Ο μελαγχολικός εργάτης: Η σιωπηρή πλευρά των εργασιακών σχέσεων την εποχή της κρίσης - Το παράδειγμα της Μεγαλόπολης

Πρώτα σας αγνοούν.
Μετά σας γελοιοποιούν.
Ύστερα σας επιτίθενται και θέλουν να σας κάψουν.
Και στο τέλος χτίζουν μνημεία για σας.
από την ομιλία του Nicholas Klein το 1918 στους άνεργους εργάτες της Amalgamated Clothing Workers of America

Μια ζωντανή, καθημερινή, επιτόπια έρευνα πεδίου στο εργοστάσιο της Μεγαλόπολης, με 40 συνεντεύξεις/αφηγήσεις ζωής εργαζομένων-λιγνιτωρύχων και πλούσιο πρωτογενές φωτογραφικό υλικό. Ένα βιομηχανικό οδοιπορικό για τη σιωπηρή πλευρά της ενεργειακής μετάβασης. Το βιβλίο προλογίζει η καθηγήτρια Ευαγγελία Καλεράντε.

Απόσπασμα από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Σε περιόδους κρίσης, οι άτυποι κοινωνικοί κανόνες μέσα από τους οποίους οι άνθρωποι ορίζουν την πραγματικότητα, κατανοούν τον εαυτό τους, ερμηνεύουν τον κόσμο και δημιουργούν τα κατάλληλα σενάρια επιβίωσης για τους ίδιους και τις οικογένειές τους καταρρέουν. Πολλές από τις βεβαιότητες της ζωής συνοδεύονται, πλέον, από ένα τεράστιο ερωτηματικό.

Ο Μελαγχολικός εργάτης αποτελεί μια κοινωνιολογική μελέτη που διερευνά τις επιπτώσεις του ριζικού βιώματος της κρίσης στον άνθρωπο, μέσα από το παράδειγμα των εργαζομένων στο εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη.

Ακολουθώντας τη θεωρητική και ερευνητική παράδοση της κοινωνιολογίας της εργασίας μέσω των τεσσάρων βασικών σχολών προσέγγισης – λειτουργισμός, σχολή του Σικάγο, μαρξισμός, βεμπεριανή σχολή – και πραγματοποιώντας επιτόπια ποιοτική έρευνα πεδίου, με καθημερινή παρατήρηση, σαράντα συνεντεύξεις σε βάθος και συλλογή σπάνιου οπτικού υλικού, σε αυτό το βιβλίο-οδοιπορικό του εργοστασίου της Μεγαλόπολης αναδεικνύεται το βίωμα της κρίσης στους εργαζόμενους από τρεις κεντρικές οπτικές: υγεία, εργασιακό ήθος, προοπτικές ζωής.

Το χαμένο κοινωνικό κύρος των εργαζομένων, η πλήρης αποδοχή των ανέντιμων πρακτικών ως τρόπων επιβίωσης μες στο εργοστάσιο, τα οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα στα οποία έχουν περιέλθει και η απουσία εναλλακτικής στη ζωή τους, σε συνδυασμό με την κοινωνική απομόνωση από την τοπική κοινότητα λόγω του στίγματος του «δεητζή» ως συνώνυμο του βολεμένου, μαζί με το γενικότερο αίσθημα απογοήτευσης, ενοχής, απόγνωσης και κυνισμού στο οποίο έχουν βυθιστεί, οδηγούν σιωπηλά στη δημιουργία μιας νέας εργασιακής ταυτότητας. Της ταυτότητας του μελαγχολικού εργάτη. Εκείνου που εγκλωβίζεται σε μια θυσία χωρίς κοινωνικό αντίκρισμα.

Το βιβλίο αναζητά τη διαδρομή που προηγήθηκε. Και την αναζητά δίνοντας φωνή στους εργαζόμενους. Φωτίζοντας με αυτόν τον τρόπο νέες πτυχές στην άσκηση και την εφαρμογή της κοινωνικής πολιτικής, καθώς τοποθετεί στο προσκήνιο της ανάλυσης ενός κοινωνικού προβλήματος την ερμηνεία του από τα ίδια τα υποκείμενα που το βιώνουν.

Απόσπασμα από τον πρόλογο της καθηγήτριας Ευαγγελίας Καλεράντε

«Το βιβλίο αυτό, είτε διαβαστεί ως επιστημονική έρευνα είτε σαν ένα βροχερό οδοιπορικό στα ‘σκληρά’ ορυχεία της Μεγαλόπολης, προσφέρει στον αναγνώστη μια μοναδική ευκαιρία. Την ευκαιρία να κατανοήσει τη μακρά παράδοση της κοινωνιολογικής σκέψης πάνω στο θεμελιώδες ζήτημα της εργασίας. Ταυτόχρονα, την ευκαιρία να αντιληφθεί τους τρόπους με τους οποίους το τοπικό συνδέεται με το παγκόσμιο, και ειδικότερα σήμερα, στην Ευρώπη της κρίσης και της πολυσυζητημένης ενεργειακής μετάβασης. Και, πριν από όλα, την ευκαιρία να μπει μέσα σε ένα εργοστάσιο της βαριάς ελληνικής βιομηχανίας για να αφουγκραστεί το κόμπιασμα στη φωνή των εργαζομένων, τη μυρωδιά του λιγνίτη, τον ίλιγγο των μεγάλων αλλαγών και την αίσθηση των χαμένων ονείρων.

