στο «Βλέμμα του Οδυσσέα»: “Ξέρεις κάτι; Η Ελλάδα πεθαίνει. Πεθαίνουμε σαν λαός… Αλλά αν είναι να πεθάνει η Ελλάδα, να πεθάνει γρήγορα. Γιατί η αγωνία κρατάει πολύ και κάνει πολύ θόρυβο.”



Έτσι γρήγορα έφυγε και ο μεγάλος σκηνοθέτης, μέσα σε λίγες ώρες, χωρίς να κάνει θόρυβο – τον έκανε με την τέχνη του. Και μοιράστηκε όλα τα μπισκότα του με την φύση, όπως έκανε και ο αείμνηστος Βέγγος στο τέλος της ίδιας σκηνής, φωνάζοντας: «Μωρή φύση, μόνη σου είσαι; Μόνος μου είμαι κι εγώ. Πάρε ένα μπισκότο»!