10 πράγματα που δεν ήξερες για την πλατεία Κουμουνδούρου

Περνώντας σήμερα από την πλατεία Κουμουνδούρου, δύσκολα φαντάζεσαι πως κάτω από τις νεραντζιές της έχουν παρελάσει βασιλείς, πρωθυπουργοί, και αθλητές των πρώτων… άτυπων Ολυμπιακών αγώνων. Η πλατεία που κάποτε χώριζε την παλιά από τη νέα πόλη υπήρξε σκηνικό για μερικές από τις πιο συναρπαστικές μικρο-ιστορίες της Αθήνας. Μείνε κοντά μας, θα μάθεις πολλά.

Η πλατεία που χώριζε την παλιά από τη νέα πόλη

Σχεδιασμένη από τον Λέο φον Κλέντσε, η πλατεία Κουμουνδούρου όριζε τα σύνορα ανάμεσα στην παλιά Αθήνα και τη νεοσύστατη πρωτεύουσα του 19ου αιώνα. Ήταν το πέρασμα από τα στενά του Ψυρρή προς τη «νέα πόλη» που τότε ακόμα γεννιόταν.

Πλατεία Λουδοβίκου, Ελευθερίας, Κουμουνδούρου

Πριν πάρει το όνομα που ξέρουμε, λεγόταν πλατεία Λουδοβίκου, προς τιμήν του πατέρα του βασιλιά Όθωνα. Μετά την έξωση του Όθωνα έγινε πλατεία Ελευθερίας, και τελικά πήρε το όνομα του πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, που είχε το σπίτι του ακριβώς εκεί.

Τα πρώτα «Ολύμπια» έγιναν εδώ

Πριν ακόμα τους σύγχρονους Ολυμπιακούς, στην πλατεία Κουμουνδούρου έγιναν το 1859 οι πρώτοι αθλητικοί αγώνες των «Ολυμπίων». Οι Αθηναίοι, λέει, τους αντιμετώπισαν με δυσπιστία, κι έτσι στους αγώνες διακρίθηκαν κυρίως Μαλτέζοι αχθοφόροι, αμαξάδες και ένας… μονόφθαλμος επαίτης που νίκησε στο «αναρρήγνιον επί κάλω».

Ρομαντζάδα στην πλατεία

Γράφει ο Αντώνης Τραυλαντώνης στη Λεηλασία μιας ζωής (1935): «Ήταν άνοιξη και μια όμορφη βραδυά, και πήγαμε στην πλατεία Κουμουνδούρου και καθήσαμε σ’ ένα μισοσκότεινο τραπεζάκι κάτω από τα δέντρα, προς το μέρος του βρεφοκομείου, σαν νάμαστε κι εμείς ζευγαράκι, όπως ήταν κι άλλα γύρω μας».

Το σπίτι του Καρατζά, ένα από τα πρώτα κτίρια της νέας πρωτεύουσας

Στη γωνία της πλατείας χτίστηκε το 1832, πιθανότατα σε σχέδια του Σταμάτη Κλεάνθη, η οικία του Ιωάννη Καρατζά, ηγεμόνα της Βλαχίας. Ήταν ένα από τα ωραιότερα σπίτια της πόλης, τόσο που φιλοξένησε τον ίδιο τον Όθωνα και τον αδελφό του, Μαξιμιλιανό, στην πρώτη τους επίσκεψη στην Αθήνα το 1833.

Από τον Καρατζά στον Κουμουνδούρο

Το σπίτι πέρασε αργότερα στην κόρη του Καρατζά, Ραλλού Αργυροπούλου, και το 1879 αγοράστηκε από τον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κουμουνδούρο, ο οποίος έζησε εκεί ως τον θάνατό του, το 1883. Το οίκημα στέγασε για χρόνια το 9ο Γυμνάσιο Αρρένων, πριν κατεδαφιστεί στα τέλη της δεκαετίας του ’70.

Το πρώτο βρεφοκομείο της χώρας

Το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών οικοδομήθηκε το 1874 σε νεοκλασικό κτίριο του Γεράσιμου Μεταξά, στην Πειραιώς 51, στην άκρη της πλατείας. Ήταν το μοναδικό βρεφοκομείο της χώρας και φιλοξενούσε εκατοντάδες παιδιά, πολλά περισσότερα απ’ όσα χωρούσε.

Η βασίλισσα Όλγα και τα «ορφανά του Πειραιά»

Την εποχή της Κρητικής Επανάστασης (1866-69) το Βρεφοκομείο περιέθαλψε και παιδιά προσφύγων που είχαν φτάσει στον Πειραιά. Το 1871 ο Δήμος οργάνωσε έρανο για την ανέγερσή του, και η βασίλισσα Όλγα έθεσε το ίδρυμα υπό την προστασία της.

Το Ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα

Λίγα βήματα πιο πέρα, στη διασταύρωση Πειραιώς, Θερμοπυλών και Αγησιλάου, ιδρύθηκε το 1870 το Ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα, χάρη στο κληροδότημα του Ηπειρώτη μεγαλέμπορου Γεωργίου Χατζηκώνστα. Τα σχέδια έκανε ο Ερνέστος Τσίλλερ και το κτίριο φιλοξενούσε ορφανά αγόρια, προσφέροντάς τους εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση.

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου, ό,τι απέμεινε

Μέσα στον περίβολο του Ορφανοτροφείου χτίστηκε, την περίοδο 1899-1901, ο ναός του Αγίου Γεωργίου, επίσης σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλλερ. Την ανέγερσή του χρηματοδότησε η Ελένη Χατζηκώνστα, σύζυγος του εγγονού του ευεργέτη. Ο ναός σώζεται μέχρι σήμερα και είναι ό,τι απέμεινε από το αρχικό συγκρότημα του Ορφανοτροφείου Χατζηκώνστα – μια μικρή, ήσυχη μαρτυρία μιας μεγάλης ιστορίας.

(*) Με πληροφορίες από το βιβλίο «Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία» των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2012.