Ο Άρης Ασπρούλης, με τον Μελαγχολικό εργάτη, συνομιλεί απευθείας με τις μεγάλες έρευνες γύρω από την εργασία, την κρίση και την κοινωνική πολιτική, όπως εκείνες των εργοστασίων του Hawthorne και του Marienthal έναν αιώνα πριν. Και αυτό γιατί συνδυάζει, με σπάνια επιστημονική και συγγραφική αρτιότητα, τη στιβαρή θεωρητική κατάρτιση με τις γνώσεις, το ένστικτο, τη μεθοδολογική καθαρότητα, την εμπειρία, την επιστημονική ενσυναίσθηση και την κοινωνιολογική φαντασία που απαιτεί ο ρόλος του ερευνητή που αποφασίζει να κατέβει στο πεδίο και να θεμελιώσει θεωρία μέσα από την παρατήρηση. Δεν ωραιοποιεί, δεν εξωραΐζει, δεν φορτίζει ιδεολογικά τις σελίδες του. Αφήνει τα υποκείμενα της έρευνας να μιλήσουν. Να διερωτηθούν. Να εξομολογηθούν. Αυτός ο κόσμος είναι ο δικός τους κόσμος.

Μέσα σε μια συναρπαστική πολυπρόσωπη αφήγηση, η ενοχή, το παράπονο, η αναξιοκρατία και το χαμένο κοινωνικό κύρος εναλλάσσονται με τις λάσπες, τη σκουριά και την κούραση, τα ατυχήματα και το ελλιπές προσωπικό, με τον φόβο για την ανεργία και τον πρόωρο θάνατο, και η αίσθηση του εγκλωβισμού και της απόγνωσης, με τα χρέη και την απουσία προοπτικής.

Ο Μελαγχολικός εργάτης είναι ένα επιστημονικό ντοκουμέντο της εποχής μας και ταυτόχρονα ένα εγχειρίδιο για μελλοντικές έρευνες, σχετικά με το πώς μελετάμε μια κοινωνία όταν περνά από τις βεβαιότητες στην αποσταθεροποίηση, πώς μελετάμε το βίωμα αυτής της μετάβασης και, κυρίως, πώς μελετάμε το αποτύπωμα που το βίωμα αυτό αφήνει στους ανθρώπους και στην κοινωνία.

Η μελέτη του κοινωνιολόγου Άρη Ασπρούλη έρχεται για να μας υπενθυμίσει κάτι πολύ θεμελιώδες. Δεν υπάρχει ιστορία χωρίς ιστορικό υποκείμενο. Δεν υπάρχει επιστήμη του ανθρώπου χωρίς τον άνθρωπο».

Περιεχόμενα του βιβλίου

Πρόλογος
Σημείωμα συγγραφέα
Οι σιωπηρές συμβάσεις εργασίας και η σημασία τους για την κοινωνική πολιτική
Η ανάλυση των σιωπηρών συμβάσεων εργασίας μέσα από την κοινωνιολογία της εργασίας
– Λειτουργιστική σχολή
– Η σχολή του Σικάγο
– Μαρξιστική και βεμπεριανή προσέγγιση
Εισαγωγή στην έρευνα
– Η μεθοδολογία και τα στάδια της έρευνας
– Ανοιχτές συνεντεύξεις
– Επιτόπια παρατήρηση
– Συμπλήρωση καρτελών
Το εργοστάσιο της Μεγαλόπολης
– Εξόρυξη και παραγωγή: τα βασικά χαρακτηριστικά στους δυο πυλώνες του εργοστασίου
– Ο αντίκτυπος της κρίσης στους εργαζόμενους μέσα από τις σιωπηρές συμβάσεις εργασίας σε τρεις τομείς: υγεία, εργασιακό ήθος, προοπτικές ζωής
Επίλογος: Κατασκευάζοντας τον μελαγχολικό εργάτη
Ενδεικτική βιβλιογραφία

Για τον συγγραφέα

Ο Άρης Ασπρούλης είναι αριστούχος διδάκτωρ του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου, με γνωστικό αντικείμενο την κοινωνιολογία της εργασίας. Έχει διδάξει κοινωνιολογία της εργασίας και ψηφιοποίηση και νέες μορφές εργασίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και κοινωνιολογία της εργασίας με έμφαση στις περιόδους κρίσης, στη μετανάστευση και στα ζητήματα έμφυλων ανισοτήτων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Διδάσκει στα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών «Επιστήμες της αγωγής: η αξιολόγηση στην εκπαίδευση και στη διά βίου κατάρτιση - επιμόρφωση» του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και «Δημιουργική γραφή, θέατρο και πολιτιστικές βιομηχανίες» του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Έχει δημοσιεύσει σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά. Στον τομέα του πολιτισμού εργάζεται ως θεατρικός συγγραφέας, ενώ διατελεί από το 2014 διευθυντής επικοινωνίας του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν, από το 2024 διευθυντής επικοινωνίας του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά και από το 2015 σύμβουλος επικοινωνίας του πολιτιστικού οργανισμού «Λυκόφως».