Γιατί έχει εξοργίσει κόσμο η Αριάν Μνουσκίν στο Φεστιβάλ Αθηνών;
Οι Δράκοι του Θεάτρου του Ήλιου άναψαν φωτιές στους θεατρικούς κύκλους. Το καλό θέατρο, ωστόσο, έχει αξία ακόμα και όταν είναι εξοργιστικό.
Μερικές σκέψεις που έχουν να κάνουν ή δεν έχουν να κάνουν και τόσο με το «Εδώ Έχει Δράκους» της Αριάν Μνουσκίν και του Θεάτρου του Ήλιου που είδα χθες στο Φεστιβάλ Αθηνών. Σκέψεις που δείχνουν πως, ακόμα κι αν φύγεις από μια παράσταση βράζοντας στο ζουμί σου έτοιμη να αρχίσεις να τραγουδάς το «Μαύρα Κοράκια με Νύχια Γαμψά», και πάλι κάπως κερδισμένη βγαίνεις.
Γράφει η Ελένη Μιχαλοπούλου (*)
Α) Η προπαγάνδα είναι βασικό κομμάτι της τέχνης είτε το θέλουμε είτε όχι. Είναι πανταχού παρούσα. Όταν βέβαια γίνεται βασικό εργαλείο σε ένα καλλιτέχνημα δεν το βοηθάει, του κάνει κακό. Προσωπικά έχω μεγάλη ανοχή στην προπαγάνδα, ακριβώς επειδή τη θεωρώ αδιάσπαστο κομμάτι αυτής της διαδικασίας. Αλλά όπως όλοι οι άνθρωποι, έχω κι εγώ κάποια όρια: για παράδειγμα, μπορώ να ανεχτώ το βαθμό προπαγάνδας που ενυπάρχει συνειδητά ή αναγκαστικά σε ταινίες όπως π.χ. το Sicario (τη μόνη ταινία του Βιλνέβ που δεν άντεξα) ή ακόμα και το Hurt Locker, αλλά έβγαλα φλύκταινες με το Zero Dark Thirty (παρά την έξυπνη διαχείριση της Μπίγκελόου – δεν αρκούσε). Ε, το «Εδώ Έχει Δράκους» έβγαζε μάτι με την ιδεολογική του προπαγάνδα. Και πώς να μη βγάζει, εάν κάποιος δει ποιους ιστορικούς είχε για συμβούλους ο θίασος; Όταν έχεις τέτοιον ελέφαντα στο δωμάτιο, δυσκολεύεσαι να δεις τα χαρίσματα μιας παράστασης. Είχε χαρίσματα, αλλά τι να τα κάνεις; Κάπου παύουν να σε νοιάζουν, όταν σέρνεσαι να πάρεις θέση τόσο επιτακτικά. Όπως και το μοντάζ στο Zero Dark Thirty – έξοχο, αλλά και τι να το κάνεις;
B) Μακάρι να είχαμε τέτοιο ιστορικοπολιτικό επικό θέατρο στην Ελλάδα, που να μπορεί να κάνει τόσους παπάδες επί σκηνής, όπως κάνει το «Θέατρο του Ήλιου». Ακόμα και με τούτη την παράσταση, αυτό που σίγουρα εκτίμησα είναι την προσπάθεια να θεατρικοποιηθεί η ιστορία χωρίς να χάσει το θεαματικό δραματουργικό ενδιαφέρον της, για την ακρίβεια να αποκτήσει μια άλλη διάσταση που έτσι κι αλλιώς την έχει ως αφήγημα. Γιατί βέβαια η ιστορία δεν είναι «αντικειμενική». Και το θέατρο αυτό το δείχνει ανάγλυφα. Η ιστορία είναι κι αυτή ένα αφήγημα και παίρνεις δεκάδες επιλογές. Όπως και η δραματουργία. Για καλό το λέω. Άλλο που στην εν λόγω παράσταση εξοργίστηκα. Είναι κι αυτό μέσα στο παιχνίδι αυτού του διαλόγου. Ωστόσο δεν είναι ίσως τυχαίο που ένας τέτοιος θίασος υπάρχει σε μια μεγάλη (καπιταλιστική και ιμπεριαλιστική) χώρα όπως η Γαλλία αλλά όχι στην Ελλάδα. Νομίζω δε πως με αυτή την παράσταση φάνηκε και πόσο εξουσιαστικά ιδεολογικά μπορεί να λειτουργεί. Θα έλεγα δε ότι δείχνει τη δύναμη που έχει μια παράσταση σε τέτοιο επίπεδο. Εν προκειμένω ήταν απλώς αξιοπρεπές το αποτέλεσμα, αλλά με ένα πιο δυναμικό ανέβασμα ποιος μου λέει πως δεν θα αποκτούσε σχεδόν κινηματική πλευρά; Κάπως έτσι όμως έχει ένα ενδιαφέρον να φτιάξει π.χ. κάποιος κάτι που θα «απαντά» σε αυτό. Και κάπως έτσι οδεύει η τέχνη. Ευτυχώς.
Γ) Νομίζω πως κατά κάποιον τρόπο χάρηκα που θύμωσα με την παράσταση. Χάρηκα που βρήκα τρομερά κακή τη διαχείριση της επανάστασης του 1917, όχι τόσο για την αποκαθήλωση και τη γελοιοποίηση του Λένιν, όσο γιατί με κάποιον τρόπο καταφέρνει να δείξει μια τρομερή μονομέρεια και συγχρόνως να διαχειριστεί εντελώς βολικά για τη συγκεκριμένη άποψή της το ρόλο του λαού και των αποκάτω σε αυτή την προσέγγιση. Δεν είναι δηλαδή η κατάφωρη κριτική σε ένα ιστορικό πρόσωπο. Είναι η τελική καταδίκη μιας επανάστασης που με ενόχλησε (και πολλές άλλες λεπτομέρειες, αλλά τις αφήνω). Παρ’ όλ’ αυτά στο τέλος χάρηκα. Χάρηκα που μια μεγάλη θεατράνθρωπος στα 86 δεν μου είπε κάτι με το οποίο να συμφωνώ πολιτικά και ιδεολογικά. Χάρηκα που θύμωσα. Συγγνώμη αλλά πρέπει να έρχεται μια εποχή που αποκαθηλώνουμε τους σπουδαίους. Όλοι πρέπει να πέφτουν στα μάτια μας. Από τους γονείς μας μέχρι τη Μνουσκίν. Κατά μιαν έννοια αυτό ήταν μια καλλιτεχνική ενηλικίωση για μένα. Και ίσως η επιβεβαίωση πως γερνάμε. Όλοι. Και πως, σε ό,τι με αφορά, είναι σημαντικό να αναζητώ συμφωνίες με τους νεότερους. Να αφήνω τους νεότερους να μου μιλήσουν. Γιατί και οι αυθεντίες αποκαθηλώνονται κι αυτές.
Δ) Και με βάση το παραπάνω θέλω να πω κάτι που το σκέφτομαι καιρό τώρα αλλά χθες κάπως το βρήκα πολύ ανακουφιστικό: Μέσα στο εφήμερό του, το θέατρο έχει μια τεράστια απελευθέρωση. Μπορεί να ανακαλύπτει τρομερά πράγματα, όπως είναι αυτό το θέατρο που κάνει το «Θέατρο του Ήλιου», και αυτά με το τέλος του θιάσου να πέφτουν σε μια λήθη. Η οποία ωστόσο τους επιτρέπει να αναστηθούν ξανά και ξανά και ξανά. Κοινώς: έχουμε πολλά νέα θέατρα να ανακαλύψουμε, που τα είχαμε ανακαλύψει και πριν, και θα τα ανακαλύπτουμε ξανά. Ποιος άραγε θα μπορεί να διαπιστώσει πόσο σπουδαία ήταν η Μνουσκίν 150 χρόνια μετά; Μόνο τα ιστορικά συγγράμματα θα το πιστοποιούν με δηλώσεις. Η συγχρονία όμως μπορεί να το επανεφευρίσκει. Ξανά και ξανά.
(*) Φίλη του in2life. Μας ζήτησε να γράψουμε ότι ΔΕΝ είναι θεατροκριτικός, ούτε κάτι άλλο. Είναι απλώς 51 ετών.
